ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Kolhoz Rusça “kollektif çiftlik” anlamına gelen bir kısaltmadır.

Stalin döneminde sanayileşme hamlesi büyük başarıya ulaştı. Daha ilk beş yıl içinde ağır endüstrinin temelini oluşturan 1500 büyük sanayi kuruluşu (elektrik santralleri, makine
fabrikaları, madencilik tesisleri vb.) inşa edildi.

İkinci Dünya Savaşı’nın Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında yaşanan bölümü Sovyet tarihçiliğinde “Büyük Vatan Savaşı” olarak adlandırılmaktadır.

Tatar cumhuriyeti Sovyetler Birliği’nin en önemli petrol üretim merkezlerinden biri haline gelecektir.

Nikita Hruşov yönetiminde ülkenin ekonomisinde, siyasal ve toplumsal hayatında bazı önemli değişimler meydana gelir. “Buzların Erimesi” olarak bilinen ve nispeten kısa süreli olan bu dönemde yaşanan önemli gelişmeler olmuştur.

1985-1991 yılları Sovyet tarihinin perestroyka dönemi olarak bilinir. Bu yıllarda Sovyet yönetiminin yeni önderi Mihail Gorbaçov’un girişimiyle sosyalist sistemi ekonomik ve siyasal reform yoluyla düzeltme teşebbüsü yapılır.

Bir taraftan, Kazan’da Temmuz 1917’de ilan edilen “İç Rusya ve Sibirya Müslümanlarının Milli-Medeni Muhtariyeti” (Rusya Müslümanlarının kültürel özerkliği) prensibini hayata geçirmek üzere çalışmalar sürdürülürken, diğer taraftan çeşitli toplantılar düzenleyerek yeni siyasi koşulların değerlendirilmesi yapılır.

12 Ocak 1918’de ilan edilen “Emekçi ve Sömürülen Halkın Hakları Bildirgesi”nde “milli egemenlik” kavramı Sovyet iktidarını destekleyen işçi ve köylü kitlesinin egemenlik hakkı olarak yorumlandı.

Zeki Velidi başkanlığındaki Başkurt hükûmetinin ve Başkurt ordusunun anlaşma yaparak Bolşevik tarafına geçmesi üzerine 23 Mart 1919’da Başkurt Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edilir. “Küçük Başkurdistan” olarak bilinen bu cumhuriyete Orenburg vilayetinin beşte ikisi ve Ufa, Perm ve Samara vilayetlerinin bazı kısımları dahil edilmişti. Toplam nüfusu yaklaşık olarak 1.2 milyon kişi idi ve Başkurtlar bu nüfusun yaklaşık % 70’ini teşkil etmekteydi. 1922 yılında Başkurt özerk cumhuriyetine Ufa vilayeti eklenerek toprakları genişleyecektir (yaklaşık olarak 143 bin km2 olacaktır). Genişlemiş Başkurt cumhuriyetinde toplam nüfus 3 milyona ulaşacaktır.

Totaliter devlet: İktidar yetkisinin tek partinin ve onun diktatör liderinin elinde toplandığı, toplumsal hayatın tüm yönlerinin devletin katı kontrolü altında tutulduğu, vatandaş hak ve özgürlüklerinin fiili olarak uygulanmadığı bir devlet düzenidir.

NEP: Rusça “Yeni Ekonomi Politikası” kelimelerinin kısaltmasıdır. Sovyet devletinde 1920’li yıllarda uygulanan ekonomi politikası bu terimle belirtilir. NEP uygulamasında serbest piyasa koşullarının işlemesine kısmen izin verilmiştir.

Komsomol: Rusça “Komünist Gençler Birliği” anlamına gelen kelimeler dizisinin kısaltmasıdır; Komünist Partisinin gençlik koludur.

Yerelleştirme: (Rusçası: korenizatsiya) Sovyetlerin 1920’li yıllarda ve 1930’lu yılların başında yürüttüğü, yerel dillerde eğitim ve kültür işlerini desteklemeye ve yerli etnik topluluklardan idareci kadrolar oluşturmaya yönelik uygulamalarıdır. “Yerelleştirme” politikası Rus olmayan halkları Sovyet tarafına çekmek ve şeklen milli, içerik bakımından sosyalist kültürlerin gelişmesini sağlamak hedefini gütmüştür.

Kolhoz: Rusça “kollektif çiftlik” anlamına gelen bir kısaltmadır. Sovyet devletinde kırsal kesim kollektif çiftlikler (kolhozlar) olarak örgütlenmişti.

