ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Türkistan kelimesi Türklerin yaşadığı ülke anlamına gelmektedir. Bu bölgeye İran yazılı kaynaklarında Turan da deniliyordu. Asya’da hâkim olan iki gücü temsilen İran-Turan karşılaştırması Farsça kaynaklarda sıkça kullanılıyordu. Sonraki yıllarda Turan yerine Türkistan adı kullanılmaya başladı ve günümüze kadar ulaştı. Ayrıca Türklerin yurdu hakkında en eski bilgileri XI. yüzyılda yazılmış olan Kaşgarlı Mahmud’un Divan-ı Lügati’t-Türk adlı ünlü sözlüğünden öğrenmekteyiz.

Çağdaş Orta Asya bölgesi coğrafi olarak Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan’dan oluşan bölgedir. Bu cumhuriyetler arasında yer alan Tacikistan etnik ve kültürel olarak diğer Türk dilli cumhuriyetlerden ayrılmaktadır. Tacikler, Fars kökenlidir.

Rusya İmparatorluğu’nda Çar II. Aleksandr’ın XIX. yüzyıl ortalarında başlattığı Büyük Reform hareketi başarıya ulaşamayınca  ekonomik , toplumsal ve siyasi çalkantılar 1905 Devrimini getirdi. Şubat 1917 ‘ de çarlık yıkıldı, Ekim 1917 ‘ de ise Bolşevik Devrimi gerçekleştirildi ve barış ve toprak olmak üzere halkın en önemli iki isteğine cevap vermeye çalışıldı. Bundan sonra başka ülkelerin de destekleriyle iç savaş çıktı. Bu iç savaştan başarıyla çıkan Bolşeviklerin girişimiyle Aralık 1922’ de ilk aşamada dört Sovyet cumhuriyeti tarafından SSCB kuruldu. SSCB 1991 yılında ise dağıldı.

Rusya İmparatorluğu dahilindeki Orta Asya bölgesinde iki genel valilik ve iki hanlık vardı. Bozkır ve Türkistan Genel Valilikleri, Hive Hanlığı, Buhara Emirliği. Çok küçük bir alana sıkışmış durumdaki Türkistan hanlıkları tam olarak bağımsız değildi. Rusya’nın koruması altında hüküm sürüyorlardı. Ayrıca bu coğrafyada beş siyasi merkezden söz edilebilir: Orenburg, Hokand, Hive, Buhara, Taşkent. Söz konusu dönemde Türkistan halklarının siyasi ve kültürel tarihiyle ilgili kararlar bu beş merkezde şekillenmiştir. Almatı (Almaata) Kazakistan’ın en büyük kenti ve eski başkentidir.

Tek ve birleşik Türkistan fikri Mir Sayid Sultangaliyev’e aittir. Ancak bu fikir Sovyet yönetimi tarafından kabul görmemiştir. Hâlbuki halkların tümü, özerk olma hatta bağımsız olma düşüncesiyle birliğe katılmışlardır. Bunda Lenin’in halkların kendi kaderlerini tayin etme hakkı sözü önem taşımaktadır.

Sovyetler Birliği yönetimi sınır belirleme çalışmalarını büyük bir titizlikle ve belli siyasi amaçlar doğrultusunda yürütmüştür. Özellikle halkların büyük topluluklar oluşturmasını önlemek için uyguladığı böl ve yönet siyaseti etkili olmuştur. Dil ve kültür açısından Kazaklara daha yakın olan Karakalpaklar önce Kırgız ( Kazak )  Cumhuriyetine bağlanmış, daha sonra Özbek Cumhuriyetinde özerk hale getirilerek Kazaklardan kesin sınırlarla ayrılmışlardır.

Orta Asya’da Sovyetlere karşı silahlı direniş hareketine Basmacılık denir. Enver Paşa, Orta Asya’ya gelerek basmacı hareketine katıldı. Sovyet yönetimine karşı Türkistanlı Basmacıları örgütlemeye çalıştı ama başarılı olamadı.

1924 anayasasıyla birlikte oluşturulan SSC ceza kanunu ile geleneksel bazı durumlar, aile hayatıyla ilgili başlık parası, çokeşlilik, küçük yaşta evlendirme gibi bazı hususlar yasaklanmış, şeri mahkemeler kapatılmış, dini eğitim yapan kurumlar kapatılmıştır. İbadetlerin yapıldığı yerlerin kapatılması söz konusu değildir.

Ulusal sınırların belirlenmesi politikası siyasi alanda yapılan bir çalışmadır. Diğerleri ekonomiktir.

Ekonomide yeniden yapılanma ( perestroyka ) ve toplumsal hayatta açıklık ve serbestlik ( glasnost ) politikaları, ülkedeki yolsuzlukların ve verimsizliğin önüne geçmek için olsa da, milli ve kültürel değerler hesaba katılmadığı için başarısız olmuştur. Bunun yanı sıra dünyadaki ekonomik çalkantılar, milliyetçi hareketler cumhuriyetleri birleştirmekten uzaktır.

Çar II. Aleksandır XIX. yüzyıl ortalarında “Büyük Reform” hareketini başlatmıştır.

İspanya Ak Ruslara yardım eden ülkeler arasında yer almaz

Zeki Velidi Togan Alaş Özerkliği kuruluş sürecinde Kazaklara liderlik edenlerden biri değildir

Tatar SSC 1936 anayasası sonucunda kurulan beş birlik cumhuriyeti içinde yer almaz