ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 8

1938 yılında bütün milli okullarda Rusçanın öğretilmesi zorunlu kılınır. Bunu takiben Sovyet halklarının çoğunun alfabesi Latinden Kiril alfabesine çevrilir; bunun amacının Rus olmayan halkların Rusçayı öğrenmelerini kolaylaştırmak olduğu ilan edilir. İdil-Ural bölgesinde 1939 yılında Tatarca ve 1940 yılında Başkurtça için Kiril alfabesi kullanılmaya başlanır. Böylece Tatarlar ve Başkurtlar daha önceki on yılda Latin alfabesiyle yaratılan kültürel birikimini de büyük ölçüde kaybetmiş ve kültürel gelişme süreçleri bir kez daha kökten sarsılmış olur

1953’te Stalin’in ölmesiyle Sovyetler Birliği tarihinde bir dönem kapanır. Ülkenin ekonomisinde, siyasal ve toplumsal hayatında bazı önemli değişimler meydana gelir.

Birkaç sene süren iktidar çekişmesi sonucunda 1958 yılında hükûmetin ve partinin başına gelen Nikita Hruşov yönetiminde Komünist Partisinin yeni tüzüğü kabul edilerek siyasal ve toplumsal hayatın demokratikleşmesi yönünde bazı adımlar atılır. Ekonomik konularda ise bazı reform girişimlerine rağmen fazla bir ilerleme olmaz. Stalin döneminde oluşan sorunlu ekonomik yapının düzeltilmesi için kararlı adımlar atılamaz. Kısa bir süre sonra siyasi alandaki demokratik arayışlardan da vazgeçilir. Bu yönde gerçekleştirilmiş olan cılız girişimler bile konumundan taviz vermek istemeyen Komünist Partisinin, hükûmetin ve ordunun üst idarecilerinin tepkisini çeker ve 1964 yılında Hruşov istifaya zorlanır.

Glasnost: Rusça “açıklık / şeffaflık” anlamına gelir. Perestroyka döneminde Komünist Partisi belli konuları tartışmaya açar ve bu uygulamaya “glasnost” adı verilir. Glasnost politikasının başlattığı tartışmalar kendiliğinden büyüyerek o zamana kadar yasak olan tüm konuların serbestçe tartışılması ile sonuçlanır.

Osmanlı Devleti ve Transkafkasya Cumhuriyeti arasındaki savaş, Ermeni ve Gürcü partilerinin Brest-Litovsk anlaşmasındaki üç sancağı (Kars-Ardahan-Batum) vermek istememesinden kaynaklanmıştır. Doğru yanıt B'dir.

I. Dünya Savaşı başladığında, Türk-Rus savaşlarının yaşandığı ana cephe Kafkasya olmuştur. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Kafkasya'nın güneydeki üç milletin (Azerbaycan Türkleri, Gürcüler ve Ermeniler) girişimleriyle, bölgede yeni bir oluşum ortaya çıkmıştır. Transkafkasya Komiserliği (Zakavkom) adını alan bu hükûmetin merkezi Tiflis olmuştur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Transkafkasya Komiserliği kuruluş felsefesini Bolşevik yandaşlığı yerine Bolşevik muhalefeti üzerine oturtmuştur.

Azerbaycan Millî Şûrâsı 28 Mayıs 1918’de Tiflis’teki tarihî toplantısında Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilan etmiştir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bakü’nün Bolşevik- Ermeni ittifakından alınması Azerbaycan Cumhuriyeti'nin öncelikli gündemi olmuştur. Bundan dolayı Osmanlı
Devleti’nden yardım istenmiştir. Enver Paşa kardeşi Nuri Paşa komutasındaki bir kuvveti “Kafkas İslam Ordusu” adıyla bölgeye göndermiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Türk dünyasında demokratik cumhuriyet yapısına sahip olan ilk devlet Azerbaycan'dır. Ülke 1918 yılında Cumhuriyet ile yönetilmeye başlanmıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sovyetlerin ana petrol kaynağı Azerbaycan'dır. Buradan çıkarılan petrol ve doğal gazın % 93’ünü Moskova kullanmakta, geriye kalan % 7’si Azerbaycan’a kalmaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Anayasa’ya göre Azerbaycan, işçi ve köylülerin cumhuriyetiydi. En yüksek devlet kurumu, parlamentonun karşılığı olan Yüksek Sovyet idi. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Seçeneklerin tamamı Neriman Nerimanov ile ilgilidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Samed Vurgun (1906-1956), ilk millî şair olarak kabul edilmektedir. Şiirlerinin çoğunda, II. Dünya Savaşı'nı ve Sovyet halkının Hitler Almanyası ile mücadelesini konu etmiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