1953’te Stalin’in ölmesiyle Sovyetler Birliği tarihinde bir dönem kapanır. Ülkenin ekonomisinde, siyasal ve toplumsal hayatında bazı önemli değişimler meydana gelir. “Buzların Erimesi” olarak bilinen ve nispeten kısa süreli olan bu dönemde yaşanan önemli gelişmeler şunlardır: Stalin dönemindeki kovuşturmaların ilk defa resmî olarak dile getirilmesi ve yerilmesi; öldürülen ve sürgün edilenlerin en azından bir kısmının aklanması, hayatta olanlarının serbest bırakılması; kovuşturma organlarının yeniden yapılandırılarak Stalin tarzı terör uygulamalarının tekrar yaşanmaması için önlemler alınması; ifade özgürlüğü bakımından nispeten ılımlı bir ortamın oluşmasıdır.

Perestroyka: Rusça “yeniden yapılanma” anlamına gelir. 1985 yılında Komünist Partisinin yeni Genel Sekreteri M. Gorbaçov tarafından Sovyet sistemini kısmen yenilemek amacıyla başlatılan ekonomik ve siyasal reform sürecidir. Çok geç kalındığı ve yeterli gelmediği için komünist rejimin düşmesi ve Sovyetler Birliği’nin çözülmesi ile sonuçlandı.

Yerelleştirme: (Rusçası: korenizatsiya) Sovyetlerin 1920’li yıllarda ve 1930’lu yılların başında yürüttüğü, yerel dillerde eğitim ve kültür işlerini desteklemeye ve yerli etnik topluluklardan idareci kadrolar oluşturmaya yönelik uygulamalarıdır.

Lenin’in otoritesi sayesinde 1920’li yıllar Sovyetlerin milletler konusunda en ılımlı ve tavizkâr tavrı sergilediği bir dönem oldu. Komünist Partisinin 12. kurultayında (Nisan 1923) milletler politikasının Yerelleştirme prensibine göre yürütüleceği ilan edildi. 1930’lu yılların başına kadar yürütülen bu politika, Rus olmayan halklarda milli hayat unsurlarının azami şekilde geliştirilmesini hedefledi. Hedefe üç yoldan ulaşılacaktı: 1) Yerel dillerin eğitim ortamında ve resmî işlerde kullanımı desteklenecek, 2) Yerel etnik topluluk mensuplarından idareci ve aydın kadroları yetiştirilecek, 3) Yerel etnik topluluklar için idari birimler kurulacaktı. Bu politikanın ideolojik hedefi, halkların burjuva milliyetçiliği tuzağına düşmelerini engellemek ve Sovyetlerin gözetimi altında şeklen milli, içerik bakımından sosyalist kültürlerin gelişmesini sağlamaktı.

Sovyet yönetimi 1920’li yıllarda ülkedeki bütün halkları komünist öğretinin toplumsal gelişmişlik anlayışına göre sınıflandırdı ve halklar arasında farklı kategoriler tanımladı. Kavramsal düzeyde oluşturulan bu hiyerarşik düzen, siyasal yapıya da yansıdı. Kurulan etnik topraksal birimler dört farklı seviyeye ayrıldı. Sovyet ülkesinin kenarlarında olan, yani dışarıya sınırları olanlara birlik cumhuriyeti statüsü verildi. Sadece birlik cumhuriyetlerine SSCB’den ayrılma hakkı tanındı. Onlardan daha düşük düzeydeki özerk cumhuriyetler, birlik cumhuriyetlerinin içinde ve idari açıdan onlara bağlı olarak kuruldu. Özerk cumhuriyetler kendi sınırları içindeki idari meselelerle ilgilenebiliyor, ayrıca ilgili birlik cumhuriyetinin idari kurumlarında ve SSCB Yüksek Sovyetinin Milletler Şûrâsında temsil edilebiliyordu. Statü olarak onlardan da aşağıda özerk bölgeler ve özerk alanlar kuruldu, bunların hakları daha da kısıtlı oldu. Bazı halklar için topraksal birimler kurulmadı. Sovyet döneminin sonu itibariyle toplam 53 halk, kendine ait bir toprak parçası olan ve bu toprak parçası üzerinde şu veya bu derecede idare hakkı tanınan bir millet (Rusçası: natsiya) konumunda idi.

1922’de Sovyetler Birliği, 4 birlik cumhuriyetinden (Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya ve Kafkasya Ötesi Federasyonu) oluşan federe bir devlet olarak kuruldu.