ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Haydar Aliyev, Haziran ayında Azerbaycan Yüksek Sovyeti’nin başkanı seçilerek başkanlık yetkilerini kullanmaya başlamış, Ekim 1993’deki seçimlerde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 3. başkanı olmuştur.

Azerbaycan’ın yerleştiği coğrafya tarih boyu büyük devletlerin hâkimiyeti altında kalmıştır. Bu coğrafyada kurulan en büyük devlet, Şirvanşahlar Devletidir. Ondan sonra buraya bir süre kısmen veya tamamen Safevi Devleti, Osmanlı Devleti, Azerbaycan
hanlıkları ve Çarlık Rusya’sı hâkim olmuştur.

Türkiye, Azerbaycan vatandaşlarına vizeyi kaldırmış olsa da, Azerbaycan Türkiye vatandaşlarına vize uygulamakta ısrar etmektedir. Azerbaycan, Türk vatandaşlarına kapıdan vize verdiğini, bu nedenle bu konuda bir sorun olmadığını savunmaktadır.

1939-1991 yılları arasında Azerbaycan’da Kiril alfabesi kullanıldı.

Azerbaycan’da tarih yazıcılığı Abbaskulu Ağa Bakıhanov’un 1841 senesinde kaleme aldığı Gülistan-ı İrem kitabı ile başlatılabilir. Bakıhanov uzun zamandır topladığı malzemelere dayanarak Azerbaycan ve Dağıstan tarihi ile ilgili olan bu eserini Farsça
yazmıştır.

Azerbaycan’da ilk resmî gazete Azerbaycan adını taşıyordu ve 1918’de Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin organı olarak yayına başlamıştı. Bu gazete, 72 yıl aradan sonra 1992’de yeniden başlattığı faaliyetini bugün de resmî gazete olarak sürdürmektedir.

Bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan devlet Türkiye olmuştur. Azerbaycan ile 1992’de imzalanan protokolle diplomatik ilişki kurulmuştur.

Sadıkcan (1846-1902) adlı bir sanatkâr, Azerbaycan müziğinin alamet-i farikası olan tar’da esaslı değişikler yaparak onu geliştirmiştir.

Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti olarak tanınan coğrafya, XX. asrın ilk yıllarına kadar Şirvan ve/veya Dağıstan diye meşhurdu.

Azerbaycan bağımsızlığını ilk defa 28 Mayıs 1918’de elde etmiştir.

Azerbaycan’ın yeniden bağımsızlığını kazanmasında, hapislerde yatarak mücadele eden ve daha sonra 1989’da Azerbaycan Halk Cephesini kuran Ebulfez Elçibey’in çok büyük rolü olmuştur.

Azerbaycan’ın tarihsel birikiminde ve geleneklerinde yerel yönetim olgusu yok denecek kadar azdır. Günümüzde Anayasa’da yerinden yönetim ilkesine yer verilmiş olmakla birlikte, Azerbaycan kamu yönetimi yerinden yönetimin gereklerini yerine getirecek niteliklerden mahrum bulunmaktadır. Yerel yönetimlerin işlevsel bir yapıya sahip olamaması, demokrasinin gelişmesinin önündeki engeller arasında sayılabilir.

Nahçıvan'ın, Türkiye ile de 18 kilometrelik bir sınırı vardır. Türkiye ile Nahçıvan’ı birbirine bağlayan Hasret Köprüsü’dür. Dağlık bir arazi olan Nahçıvan, Türk devletleri arasında Türkiye ile kara bağlantısı bulunan tek toprak parçasıdır.

Kaçkın (qaçqın), Ermenistan’da yaşarken, Karabağ savaşı sırasında Ermenilerin baskısı yüzünden can havliyle ata yurdunu terk edip Azerbaycan’ın başka yerlerine sığınan kimselerdir.

Azerbaycan’da tarih yazıcılığı Abbaskulu Ağa Bakıhanov’un 1841 senesinde kaleme aldığı Gülistan-ı İrem kitabı ile başlatılabilir.

Bağımsızlıktan sonra Azerbaycan’ın en ünlü edebiyatçısı Kemal Abdullah’tır. Onun Dede Korkud hikayeleri üzerine yazdığı Yarımçık Elyazma adlı romanı Türkiye’de de (Eksik El Yazması adıyla) yayınlanmıştır.

Ömer Eldarov Azerbaycanlı büyük bir heykel sanatçısıdır.

Azerbaycan Cumhuriyeti Transkafkasya’da yer alır. Komşuları kuzeyde Rusya, doğuda Hazar Denizi ötesinde olan Türkmenistan, güneyde İran, batıda Ermenistan, kuzeybatıda Gürcistan’dır. Azerbaycan’ın bir parçası olan güneybatısındaki Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Ermenistan’a ait bir toprak parçasıyla Azerbaycan topraklarından ayrılır. Azerbaycan, Nahçıvan dolayısıyla Türkiye ile sınırdaştır.

Azerbaycan halkının ana gövdesini Türkler teşkil ederler. Azerbaycan’da azınlıklar ülke nüfusunun % 9,4’ünü oluşturmaktadır. En büyük azınlık topluluğu Lezgiler’dir, ardından Ruslar, Ermeniler ve Talışlar gelmektedir. Ermeniler Karabağ (120 bin) ve Bakü’de (3 bin) yaşamaktadır. Avarlar, Ukrainler, Sahurlar, Gürcüler, Kürtler, Tatlar, Yahudiler ve Udinler de diğer azınlık topluluklarıdır.

Çarlık Rusyası ile Kaçar Hükümeti (İran) arasında imzalanan 12 Ekim 1813 tarihli Gülistan Anlaşmasıyla Kafkasya’nın güneyi İran, kuzeyi ise Rus çarlığı arasında bölüşülmüştür. O devirde bu coğrafyada bir süreden beri Azerbaycan hanlıkları hüküm sürüyordu. Bundan 15 yıl sonra İran’ın yenilgisiyle sonuçlanan 1826-1828 Rus-İran Savaşı’nın ardından Türkmençay Anlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre Revan Hanlığı, Nahçıvan Hanlığı ve Talış Hanlığı Rusya’ya verilmiş, Aras Nehri Rusya ile İran arasında sınır kabul edilmiştir. Böylece Aras’ın güneyi İran’a bırakılmış, Azerbaycan halkının yurdu ikiye bölünmüştür.