ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI

Türkistan'ın Çin hakimiyeti altından kalan bölümüne Doğu Türkistan, Rusya hakimiyeti altında kalan bölümüne ise Batı Türkistan veya Rus Türkistan'ı adı verilmiştir. Doğru yanıt D'dir.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), iç savaştan galip çıkan Bolşeviklerin girişimiyle Aralık 1922’de kuruldu.  Doğru yanıt D'dir.

Tüm Türkistan halklarının en büyük isteği özerklik ve Ruslarla eşit haklara sahip olmaktı. İç savaştan galip çıkan Sovyet yönetimi de tam olarak bunları vaad ediyordu. Bu vaatlerinin yerine getirileceği garantisi ile Türkistan halkları 1922'de Sovyet hakimiyetine girmiştir. Doğru yanıt A'dır.

Günümüzde Orta Asya’da bulunan cumhuriyetlerin sınırları Sovyet yönetimi tarafından 1924'te başlayan ve uzunca bir süre devam eden bir süreç sonucunda belirlendi. Birçok kez değişikliğe uğrayan ve günümüzde bile tartışmalara yol açan bu sınır belirleme politikası çağdaş Orta Asya siyasi coğrafyasını ortaya çıkardı. Sovyetler Birliği’nin Orta Asya’da uygulamaya koyduğu ilk kapsamlı politika bu sınır belirleme projesidir. Doğru yanıt A'dır.

Sovyet idarecileri, Türk milliyetçiliği ve siyasal İslamcılık hareketlerini tümüyle ortadan kaldırmak amacındaydı. Bu nedenle Rusya iç savaşının sürdüğü yıllarda Harezm ve Buhara cumhuriyetleri kurulmuş olmasına rağmen sınır belirleme sürecinin sonucunda Buhara, Harezm ya da Hokand merkezli bir idari yapıya kesinlikle izin verilmedi. Çünkü bu merkezler eski milliyetçi hareketleri hatırlatıyordu. Doğru yanıt C'dir.

Sovyetler Birliği döneminde Orta Asya’da uygulamaya konulan politikaları üç ana kategoride toplamak mümkündür. Yeni kurulan Sovyet yönetimi siyaset, ekonomi ve kültür alanlarında köklü değişiklikler yaptı. Siyaset alanındaki en önde gelen politika yerelleştirme (korenizatsiya) olarak bilinen siyasi kadrolarda yerel halka da yer verilmesi sürecidir. Ekonomideki en kapsamlı politika göçebelerin yerleşik hayata geçirilmesi ve tüm tarımsal faaliyetin özel teşebbüsün elinden alınarak sovhoz ve kolhoz adı verilen büyük devlet çiftlikleri eliyle yürütülmesi oldu. Kültür alanındaki en büyük değişiklik tabii ki alfabe değişiklikleri ve eğitimin Rusçalaştırılmasıdır. Doğru yanıt B'dir.

Tüm Orta Asya kültür ve dilini etkileyen en önemli değişiklik alfabe değişiklikleri olmuştur. Türk dilli halkların kullandığı Arap alfabesi yerine önce 1926 yılından sonra Latin alfabesi, daha sonra, 1940’lı yıllarda, Kiril alfabesi kullanılmaya başlandı. Doğru yanıt A'dır.

Dünyanın ikinci süper gücü konumundaki Sovyetler Birliği 1970’lerde büyük bir ekonomik durgunluğa girdi. Sovyet yönetimi, Leonid Brejnev’in liderliğinde Soğuk Savaş’ı askerî alanda sürdürebilse de ekonomik olarak Amerika Birleflik Devletleri’yle (ABD) ve özellikle Batı Almanya ile rekabet edebilecek güce sahip değildi. Halkın satın alma gücü ve hayat standartları oldukça düşüktü. Sovyet halkının sadece % 9’u otomobil sahibiydi. Ayrıca kapalı bir toplum olması nedeniyle bilgisayar kullanımı çok düşük düzeydeydi. Teknolojik geri kalmışlık ekonomik verimsizlikle birleşince Sovyetler Birliği devleti hızla çökmeye başladı. Sovyetler Birliği liderliğine 1985 yılında M. Gorbaçov geçti. Genç bir politikacı olan Gorbaçov önce ekonomide yeniden yapılanma (perestroyka), daha sonra da toplumsal hayatta açıklık ve serbestlik (glastnost) politikalarını uygulamaya koydu.  Dünya genelinde yaşanan ekonomik durgunluk ve ABD yönetiminin Soğuk Savaş’ta üstün duruma geçmesi ekonomik tedbirlerin başarısız olmasının yolunu açtı. Sovyetler Birliği çok geniş topraklara ve kalabalık bir nüfusa yeterli politikaları üretemiyordu. En önemlisi Brejnev döneminde zirveye çıkan siyasi yolsuzluklar artık Sovyetler Birliği’nin en küçük yönetim birimlerine kadar yayılmıştı. Gorbaçov, siyasi kadroları değiştirerek yolsuzlukların ve verimsizliğin önüne geçmeye çalıştı. Ancak milli ve kültürel değerleri hesaba katmadan uygulamaya koyduğu politikalar olumsuz tepkilere neden oldu. Nihayetinde bu politikalar istenen sonucu vermedi. Doğru yanıt D'dir.

