ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Türk-Tatar Millet Meclisi, toprak özerlik düşüncesinin gerçekleşmesi için ilk defa İdil-Ural devleti düşüncesini ortaya atmıştır. Doğru yanıt A'dır.

Bolşevik propagandanın başarısı, Çarlık döneminde ezilmiş olan kitlelere ve bunlar arasında Rus olmayan halklara çok cazip vaatler sunmasından kaynaklanır. Bolşevikler savaştan yorgun düşen askerlere barış, topraksızlıktan çile çeken aç köylüye toprak ve ekmek, insanlık dışı koşullarda çalıştırılan işçiye insanca çalışma ve yaşama şartları, Rusya İmparatorluğunda ikinci sınıf tebaa konumundaki Rus olmayan halklara bağımsız devlet kurma seçeneği dahil olmak üzere milli egemenlik hakkı vaatleriyle ve din, dil, ırk fark etmeksizin tüm insanlara eşitlik ve özgürlük sloganlarıyla iktidara gelmişlerdi. Doğru yanıt A'dır.

Sovyet yönetimi ekonomik ve toplumsal yaşamda sosyalist uygulamaları hayata geçirmeye başlar. 1922'de İş Kanunları kabul edilerek sekiz saatlik iş günü, ücretli izin, çocuk emeğinin kısıtlanması gibi emekçilerin çalışma hayatını iyileştiren önemli kanunlar hayata geçirilir. Ücretsiz tıbbi yardım ve sosyal sigorta uygulamaları başlatılır. Maaşlar artar, sanayide Rus olmayan işçilerin sayısı çoğalır. Doğru yanıt D'dir.

Sovyet Yönetimi, ilk yıllarından itibaren köklü bir kültür devrimi başlatır. Bu devrimin başlangıç aşamasını, okur-yazarlığı yayma kampanyası oluşturur. (Rusya ‹mparatorluğu’nda yüksek kültür düzeyine sadece soylu kesim sahipti, toplumun geri kalanında ise okur-yazarlığın oranı çok düşüktü.) Yetişkinlere okuma yazma öğreten okulların açılmasıyla başlayan ve 1930’lu yıllarda zorunlu ilk ve ortaöğretim sisteminin kurulmasıyla devam eden eğitim faaliyetleri sonucunda, örneğin Çuvaş cumhuriyetinde, Sovyet dönemi öncesinde % 18 olan okur-yazarlık oranı 1926 yılında % 54.2’ye, 1939 yılında % 91’e, 1959 yılında % 99.2’ye çıkacaktır. Eğitim herkes için ulaşılır ve ücretsiz hale getirilir. Çarlık döneminde Rus devletinin hiçbir şekilde eğitim olanağı sağlamadığı Rus olmayan halklar kendi ana dillerinde eğitime kavuşur. Örneğin, 1926 yılı itibariyle Tatar özerk cumhuriyetinde iki binden fazla ilk ve ortaokul faaliyet gösterir; bunların yarısı Tatarca eğitim verir. Eskiden daha ziyade soyluların okuyabildiği yüksek okulların kapıları herkese açılır. Sovyet yönetimi özellikle işçilerin ve köylülerin eğitilmesine özel önem verir. Yüksek okullar bünyesinde işçi ve köylü gençlerine yönelik olarak hazırlık fakülteleri açılır. Tatarlar, Çuvaşlar, Başkurtlar için de bu tür fakülteler kurulur. Dinî eğitim veren kuruluşlar kapatılırken yeni Sovyet okulları, yüksek eğitim kuruluşları, bilimsel ve kültürel kurumlar açılır. Ülkeyi terk etmeyip Sovyet Yönetimi şartlarında çalışmayı kabullenen eğitimciler ve bilim insanları bu gelişmelerde büyük rol oynar. Doğru yanıt E'dir.

Komünist Partisi 1925'te ülkenin sanayileşmesini acil ihtiyaç ve temel hedef olarak açıkladı. 1927'de Stalin, sanayileşmenin en kısa zamanda gerçekleştirilmesi hedefini koydu. Sanayileşmenin iki beş yıllık planı (1928-1933, 1933-1937) ilan edildi. Doğru yanıt A'dır.

