ÇAĞDAŞ TÜRK DÜNYASI - Deneme Sınavı - 11

6 Ocak 1918’de Türk-Tatar Millet Meclisi, İdil-Ural Devleti’nin kurulması kararını ilan eder. Rusya Cumhuriyeti’nin bir parçasını teşkil edeceği öngörülen bu devletin Kazan ve Ufa vilayetlerinin tamamını, Orenburg, Perm, Vyatka, Simbir ve Samara vilayetlerinin bazı kısımlarını içine alan toplam 220.000 km2 alanı ve aşağı yukarı 7 milyon nüfusu kapsayacağı planlanır.

Avrupa Rusya’sının merkezinde yer alan ve üstelik tarım ve hayvancılık bakımından elverişli şartları olan İdil-Ural sahası, kollektifleştirme ve sanayileşme süreçlerinden doğrudan etkilendi. Kollektifleştirme sonucunda, örneğin Tatar özerk cumhuriyetinde, 3847 kolhoz kuruldu, 40 bin hali vakti yerinde çiftçi “halk düşmanı” olarak sürüldü. Açlık felaketinden İdil-Ural bölgesi yine kötü bir biçimde etkilendi.

Sovyet ülkesinin diğer bölgeleri gibi İdil-Ural bölgesindeki cumhuriyetler de bu kovuşturma dalgalarından nasibini alır. Özellikle eğitimlerini Çarlık döneminde görmüş olan aydınlar, din adamları, daha önceki yıllarda bir şekilde Sovyet yönetimi ile ters düşenler cezalandırılır. Birçok kişi çalışma kamplarına gönderilir. 1930’lu yılların devlet terörüne kurban gidenler yıllar sonra aklanacak ve suçsuz oldukları kabul edilecektir.

“eşitler arasında birinci”, “büyük kardeş” sıfatları Ruslar için kullanılmaya başlanır.

1938 yılında bütün milli okullarda Rusçanın öğretilmesi zorunlu kılınır. Bunu takiben Sovyet halklarının çoğunun alfabesi Latinden Kiril alfabesine çevrilir.

Rusçanın artan önemi, milli dillerin gelişmesini olumsuz etkiler. Artık iyi kariyer olanakları için Rusçayı iyi bilmek ve Rus kültür ortamının içine girmek şart olur. Rusça şartı, Rus olmayanların yüksek eğitim kurumlarına girişini zorlaştırır.

Bazı olumlu gelişmeler de yaşanır. Kütüphaneler, sinemalar, müzeler ve sanat galerileri açılır.

İkinci Dünya Savaşı sonrası ağır sanayi dallarının ve savunma sektörünün gelişmesine öncelik verilirken, halkın ihtiyaçlarını karşılayan ekonomi dalları (hafif sanayi, konut ve sosyal altyapı tesisleri inşaatı, tarım ve hayvancılık) gittikçe ihmal edilir. Bu sebeple Sovyet vatandaşların hayat standartları Batılı ülkelerle kıyaslandığında çok düşük seviyede kalır; gıda çeşitliliği, barınma koşulları, tüketim maddelerine ulaşım ve sosyal hizmetlerin kalitesi açısından büyük sıkıntılar yaşanır.

1953’te Stalin’in ölmesiyle Sovyetler Birliği tarihinde bir dönem kapanır. Ülkenin ekonomisinde, siyasal ve toplumsal hayatında bazı önemli değişimler meydana gelir. “Buzların Erimesi” olarak bilinen ve nispeten kısa süreli olan bu dönemde yaşanan önemli gelişmeler şunlardır: Stalin dönemindeki kovuşturmaların ilk defa resmî olarak dile getirilmesi ve yerilmesi; öldürülen ve sürgün edilenlerin en azından bir kısmının aklanması, hayatta olanlarının serbest bırakılması; kovuşturma organlarının yeniden yapılandırılarak Stalin tarzı terör uygulamalarının tekrar yaşanmaması için önlemler alınması; ifade özgürlüğü bakımından nispeten ılımlı bir ortamın oluşmasıdır.

Büyük Terör / 1936-1939, İkinci Dünya Savaşı / 1941-1945, “Buzların Erimesi” Süreci / 1953-1964, Durgunluk Dönemi / 1964-1985, Perestroyka Dönemi / 1985-1991

Bu yıllarda Komünist Partisi’nin ülke çapındaki etkisi giderek artmıştır. Tüm önemli devlet görevlerinde Komünist Partisi yetkilileri yer alır. Ayrıca bütün devlet kurumlarında, büyük sanayi kuruluşlarında, köylerde parti birimleri kurulur. Parti üyelerinin sayısının arttırılmasına büyük önem verilir ve bu süreç dikkatli bir kontrol altında tutulur. Gençler için Komünist Gençler Birliği anlamına gelen Komsomol adında özel bir gençlik kolu kurulur.Doğru cevap E' dir.

Sovyet yönetimi 1920 ‘ li yıllarda ülkedeki bütün halkları komünist öğretinin toplumsal gelişmişlik anlayışına göre sınıflandırdı ve halklar arasında farklı kategoriler tanımladı. Kavramsal düzeyde oluşturulan bu hiyerarşik düzen, siyasal yapıya da yansıdı. Kurulan etnik topraksal birimler dört farklı seviyeye ayrıldı. Sovyet ülkesinin sınırlarında olanlara birlik cumhuriyeti statüsü verildi. Sadece birlik cumhuriyetlerine SSCB’ den ayrılma hakkı tanındı. Onlardan daha düşük düzeydeki özerk cumhuriyetler, birlik cumhuriyetlerinin içinde ve idari açıdan onlara bağlı olarak kuruldu. Özerk cumhuriyetler kendi sınırları içindeki idari meselelerle ilgilenebiliyor, ayrıca ilgili birlik cumhuriyetinin idari kurumlarında ve SSCB Yüksek Sovyetinin Milletler Şûrasında temsil edilebiliyorlardı. Statü olarak onlardan da aşağıda özerk bölgeler ve özerk alanlar kuruldu, bunların hakları daha da kısıtlı oldu. Bazı halklar için topraksal birimler kurulmadı.