İlk Azerbaycan Cumhuriyeti  Feth Ali Han Hoylu (Hoyski) başkanlığında kurulmuştur. Doğru yanıt A'dır.

Yeni yapılanmakta olan Azerbaycan Cumhuriyeti’nin yaşadığı sorunlar, zamanla Azerbaycan’da komünist hareketlerin güçlenmesine neden oldu. Askerî zayıflığa, siyasi ve ekonomik sıkıntılar da eklendi. Nisan 1920’de Azerbaycan’a giren XI. Kızıl Ordu’nun yardımıyla Bakü’de iktidarı Bolşevikler devraldı. Böylece Azerbaycan Halk Cumhuriyeti tarih sahnesinden çekilmiş oldu. Doğru yanıt D'dir.

Azerbaycan’da Sovyet iktidarı ülkedeki mevcut sistemi ortadan kaldırdı; iki yıl boyunca elde edilen kazanımların birçoğunu yok etti. Mehmet Emin Resulzade ve diğer birçok Azerbaycanlı Türk aydın ve siyaset adamı yurt dışına kaçmak zorunda kaldı. Kaçamayanlar ise büyük baskılara maruz kaldılar. Azerbaycan Ordusu’na mensup askerlerin bir kısmı Anadolu’ya geldi ve Kurtuluş Savaşına katıldı. Komünizmin özel mülkiyete karşı olması nedeniyle Bakü’de oluşan ve petrole dayalı burjuvazi bir anda yok edildi. Dolayısıyla onların desteklediği kültürel ve ekonomik yapılar da sona erdi. Bağımsızlığın bir anda sona ermesi ve gelen rejimin sert yapısı yüzünden, Nahçıvan’da ve başka yerlerde isyanlar çıktı; bu ayaklanmalar birkaç yıl devam etti. Tartışmalaı alanlardan Zengezur 1923 yılında Moskova tarafından Ermenistan’a verildi. Doğru yanıt E'dir.

Mir Cafer Bağırov (1896- 1956): “Azerbaycan’ın Stalin”i olarak bilinir. Bakü vilayetine bağlı Kuba şehrinde doğdu. Mahaçkala’da pedagoji öğrenimi gördü. Bir süre öğretmenlik yaptı. 1918-21 yıllarında Ekim Devrimi ve iç savaş yıllarında Bolşeviklerin safında subay olarak hizmet etti. Azerbaycan SSC’nin ilk on yılında çeşitli görevlerde bulunduktan sonra 1933’te Azerbaycan Komünist Partisi Birinci Sekreteri oldu; yani Azerbaycan’ın başına geçti. 1953’te Stalin’in ölümüyle birlikte Bağırov, en önemli destekçisini kaybetti. 1954’te partiden çıkartıldı ve tutuklandı. 1956’da kurşuna dizildi. Doğru yanıt A'dır.

1954-1959 yılları arasında ise Azerbaycan Komünist Partisi Birinci Sekreterliğini İmam Mustafayev yapmıştır. Mustafayev, Azerbaycan Türkçesinin resmî kurumlarda kullanılması konusunu ortaya atan ilk Azeri lider oldu. Nitekim bu görüşü ortaya attıktan hemen sonra görevinden alındı. Doğru yanıt C'dir.