Çok kısa sürede gerçekleştirilen sanayileşmenin ve kollektifleştirmenin toplumsal bedeli olağanüstü ağır oldu. Milyonlarca insan sürüldü, ağır şartlarda çalıştı, birçoğu öldü, sayısız acılar yaşandı. İnsafsız kollektifleştirmenin tarıma ve hayvancılığa vurduğu darbe sonucunda Avrupa Rusya’sında 1932-33 yıllarında yine açlık felaketi patlak verdi. Stalin hükûmetinin bu durumu gizlemeye çalışması, açlık çekenlere yardımda bulunmak için hemen harekete geçmemesi ve yurt dışından gelen yardım tekliflerini de geri çevirmesi yüzünden açlık felaketinin boyutları büyüdü. Açlık sebebiyle yaklaşık olarak 7 milyon kişi öldü. Doğru yanıt D'dir.

Sovyetlerin birçok önemli sanayi kuruluşu Nazi işgali altında kalan bölgede bulunduğu için ülke bir anda sanayi potansiyelinin büyük bölümünü kaybetmiş olur. Bu durumu bir an önce düzeltmek ve sanayi üretimini büyütmek ihtiyacı ortaya çıkar. Cephe gerisinde kalan ve 1930’lu yıllarda önemli sanayi merkezi haline gelmiş olan İdil-Ural bölgesi bu açıdan Sovyet yönetimi için büyük önem kazanır. Burada bulunan fabrikalara ek olarak, batıda tehlike altındaki bölgelerden önemli sanayi kuruluşları (çalışanları ile birlikte) İdil-Ural bölgesine nakledilir. Başkurt cumhuriyetine sanayi kuruluşları dışında birkaç askerî yüksek okul ve iki askerî akademi de nakledilir. İdil-Ural bölgesi cumhuriyetlerinin kendi sanayi imkanları da seferber edilir. Savaş yıllarında Başkurt topraklarından 5 milyon ton petrol çıkartılır. Savunma ihtiyaçları için kaynak arayışları sırasında Tatar cumhuriyeti topraklarında da petrol yatakları keşfedilir ve petrol üretimi başlar. Doğru yanıt A'dır.

Olağanüstü özveriyle kazanılan savaştan sonra Sovyet ülkesinin insanları iktidarın tutumunda ve politikalarında olumlu değişiklikler olmasını bekleyerek büyük umutlara kapılırlar. Savaş yıllarında ortaya çıkan insani dayanışma ve ulusal birlik duyguları ve savaşın bitiminde yaşanılan zafer sevincinin etkisiyle toplumda bir manevi canlanma atmosferi oluşur. Bu ılımlı ortamda Sovyet yönetiminin yanlışlarına dikkat çeken ve ekonomide tekrar NEP dönemi uygulamalarına geçilmesine, kolhozların lağvedilmesine, aşırı merkezileşmeden vazgeçerek bölgelere daha fazla özgürlükler tanınmasına, siyasal ve kültürel alanlarda demokratikleşmeye çağıran sesler yükselir. Ne yazık ki bu çağrılar duyulmaz ve bütün umutlar ve beklentiler suya düşer. Savaş biter bitmez Stalin önceki çizgisinde devam eder. Komünist Parti toplumsal hayatın her alanındaki aşırı baskı ve kontrolünü, eskisi gibi sürdürür. Ağır sanayi dallarının ve savunma sektörünün gelişmesine öncelik verilirken, halkın ihtiyaçlarını karşılayan ekonomi dalları (hafif sanayi, konut ve sosyal altyapı tesisleri inşaatı, tarım ve hayvancılık) gittikçe ihmal edilir. Doğru yanıt D'dir.

1953’te Stalin’in ölmesiyle Sovyetler Birliği tarihinde bir dönem kapanır. Ülkenin ekonomisinde, siyasal ve toplumsal hayatında bazı önemli değişimler meydana gelir. “Buzların Erimesi” olarak bilinen ve nispeten kısa süreli olan bu dönemde yaşanan önemli gelişmeler şunlardır: Stalin dönemindeki kovuşturmaların ilk defa resmî olarak dile getirilmesi ve yerilmesi; öldürülen ve sürgün edilenlerin en azından bir kısmının aklanması, hayatta olanlarının serbest bırakılması; kovuşturma organlarının yeniden yapılandırılarak Stalin tarzı terör uygulamalarının tekrar yaşanmaması için önlemler alınması; ifade özgürlüğü bakımından nispeten ılımlı bir ortamın oluşmasıdır. Doğru yanıt B'dir.

