ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 19

1924-25 yıllarında Stalin’in talimatıyla Orta Asya’nın siyasi coğrafyası etnik esaslara göre yeniden çizildi. Buhara Halk Cumhuriyeti lağvedildi.  Türkistan Özerk Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlı olan Semerkant, Taşkent ve Fergana’nın önemli bir kısmı da Özbekistan SSC’ne verildi.

1939-40 yıllarında Sovyet hükûmetinin aldığı yeni bir kararla Özbekler Kiril alfabesine geçirildiler.

Bolşevik devrimini izleyen yıllarda Orta Asya’da Ceditçi edebiyat varlığını devam ettiriyordu. Gerçi bu dönemde sol kanat Ceditçiler (Sadriddin Aynî, Hamza Hakimzade, Abdullah Avlanî) devrimi, Lenin’i ve özgürlüğü alkışlayan şiirler yazdılar. Fakat bu yıllarda milliyetçi Ceditçiler daha ağır basıyordu. Abdurrauf Fıtrat’ın başı çektiği bu grup 1919’da Çigatay Gurungi (Çağatay Grubu) adında bir edebiyatçılar derneği kurdu. Çolpan, Elbek, Batu, Gazi Yunus gibi şair ve yazarlar bu grup içinde yer alıyordu. Dernek, pan-Türkist amaçlar taşıdığı gerekçesiyle 1922’de kapatıldı. Doğru cevap D' dir.

Moskova’daki askerî darbenin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine, Kerimov ve etrafındakiler, 1 Eylül 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan ettiler. Doğru cevap B' dir.

Andican olayları sonrasında ABD başta olmak üzere Batı’nın Kerimov rejimini eleştirmesi Özbekistan ile ABD arasındaki münasebetler bozulmasına neden oldu. Olaylardan hemen sonra Özbekistan, Rusya’nın önderliğini yaptığı Kollektif Güvenlik Örgütü Anlaşması ile Avrasya Ekonomik İşbirliği Örgütü gibi bölgesel örgütlere üye oldu; Rusya ile münasebetlerin geliştirilmesini öngören anlaşma imzaladı ve ülkedeki ABD üssünü kapattı. Doğru cevap D' dir.

Özbekçenin resmî dil olarak ilan edilmesi 1989’da oldu. Bağımsızlığın ilk yıllarında Özbekçenin kullanım alanı genişletildi. Rusça resmî dil olmaktan çıkarılarak ülkedeki milliyetler arasındaki iletişim dili statüsüne indirgendi. Resmî işlemlerin bazılarında (mesela vize, pasaport, ehliyet) Rusça tamamen terk edildi; yerine Özbekçe ve İngilizce ikame edildi. Doğru cevap E' dir.

Günümüzde gazete ve dergi sayısı nüfusla karşılaştırıldığında oldukça az olup gazetelerin bazıları haftada beş gün, bazıları ise sadece iki gün yayınlanmaktadır; gazetelerin tirajı oldukça düşüktür; sayfa düzeni, haber veriş tarzı Sovyet yayınlarını andırmaktadır. Yeni basılan kitaplarda içerik ve baskı yönünden önemli bir gerileme ve özensizlik görülmektedir. Doğru cevap E' dir.

Özbekistan, bağımsızlığını kazanan dört yeni cumhuriyet ile çevrilidir. Kuzeyinde Kazakistan, batısında Türkmenistan, doğusunda Kırgızistan ve Tacikistan bulunmaktadır. Rusya ile sınırı bulunmamaktadır. Güneyde, Afganistan’la kısa bir sınırı vardır. Doğru cevap A' dir.

Özbekistan Orta Asya cumhuriyetleri içinde nüfusça en yoğun ülkedir. 1989’dan beri nüfus sayımı yapılmamış olsa da, ülke nüfusunun 30 milyona yaklaştığı tahmin edilmektedir. Taşkent ise 3 milyona yaklaşan nüfusuyla bölgedeki en büyük şehirdir. Doğru cevap A' dir.

Orta Asya etnik esasa göre bölünürken, Karakalpakistan doğrudan Rusya Federasyonu’na bağlı bir özerk bölge haline getirildi. 1932 yılında ise özerk cumhuriyet statüsü kazandı. 1936’da özerkliğini koruyarak Özbek SSC’ne dâhil edildi. Doğru cevap A' dir.