Sovyetler Birliği devletinin resmen ilga edilmesiyle birlikte bu cumhuriyetlerin bağımsızlığı resmiyet kazandı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte 15 yeni cumhuriyet ortaya çıktı. Bunlar arasında 5 cumhuriyet Orta Asya bölgesinde yer alıyordu. Bu cumhuriyetler; Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan'dır. Doğru yanıt E'dir.

Günümüzde Orta Asya dendiği zaman Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan ve Tacikistan cumhuriyetlerinin kapsadığı coğrafi alan akla gelmektedir.

Bugünkü Türkmenistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ı kapsayan bölge Çarlık Rusyası zamanında resmen Türkistan Genel Valiliği adı altında yönetildi. Kazak bozkırları ise Bozkır Genel Valiliği kapsamında yer aldı.

Kendilerine “Ak Ruslar” adı verilen muhafazakar ve liberal güçler ortak düşmanları komünist “Kızıl Ordu”ya karsı savaşmaya başladı. Dış güçler Ak Ruslara yardım etmeye çalıştı. Böylece Komünistler, iç savası eski çarlık rejimini geri getirmeye çalışan dış güçlere karsı ulusal bir kurtuluş mücadelesi olarak sunma imkanı buldu. Sonuçta dış müdahale komünist Kızıl Ordu’ya desteği daha da arttırdı.

Türkistan halkları, Kazaklar, Kırgızlar, Özbekler ve Türkmenler 1917- 1922 arasında yaklaşık beş yıl boyunca genel Rusya siyasetine dahil olarak kendi kaderlerini tayin etmeye çalıştılar. Bu coğrafyada ayrıca beş siyasi merkezden söz etmek mümkündür: Orenburg ve Hokand şehirleri Kazaklar ve Kırgızlar için, Buhara, Taşkent ve Hokand Özbekler için, Hive de daha çok Türkmenler ve Özbekler için önemli merkezlerdi.

5 Aralık 1917’de Kazak Alaş Partisi’nin önderliğinde Orenburg’da Alaş Özerkliği ilan edildi.

A. Zeki Velidi Togan (1890- 1970): Rusya iç savaşı yıllarında Başkurdistan milli hareketi liderliği yapan Togan, Bolşeviklerle savaşta aktif rol oynadı.

Stalin, gücünü pekiştirebilmek amacıyla 1936 yılında yeni bir anayasa hazırlattı. Bu anayasa çerçevesinde günümüzdeki Orta Asya siyasi coğrafyası nihai biçimine kavuştu. Orta Asya’da Kazak SSC, Kırgız SSC, Özbek SSC, Türkmen SSC ve Tacik SSC olmak üzere beş birlik cumhuriyeti kurulmuş oldu. Bu cumhuriyetlerin sınırları günümüzde değişmeden devam etmektedir.

Basmacılık: Orta Asya’da Sovyetlere karşı silahlı direniş hareketidir.

Sovyetler Birliği liderliğine 1985 yılında M. Gorbacov geçti. Genç bir politikacı olan Gorbaçov toplumsal hayatta açıklık ve serbestlik (glastnost) politikalarını uygulamaya koydu.

Sovyetler Birliği’nin en üst düzey yönetim kurulu olan SSCB Yüksek Sovyeti’nin 26 Aralık 1991 yılında aldığı kararla Sovyetler Birliği devleti resmen ortadan kalktı.