ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 7

SSCB’nin son lideri Mihail Gorbaçov’un 1985 yılından itibaren uygulamaya koyduğu glasnost (açıklık) ve perestroyka (yeniden yapılanma) politikaları, bütün ülkede Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin temsil ettiği ideolojiye körü körüne bağlılığın sorgulanmasına yol açtı. Glasnost politikasının getirdiği özgürlükler milliyetçi düşüncenin Sovyetler Birliği’nde güçlenmesinde önemli rol oynadı. Gorbaçov’un belirlediği ve uyguladığı açıklık ve yeniden yapılanma politikaları, kısa sürede Azerbaycan’da da kendisini hissettirdi. Ebulfez Elçibey’in önderliğinde 16 Haziran 1989’da Azerbaycan Halk Cephesi oluşturuldu. Azerbaycan Halk Cephesi’nin kurulmasından sonra aynı yılın Eylül ayında, Azerbaycan Yüksek Sovyeti’nin Azerbaycan’ın egemenliği hakkındaki bildirgeyi kabul etmesi için Moskova’ya müracaatta bulunması, Moskova’yı rahatsız etti. Bu durum üzerine Sovyetler Birliği, Ermenileri kışkırtarak bir Ermeni-Azeri çatışmasının başlamasında etkili oldu. Doğru yanıt A'dır.

Yukarıdaki paragrafta Ayaz Niyazi Muttalibov'dan bahsedilmektedir. Doğru yanıt C'dir.

1939 yılında Stalin, Azerbaycan ve diğer Türk cumhuriyetlerine zorunlu olarak Kiril alfabesini kabul ettirmiştir. Bunun yanı sıra Rusça, hâkim konuma gelmiş, eğitimde yerini sağlamlaştırmış, üniversitelerdeki öğretim yalnızca Rusça olmuştur. Buna karşın Azerbaycan Türkçesinde eğitim veren okullar kapatılmıştır. Sovyetleştirmenin önünde bir engel olarak görülen din alanında büyük değişiklikler yaşanmıştır. Ateizm propagandasının yapıldığı SSCB’de yalnızca camiiler değil kiliseler de kapatılmış, din adamları sürgün edilmiştir. Azerbaycan bu bağlamda bir istisna teşkil etmemiştir. Sovyet öncesinde Azerbaycan’da 2.000’den fazla camii bulunurken, 1980’lerin sonunda bu sayı 18’e kadar düşmüştür. Doğru yanıt B'dir.

Ahmet Cevat; Azerbaycan millî marşının müellifidir. Mikail Muşfik, XX. yüzyıl ilk yarısının önemli şairlerindendir. Sosyal ve kültürel konulara dikkat çeken ve eserlerinde aşk ile güzelliği de konu eden Muşfik, Latin harflerine geçişi desteklemiş ve böylece cahilliğin geride kalacağını düşünmüştür. Benim Arkadaşım, Çoban gibi eserlerinde ilkesiz insanları eleştirmiştir. 1939’da rejim karşıtı ilan edilerek idam edilmiştir. Necef Bey Vezirov 15’ten fazla eser kaleme almış ve çoğunda da Azerbaycan burjuvası konusunu işlemiştir. Sovyet iktidarının kuruluşuyla Yeni Asrın Başlangıcı adlı bir oyun yazmış ve işçilerin iktidarından övgüyle bahsetmiştir. Eserlerinin hepsi tiyatro oyunu olarak sahnelenmiştir ki, Vezirov, Azerbaycan tiyatrosunun kurucularından kabul edilmektedir. Hatice Gayıbova, Azerbaycan’ın ilk kadın piyanistidir. Yukarıdaki paragrafta Hüseyin Cavid'ten bahsedilmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Kafkasya’nın demografik yapısı kendine özgü bir çeşitliliğe sahiptir. Bölge, coğrafi konumu nedeniyle, çeşitli millet ve toplulukların bir geçiş noktası olmuş ve bunun sonucunda da çok karışık bir demografik yapı ve tarihi süreç oluşmuştur. Bununla birlikte, bölgenin demografik yapısında demografik ve politik olarak Türkler, Gürcüler, Ermeniler belirleyici unsurlar olmuştur. Ruslar, bu coğrafyaya hakim olduktan sonra, kendi siyasi, sosyal, iktisadi ve eğitim yapılanmasını oluşturdular. Rusya’nın Kafkasya Genel Valiliği’nin merkezi Tiflis olmaya devam etti. Petrolün bulunmasıyla Bakü önem kazandı. Revan, bir Ermeni şehri oldu. Halklar siyasi, sosyal ve kültürel açıdan örgütlenmeye başladılar. I. Dünya Savaşı başladığında, Türk-Rus savaşlarının yaşandığı ana cephe Kafkasya olmuştur.

Zakavkom da denilen Transkafkasya Komiserliği, Güney Kafkasya’yı yönetmek için 15 Kasım 1917 ‘de Tiflis’te kurulan hükümetin adıdır. Doğal olarak Erzincan Antlaşmasından öncedir.

