ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 2

Azerbaycan Cumhuriyeti Transkafkasya’da yer alır. Komşuları kuzeyde Rusya, doğuda Hazar Denizi ötesinde olan Türkmenistan, güneyde İran, batıda Ermenistan, kuzeybatıda Gürcistan’dır. Azerbaycan’ın bir parçası olan güneybatısındaki Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Ermenistan’a ait bir toprak parçasıyla Azerbaycan topraklarından ayrılır. Azerbaycan, Nahçıvan dolayısıyla Türkiye ile sınırdaştır.

Azerbaycan halkının ana gövdesini Türkler teşkil ederler. Azerbaycan’da azınlıklar ülke nüfusunun % 9,4’ünü oluşturmaktadır. En büyük azınlık topluluğu Lezgiler’dir, ardından Ruslar, Ermeniler ve Talışlar gelmektedir. Ermeniler Karabağ (120 bin) ve Bakü’de (3 bin) yaşamaktadır. Avarlar, Ukrainler, Sahurlar, Gürcüler, Kürtler, Tatlar, Yahudiler ve Udinler de diğer azınlık topluluklarıdır.

Çarlık Rusyası ile Kaçar Hükümeti (İran) arasında imzalanan 12 Ekim 1813 tarihli Gülistan Anlaşmasıyla Kafkasya’nın güneyi İran, kuzeyi ise Rus çarlığı arasında bölüşülmüştür. O devirde bu coğrafyada bir süreden beri Azerbaycan hanlıkları hüküm sürüyordu. Bundan 15 yıl sonra İran’ın yenilgisiyle sonuçlanan 1826-1828 Rus-İran Savaşı’nın ardından Türkmençay Anlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre Revan Hanlığı, Nahçıvan Hanlığı ve Talış Hanlığı Rusya’ya verilmiş, Aras Nehri Rusya ile İran arasında sınır kabul edilmiştir. Böylece Aras’ın güneyi İran’a bırakılmış, Azerbaycan halkının yurdu ikiye bölünmüştür.

Azerbaycan Cumhuriyeti Şarkta ilk Müslüman cumhuriyet idi. Başkent olarak Gence seçildi. Nuri Paşa’nın kumandanlığındaki Kafkas İslam Ordusunun Bakü’den Bolşevikleri, Ermeni komitelerini ve İngiliz işgal kuvvetlerini uzaklaştırmasından sonra (Eylül 1918’de) Başkent Bakü’ye taşındı.

Nahçıvan, Azerbaycan’a bağlı ancak onunla fiziki sınırı olmayan özerk bir cumhuriyettir. Kuzeyi ve doğusu Ermenistan, güneyi ve batısı İran ile çevrilidir. Türkiye ile de 18 kilometrelik bir sınırı vardır. Türkiye ile Nahçıvan’ı birbirine bağlayan Hasret Köprüsü’dür.

Azerbaycan’da tarih yazıcılığı Abbaskulu Ağa Bakıhanov’un 1841 senesinde kaleme aldığı Gülistan-ı İrem kitabı ile başlatılabilir. Bakıhanov uzun zamandır topladığı malzemelere dayanarak Azerbaycan ve Dağıstan tarihi ile ilgili olan bu eserini Farsça yazmıştır.

Azerbaycan’da ilk resmî gazete Azerbaycan adını taşıyordu ve 1918’de Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinin organı olarak yayına başlamıştı. Bu gazete, 72 yıl aradan sonra 1992’de yeniden başlattığı faaliyetini bugün de resmî gazete olarak
sürdürmektedir.

Fikret Amirov,  Arif Melikov, Tevfik Bakıhanov, Musa Mirzayev gibi isimler Azerbaycan'ın ünlü bestekarları arasında sayılırken, Ömer Eldarov heykeltraş olarak isim yapmıştır.

Azerbaycan halkının ana gövdesini Türkler teşkil ederler. Azerbaycan’da azınlıklar ülke nüfusunun % 9,4’ünü oluşturmaktadır. En büyük azınlık topluluğu Lezgiler’dir, ardından Ruslar, Ermeniler ve Talışlar gelmektedir. Ermeniler Karabağ (120 bin) ve Bakü’de (3bin) yaşamaktadır. Avarlar, Ukrainler, Sahurlar, Gürcüler, Kürtler, Tatlar, Yahudiler ve Udinler de diğer azınlık topluluklarıdırAzerbaycan halkının ana gövdesini Türkler teşkil ederler. Azerbaycan’da azınlıklar ülke nüfusunun % 9,4’ünü oluşturmaktadır. En büyük azınlık topluluğu Lezgiler’dir, ardından Ruslar, Ermeniler ve Talışlar gelmektedir. Ermeniler Karabağ (120 bin) ve Bakü’de (3 bin) yaşamaktadır. Avarlar, Ukrainler, Sahurlar, Gürcüler, Kürtler, Tatlar, Yahudiler ve Udinler de diğer azınlık topluluklarıdır.