Hruşov’un yerine ülkenin yöneticiliğine getirilen Leonid Brejnev bu görevinde tam 18 yıl kalır. Brejnev dönemi ve ondan sonraki birkaç sene Sovyet tarihinde “durgunluk” dönemi olarak adlandırılır. Bu dönem yönetimin dizginlerini elinde tutan üst düzey parti ve devlet yöneticilerinin ve sayıca gittikçe çoğalan bürokrasi tabakasının “altın çağı” olur. Halk tarafından hiçbir şekilde kontrol edilemeyen ve hesaba çekilemeyen bu imtiyazlı grup, yolsuzluğu hayat tarzı haline getirir ve normal vatandaşların hayat şartlarının çok ötesinde lüks bir hayat sürdürür. Soğuk Savaş yıllarına rastlayan Brejnev döneminde ülke yönetiminde ordunun ve savunma sanayi yöneticilerinin ağırlığı ve KGB’nin etkisi artar. Doğru yanıt A'dır.

25 Ekim 1917’de Rusya tarihinin ve bütün dünya tarihinin gidişatını radikal bir şekilde değiştirecek olan bir olay gerçekleşir: Bolşevikler, geçici hükûmeti silahlı darbe yöntemi ile devirerek ülkedeki iktidarı ele geçirirler.

Rusya Cumhuriyeti’nin bir parçasını teşkil edeceği öngörülen bu devletin Kazan ve Ufa vilayetlerinin tamamını, Orenburg, Perm, Vyatka, Simbir ve Samara vilayetlerinin bazı kısımlarını içine alan toplam 220.000 km2 alanı ve aşağı yukarı 7 milyon nüfusu kapsayacağı planlanır.

12 Ocak 1918’de ilan edilen “Emekçi ve Sömürülen Halk›n Haklar› Bildirgesi”nde “milli egemenlik” kavramı Sovyet iktidarını destekleyen işçi ve köylü kitlesinin egemenlik hakkı olarak yorumlandı.

1922 yılında Başkurt özerk cumhuriyetine Ufa vilayeti eklenerek toprakları genişleyecektir (yaklaşık olarak 143 bin km2 olacaktır). Genişlemiş Başkurt cumhuriyetinde toplam nüfus 3 milyona ulaşacaktır.

Sovyet yönetimi Mart 1921’de ekonomide yeni bir politikaya geçildiğini ilan eder. NEP olarak bilinen bu politika çerçevesinde ticaretin ve özel teşebbüsün yeniden canlanmasına izin verilir, zorunlu hizmet yükümlülüğü kaldırılır, para yeniden kullanılmaya başlar.

Komsomol: Rusça “Komünist Gençler Birliği” anlamına gelen kelimeler dizisinin kısaltmasıdır; Komünist Partisinin gençlik koludur. Önceliği gençleri partiye kazandırmaktır.

Çuvaş Cumhuriyeti’nde, Sovyet dönemi öncesinde % 18 olan okur-yazarlık oranı 1926 yılında % 54.2’ye, 1939 yılında % 91’e, 1959 yılında % 99.2’ye çıkacaktır.

Lenin’in otoritesi sayesinde 1920’li yıllar Sovyetlerin milletler konusunda en ılımlı ve tavizkâr tavrı sergilediği bir dönem oldu. Komünist Partisinin 12. kurultayında (Nisan 1923) milletler politikasının Yerelleştirme prensibine göre yürütüleceği ilan edildi. 1930’lu yılların başına kadar yürütülen bu politika, Rus olmayan halklarda milli hayat unsurlarının azami şekilde geliştirilmesini hedefledi.

Sovyet ülkesinin kenarlarında olan, yani dışarıya sınırları olanlara birlik cumhuriyeti statüsü verildi. Sadece birlik cumhuriyetlerine SSCB’den ayrılma hakkı tanındı.

Kolhoz: Rusça “kollektif çiftlik” anlamına gelen bir kısaltmadır. Sovyet devletinde kırsal kesim kollektif çiftlikler (kolhozlar) olarak örgütlenmişti.