Brest-Litovsk Antlaşması, 03 Mart 1918’ de Rusya, Alman İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı Devleti ve Bulgaristan Krallığı arasında imzalanan bir anlaşmadır. Adını, anlaşmanın imzalandığı şehirden alır. Bu anlaşmayla Osmanlı Devleti, Kars, Ardahan, Batum ve Artvin’i geri almıştır. Bolşevikler, Rusya’da tam hâkimiyet sağlayamadıklarından dolayı savaşı devam ettirecek güçte değillerdi; bundan dolayı toprak kaybına uğrayacaklarını bile bile bu anlaşmayı imzalamışlardır.

26 Şubat 1918 tarihli bildirisinde Osmanlı Devleti ile barış yapılmasına hazır olduğunu belirten Transkafkasya Komiserliği görüşme yeri olarak Trabzon şehrini seçti. Transkafkasya Meclisi Osmanlı Devleti ile barış anlaşması imzalamaya yetkili olduğunu ve orduyu 1914 yılı sınırlarına geri çekmek için barış anlaşması imzalamak istediğini bildirdi. Fakat 03 Mart 1918’ de Osmanlı Devleti ile Sovyet Rusya, Brest-Litovsk anlaşmasını imzaladı. Bu anlaşmada Rusya’nın 1878 Berlin Anlaşmasıyla Osmanlı Devletinden kopardığı Kars, Ardahan, Batum geri verilecekti. Ancak Ermeniler ve Gürcüler bunun reddedilmesi gerektiğini söylerken Azerbaycan Türkleri, şartların kabulünü istiyordu. Bu ayrılık sonucunda Trabzon Konferansı dağıldı.

Transkafkasya Cumhuriyeti’nin dağılmasından sonra Azerbaycan temsilcileri toplanarak durumu gözden geçirdiler ve Azerbaycan Milli Şûrâsını oluşturdular. Başkanlığa Türk Adem-i Merkeziyet Halk Partisi Musavat’ın lideri Mehmet Emin Resulzade getirildi. 28 Mayıs 1918’de Tiflis’teki toplantıda bağımsızlık ilan edildi ve Fethi Ali Han Hoylu başkanlığındaki ilk Azerbaycan Cumhuriyeti kuruldu. İlk ve geçici başkent de Gence oldu.

 

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kurulduktan sonra Bakü’yü alarak başkent yapmak ve toprak bütünlüğünü sağlamak hedefi vardı. Bunun için Osmanlı Devleti’nden yardım istendi. Bolşevikler kenti terk etti. Bu arada Ermeni isyancılara karşı da bir mücadele verildi. Diğer Türk cumhuriyetleriyle birlikte bir devlet oluşturmak fikri olmamakla birlikte, işbirliğine daima açık olundu.

Eğitim ve kültürü yaygınlaştırmak ve milli zeminde eğitim vermek amacıyla sadece Türkiye’den öğretmen talebinde bulunulmuştur.

Nahçıvan bölgesi, 1918-1920 yıllarında tartışmalı bir alandı. Halkının büyük çoğunluğu Türk olan bu bölge üzerinde İran, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye hak iddia etmekteydi.

II. Dünya Savaşında Bakü petrolleri, Almanya’nın dikkatini çekmişti. Kafkasya cephesindeki mücadelede Hitler’in en önemli amacı, Bakü petrol yataklarını ele geçirmekti. Kafkasya’da savaş, Almanya’nın Sovyetler Birliği’ne saldırmasından yaklaşık bir yıl sonra başlamıştır. (1942) Ukrayna kaybedildikten sonra Kafkasya ve özellikle Azerbaycan yakıt ve iaşe açısından Moskova büyük önem kazandı. Bundan dolayı buranın savunmasına daha da önem verildi. Almanlar bu cephede başarılı olamamışlardır.

Celil Mehmed Kulizade, Azerbaycan’da  dil ve edebiyat alanındaki en önemli isimlerdendir. Molla Nasreddin dergisini çıkarmış; Posta Kutusu, İran’da Anayasa, Kurban Ali Bey adlı eserlerinde sınıflar, cinsler arasındaki eşitsizliği ve cahilliği eleştirmiştir. Kız Kulesi, 1940’ta sahnelenen ilk bale oyunudur. Efrasiyab Bedelbeyli tarafından yazılmıştır.

18 Aralık 1917'd Erzincan'da Osmanlı Devleti ve Rus orduları arasında bir ateşkes antlaşması yapıldı. Bu yolla Kafkasya milletleri ile Osmanlı Devleti arasında kurulmak istenen dostluğun da temelleri atılmış oldu. Doğru cevap C'dir.

Transkafkasya Cumhuriyeti'nin dağılmasından sonra Azerbaycan temsilcileri toplanarak durumu gözden geçirdiler ve Azerbaycan Milli Şurasını oluşturdular. Milli Şura başkanlığına Türk Adem-i Merkeziyet Halk Partisi Musavat'ın lideri Mehmet Emin Resulzade getirildi. Doğru cevap A'dır.

Ebulfez Elçibey'in önderliğinde 16 Haziran 1989'da Azerbaycan halk Cephesi oluşturuldu. Doğru cevap B'dir.

Ayaz Niyazi Muttalibov bağımsız Azerbaycan'ın ilk cumhurbaşkanıdır. Doğru cevap E'dir.

Ağustos 1990'da Ermenistan bağımsızlığı ilan etti ve Karabağ'ı Ermenistan toprağı saydı. Doğru cevap E'dir.

Dil ve edebiyat alanındaki en önemli isimlerin başında Celil Mehmed Kulizade gelmektedir. Doğru cevap A'dır.