ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 23

Yerel yöneticilerin ve diğer üst düzey kamu görevlilerinin aday gösterilmesi, atanması ve görevden alınması parlamentonun yetkisi altındadır.

Kırgızlar kendi cumhuriyetlerinde çoğunluğa sahiptir. Günümüzde, 2011 yılı verilerine göre, Kırgızistan nüfusunun % 71’i Kırgız, % 14.3’ü Özbek, % 7.8’i Rus ve % 1.1’i ise Dunganlardan (Müslüman Çinli) oluşmaktadır (www.stat.kg).  Bu
halkların yanısıra az nüfusa sahip Uygurlar, Tacikler, Ahıska Türkleri, Kazaklar,
Ukrainler, Koreliler, Kürtler ve Almanlar da Kırgızistan’da yaşamaktadır.

Kırgızistan’daki Manas üssünün ABD tarafından kullanılması, bölgede Rusya varlığını kaçınılmaz hale getirmiştir. Rusya da başkent Bişkek yakınlarındaki Kant askeri üssünü kullanmaya başlamıştır.

Kırgızca Türk dil ailesinin Kıpçak koluna mensuptur.

Askar Akayev, devlet işlerinde ve hayatın her safhasında Kırgızca kullanılmasını teşvik etti. Sovyet döneminde adları değiştirilmiş şehirler ve diğer yerleşim yerlerine eski Kırgızca adları geri verildi. Bu çerçevede Sovyet döneminde Frunze olarak değiştirilen başkentin adı yeniden Bişkek oldu.

En ünlü Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’dur (1928-2008). En ünlü eserleri
arasında Cemile, Gün Uzar Yüzyıl Olur, Elveda Gülsarı ve Selvi Boylum Al Yazmalım sayılabilir. Türkiye’de çekilen “Selvi Boylum Al Yazmalım” filmi Türk sinema tarihinin klasikleri arasına girmiştir.

Kırgızistan, 1991 yılında bağımsızlığını kazanan Orta Asya Türk cumhuriyetlerinden biridir.

Rusya İmparatorluğu, Kazak hanlıklarını XIX. yüzyılda işgal ettikten sonra daha güneydeki Kırgız topraklarına ulaştı. Ruslar 1825’te bugünkü Bişkek şehrinin temellerini oluşturan Pişpek kalesini kurdu. Daha sonra 1870’lerde de bugünkü Kırgızistan topraklarında resmen hâkimiyet sağladı. Bolşevik devriminin ardından 1920’de Kara Kırgız Özerk Oblast’ı kuruldu. Sovyetler Birliği 1936 anaıasasında getirilen düzenlemelerle Kırgız SSC kuruldu ve birlik cumhuriyeti statüsüne yükseltildi

31 Ağustos 1991’de Kırgızistan bağımsızlığını ilan etti. Ardından Ekim 1991’de yapılan seçimlerde Akayev %95 (yüzde doksanbeş) oy alarak bağımsız Kırgızistan’ın ilk cumhurbaşkanı seçildi.

Kırgızistan, ya da resmî adıyla Kırgz Cumhuriyeti, bağımsız, laik, demokratik
bir hukuk devletidir. En son devrimin gerçekleştiği 2010 yılına kadar ülke başkanlık sistemiyle yönetiliyordu. Çok güçlü yetkilerle donatılmış bir cumhurbaşkanı yürütmenin başında yer alıyordu. Akayev ve Bakiyev tecribelerinden sonra yeni bir
siyasi sistem ihtiyac› doğdu. 27 Nisan 2010’da kabul edilen yeni Kırgız anayasasına göre yönetim yetkilerinin çoğu parlamento ve başbakan tarafından devralındı.
Sonuçta, Kırgızistan parlamenter cumhuriyet sistemine geçiş yaptı.