II. Dünya Savaşı yıllarında Sovyetler Birliği’nde tarih yazımında bir değişikliğe gidildi. Askerlere ve Sovyet halkına vatanseverlik ruhu aşılamak için geçmişteki Rus kahramanları canlandırıldı. Bu eğilim Orta Asya cumhuriyetlerine de yayıldı. Her bir cumhuriyette geçmişten bazı şahsiyetler seçilerek yüceltildi. Tarihte Rusların geleneksel düşmanı olan milletlere (Türklere ve Polonyalılara) karşı savaşmış olan kahramanlar seçilip yüceltildi. Osmanlılara ve Altın Orda’ya karşı savaşmış olan Timur bir Özbek kahramanı olarak öne çıkarıldı. Doğru cevap A' dir.

Buhara Hanlığı zamanının Ceditçi aydınlarından Sadriddin Aynî’yi (1878-1954) unutmamak gerekir. Aynî, Tacik edebiyatının kurucusu olarak kabul edilse de Özbek edebiyatının gelişmesinde de önemli katkılar sağladı. 1922’de yayınladığı Buhara Cellatları adlı eserinde hanlık döneminde Ceditçi aydınların uğradığı zulümleri ele aldı. Onun Buhara Inkılabı Tarihi Üçün Materiallar adlı kitabı ise XX. yüzyıl başındaki Buhara Hanlığı’ndaki yenileşme hareketi için çok önemli bir kaynaktır. Doğru cevap A' dir.

Sovyet sisteminin ani bir şekilde çökmesiyle İslam Kerimov Özbekistan’ın en güçlü siyasi lideri olarak ortaya çıktı. Cumhuriyetteki yönetme deneyimine sahip tek grup, komünist partisi saflarından gelen üst düzey yöneticilerdi. Moskova’daki askerî darbenin başarısızlıkla sonuçlanması üzerine, Kerimov ve etrafındakiler, 1 Eylül 1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan ettiler. Özbekistan Komünist Partisini lağvettiler ve adını Özbekistan Demokratik Halk Partisi olarak değiştirdiler. Doğru cevap A' dir.

Resmî açıklamaya göre ölenlerin sayısının 187 olduğu, bunlardan bir kısmı güvenlik güçlerine mensuptu; muhaliflerin ifadelerine göre olayda 500-1000 kişinin öldüğü olaylar Andican şehrinde vuku bulmuştur. Doğru cevap A' dir.

1991’de Özbekistan’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke Türkiye oldu. Bunda uzun yıllar beslenen özlem duygusunun büyük payı vardı. Doğru cevap A' dir.

Özbekçenin resmî dil olarak ilan edilmesi 1989’da oldu. Bağımsızlığın ilk yıllarında Özbekçenin kullanım alanı genişletildi. Rusça resmî dil olmaktan çıkarılarak ülkedeki milliyetler arasındaki iletişim dili statüsüne indirgendi. Resmî işlemlerin bazılarında (mesela vize, pasaport, ehliyet) Rusça tamamen terk edildi; yerine Özbekçe ve İngilizce ikame edildi. Doğru cevap A' dir.

1993’te Özbekistan Latin alfabesine geçme kararı aldı. Yeni alfabe belirlenirken İngilizcedeki harfler esas alındı. Latin alfabesine geçiş, birdenbire değil, kademeli olarak yapıldı. 1996-97 eğitim yılında ilkokul birinci sınıflar Latin harfleriyle eğitime başladılar. Bir yıl sonra birinci ve ikinci sınıflar yeni alfabeyle eğitim gördüler. Bugün Özbek ve Karakalpak okullarındaki Latin alfabesine geçiş süreci tamamlanmıştır. Doğru cevap A' dir.

Özbekistan, Orta Asya’nın ortasında yer alan bir ülkedir.

Timur İmparatorluğu’nun aslî merkezi, Özbek hanlıkları topraklarının önemli bir kısmı bu yerdeydi. Rus istilasından sonra oluşturulan Türkistan vilayetinin yönetim merkezi olan Taşkent, bugün de Özbekistan’a başkentlik yapmaktadır.

Özbekistan, bağımsızlığını kazanan dört yeni cumhuriyet ile çevrilidir. Kuzeyinde Kazakistan, batısında Türkmenistan, doğusunda Kırgızistan ve Tacikistan bulunmaktadır. Rusya ile sınırı bulunmamaktadır. Güneyde, Afganistan’la kısa bir sınırı vardır.