Azerbaycan da 28 Mayıs 1918 günü bağımsızlığını ilan etti. Azerbaycan Cumhuriyeti Şarkta ilk Müslüman cumhuriyet idi. Başkent olarak Gence seçildi.

Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin sonuncu ve bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 1. başkanı (1991-1992) Ayaz Niyazi Mutallibov'dur.

Haziran 1992’de Azerbaycan’ın ikinci başkanı Ebulfez Elçibey olmuştur. Ancak Elçibey’in Türkiye’ye olan bağlılığı, Türk cumhuriyetleriyle yakın ilişkiler geliştirmek istemesi, İran Azerbaycan’ındaki Türklerin bağımsızlığını savunması ve Rus ordusunu ülkesinden çıkarması Rusya’yı, İran’ı ve Azerbaycan içinde hâlâ güçlü olan Komünist Parti elitlerini rahatsız etmiştir.

Haydar Aliyev, Haziran ayında Azerbaycan Yüksek Sovyeti’nin başkanı seçilerek başkanlık yetkilerini kullanmaya başlamış, Ekim 1993’deki seçimlerde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin 3. başkanı olmuştur. 10 yıl başkanlık yapan Haydar Aliyev’in rolü çok önemlidir. Azerbaycan’ı eski Komünist Partisi unsurlarıyla yöneten Aliyev, ülkeyi istikrara kavuşturmuş, bölge ülkeleri ile Batılı güçler arasında bir denge sağlamış, Azerbaycan petrolünün Türkiye üzerinden dünya pazarlarına açılması anlaşmasını imzalamıştır.

Haydar Aliyev, hastalanınca, hukuken tartışma doğuran bir şekilde, oğlu İlham Aliyev’i başbakanlığa atamış, onu yapılacak başkanlık seçiminde kendi yerine Yeni Azerbaycan Partisi’nin tek başkan adayı ilan etmiştir. 15 Ekim 2003 tarihinde yapılan devlet başkanlığı seçimini İlham Aliyev kazanmıştır. Haydar Aliyev’in iktidarı oğluna aktarması, eski Sovyetler Birliği içinde ilk örnektir.

Karabağ sorunu için barışçıl bir çözüm bulmalarını teşvik etme amacıyla, 1992’de AGİT Minsk Grubu kurulmuştur. Aralık 1994’te Budapeşte’de yapılan toplantıda, Minsk süreci için eşbaşkanlık kurumlarının oluşturulmasına ve bu eşbaşkanların ABD, Fransa ve Rusya Federasyonu olmasına karar verildi. Eşbaşkanlar sorunun tarafları olan Azerbaycan ve Ermenistan başta olmak üzere, tüm ilgili ülkelerle ve kurumlarla görüşmeler yapmak ve bu görüşmelerin sonuçlarını Minsk Grubu’na bildirmekle yükümlüdür. Eşbaşkanlara ek olarak, AGİT Minsk Grubu’nda Beyaz Rusya, Almanya, İtalya, Portekiz, Hollanda, İsveç, Finlandiya, Türkiye ve sorunun tarafları olan Azerbaycan ve Ermenistan yer almaktadırlar.

Azerbaycan, Türkiye’nin girişimleriyle 25 Haziran 1992’de kurulan bölgesel bir teşkilat olan Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)’nin kurucu üyelerindendir.

Bütün Azerbaycan tarihini kapsayan ilk eser Reşid İsmayılov’un 1923’te yayınladığı Azerbaycan Tarihi kitabıdır.

Bağımsızlıktan sonra Azerbaycan’ın en ünlü edebiyatçısı Kemal Abdullah’tır. Onun
Dede Korkud hikayeleri üzerine yazdığı Yarımçık Elyazma adlı romanı Türkiye’de de (Eksik El Yazması adıyla) yayınlanmıştır. Türkiye’de Ahmed Ateş, Muharrem Ergin, Yavuz Akpınar ve Yusuf Gedikli tarafından Azerbaycan edebiyatı üzerine önemli çalışmalar yapılmıştır.

Patrimonyal: İktidarın babadan oğula geçtiği (ataerkil) yönetim biçimi. Doğru yanıt B şıkkıdır.

Ekim 1917’de Rusya’da gerçekleşen Bolşevik devrimi ile Kafkasya’da yeni bir
dönem başladı. Rusya’da Kurucu Meclis oluşturuluncaya kadar, bölgenin geçici
hükümeti olarak Tiflis’te Transkafkasya Komiserliği kuruldu. Kurucu Meclis için
seçimler yapıldıysa da, Ocak 1918 tarihindeki ilk toplantının ardından Meclis,
Bolşevikler tarafından dağıtıldı. Kurucu Meclisin Gürcü, Ermeni ve Müslüman
(Türk) üyeleri Transkafkasya Seymi’ni (Mavera-i Kafkaz Seymi) kurdular. Seym
(meclis), 9 Nisan tarihinde, Transkafkasya’nın bağımsız, demokratik, federatif
bir cumhuriyet olduğunu ilan etti. Doğru yanıt D şıkkıdır.