Kırgızistan ekonomisinde tarımsal üretim yaklaşık % 30 (yüzde otuz)’luk bir paya sahiptir. Ülke dağlık olduğu için tarım sektörü genelde hayvancılığa dayanmaktadır. Toprağa dayalı tarım daha çok vadilerde yoğunlaşmış durumdadır. Tarım sektörü, düşen sanayi üretimi nedeniyle istihdam edilemeyen işgücünün kullanılmasında önemli rol oynamaktadır. Bağımsızlık sonrasında gittikçe kötüye giden tarım sektöründe en büyük sıkıntı makine yedek parçası ve ekipman eksikliği ile gübre yokluğudur. Sovyet döneminde merkezî yönetimle elde edilen söz konusu yardımcı ürünler, bağımsızlık sonrasında üretilemez olmuştur. Sonuçta tarım üretimi kötü etkilenmiştir.

Kırgızistan’ın en önemli ihraç ürünü altındır. Tien Şan dağlarındaki Kumtor altın madeninin 1997 yılında faaliyete geçmesiyle birlikte altın üretimi toplam sanayi üretiminin % 40’ına ulaşmıştır. Ancak, madenin üretim hacmi gittikçe azalmaktadır. Maden Kanadalı bir firma tarafından işletilmektedir. Günümüze kadar madenden yaklaşık 225 ton altın ç›karılmıştır. Kumtor madeninden 2009 yılında 16.3 ton altın elde edilmiştir. Altın dışında diğer madencilik alanları pek gelişmemiştir. Uranyum madenciliği verim düşüklüğü nedeniyle durmuş bulunmaktadır. Petrol ve doğalgaz üretimi ise gözardı edilebilecek düzeylerde seyretmektedir

Kırgızistan 1998’den beri Dünya Ticaret örgütü üyesidir. Hatta DTÖ’ne üye olan ilk eski Sovyet cumhuriyetidir. Bu nedenle Çin malları çin önemli bir satış ve transfer noktasıdır. Kırgızistan, Rusya, Kazakistan, Belarus ve Tacikistan’ı içine alan Avrasya Ekonomik Topluluğu’nun da bir üyesidir. Başlıca ticaret ortakları Rusya, Çin, Kazakistan ve Özbekistan’dır.

Bağımsızlığını ilan eden Kırgızistan’ı tanıyan ilk ülke Türkiye olmuştur.

Kırgızcaya en yakın dil Kazakçadır. Her ikisi de Türk dil ailesinin Kıpçak grubuna mensuptur. Dil bilgisi ve söyleyiş olarak Türkiye Türkçesi’ne biraz uzak olsa da ortak sözcükler ve temel dil mantığı anlaşmayı kolaylaştırmaktadır.

Kırgızistan’da eğitim dili devlet dili statüsündeki Kırgızca ve resmî dil statüsündeki Rusça’dır. Ayrıca bölgelere göre Özbekçe ve Tacikçe de eğitim verilebilmektedir.

Kırgızistan, 1991 yılında bağımsızlığını kazananan Orta Asya Türk cumhuriyetlerinden biridir.

Dağlık coğrafyası ve suyu bol, ormanlık alanları nedeniyle dağcılık ve doğa turizminin önemli merkezlerinden biri olan Kırgızistan, Orta Asya’nın İsviçre’si olarak tanımlanmaktadır.

Ruslar 1825'te bugünkü Bişkek şehrinin temellerini oluşturan Pişpek kalesini kurdu.

En son devrimin gerçekleştiği 2010 yılına kadar ülke başkanlık sistemiyle yönetiliyordu. Çok güçlü yetkilerle donatılmış bir cumhurbaşkanı yürütmenin başında yer alıyordu. Akayev ve Bakiyev tecribelerinden sonra yeni bir siyasi sistem ihtiyacı doğdu. 27 Nisan 2010’da kabul edilen yeni Kırgız anayasasına göre yönetim yetkilerinin çoğu parlamento ve başbakan tarafından devralındı. Sonuçta, Kırgızistan parlamenter cumhuriyet sistemine geçiş yaptı.