Kalabalık sayıda oldukları için Tatarlar, Başkurtlar, Tuvalar, Yakutlar ana dilde eğitim olanaklarından diğer halklara göre nispeten daha çok yararlanmışlardır. Fakat Çuvaşlar bu kadar şanslı değillerdir. 1930 ‘ lu yılların sonunda Çuvaş özerk cumhuriyetinde Çuvaşçanın devlet dili statüsü kaldırılır. Rusça eğitimde ve kamusal yaşamda Çuvaşçanın yerini alır, Çuvaşçanın kullanım alanı daraltılır, Çuvaşça eğitim veren okullar giderek azaltılır. Çuvaş cumhuriyetinin dışında yaşayan Çuvaşlar için ise ana dillerinde kültürel etkinlik olanakları ortadan kalkar. Sovyet döneminin sonunda kaybolmaya yüz tutmuş diller arasında yer alır. Doğru cevap A'dır.

Savaş yıllarında ideolojik kontrol daha da sıklaştırılır. Halkın manevi gücünü diri tutmak için Rus tarihinden şanlı sahneler ortaya konulur. Tatar-Moğol hâkimiyetinin tüm halkları ezdiği yönünde propaganda yapılır. Bu durumda Tatarların geçmişteki devletçilik geleneklerine ilişkin tarihsel bellek çelişkiye düşer. Bunun yanlışlığını ortadan kaldırmak için Tatar aydınları büyük çaba harcarlar. Ancak Tatar tarihçileri ortadan kaldırılır. Yine İdegey destanı gerek basım, gerek diğer etkinlikler açısından yasaklanır. Doğru Cevap A'dır.

İkinci Dünya Savaşının Sovyetler Birliği için bedeli ağır olmuştur. Savaşta toplam 27 milyon insan yitirilir. Bu ülke nüfusunun % 18 ‘ ine denk gelmektedir. Bunun dışında 2,5 milyon insan da yaralanmış, sakat kalmıştır.doğru Cevap C'dir.

Leonid Brejnev, 18 yıl yöneticilik yapmıştır. Durgunluk dönemi diye adlandırılan dönemde, bürokrasi artmış, parti yöneticileri devlet yönetiminde etkili olmuşlar, yolsuzluk hayat tarzı olmuş, parti yöneticileri imtiyazlı bir sınıf haline gelmiştir. Soğuk Savaş yıllarına denk gelen bu dönemde, ordunun, savunma sanayii yöneticilerinin ve KGB’ nin etkisi artmıştır.Doğru Cevap B'dir.

Rusça glasnost denilen açıklık / şeffaflık, belli konuların tartışmaya açılarak uygulanmasıdır. Glasnost politikasının başlattığı tartışmalar kendiliğinden büyüyerek o zamana kadar yasak olan tüm konuların serbestçe tartışılması ile sonuçlanır. Ancak gerçekleri eleştirmek ve Sovyet ilkelerine karşı isteklerde bulunmak yasaktır. Doğru Cevap C'dir.

Petrol üretimi, sanayi gelişimini belirleyen en önemli faktördür. Petrol üretiminde 1950’li yıllardan itibaren Sovyetler Birliği’nde ilk sıraya yerleşen Tatar özerk cumhuriyeti bu daldaki liderliğini uzun yıllar boyunca koruyacaktır. 1970 yılında buradaki petrol üretimi rekor seviyeye ulaşarak yılda 100 milyon ton oluşturur. Tatar cumhuriyetinde çıkarılan petrolün büyük bir kısmı boru hatları ile yurt dışına ihraç edilir. Geç Sovyet dönemi ekonomisi büyük ölçüde petrol ihracatından kazanılan paraya dayanacak ve Tatar cumhuriyeti bu bakımdan ana kaynak olacaktır.Doğru Ce Cevap E'dir.

Rusça yeniden yapılanma anlamına gelen kavram, perestroyka’dır. 1985 yılında Komünist Partisinin yeni genel sekreteri Mihail Gorbaçov tarafından Sovyet sistemini kısmen yenilemek amacıyla başlatılan ekonomik ve siyasal reform sürecidir. Çok geç kalındığı ve yeterli gelmediği için komünist rejimin düşmesi ve Sovyetler Birliği’nin çözülmesi ile sonuçlandı. Cevap D'dir.

Milliyetçi hareketlerin siyasal alanda faal varlık gösteren kuruluşlar olarak şekillenmeye başladığı yıllarda, Tatar Cumhuriyetinde Tatar İçtimai Merkezi, Çuvaş Cumhuriyetinde Çuvaş Kültür Merkezi, Başkurt Cumhuriyetinde Ural Başkurt Halk Merkezi kurulur. 1990 yılında Tatar milliyetçi hareketinin en radikal üyelerini birleştiren İttifak Partisi ve Tatar gençliğinin Azatlık birliği oluşur. Aynı yılda Başkurt Halk Partisi ve Başkurt Gençlik Birliği kurulur. Tatar ve Başkurt milli hareketleri kendi cumhuriyetleri için birlik cumhuriyeti statüsü talebini öne sürer.

Haziran 1917’den itibaren şekillenmeye başlayan ve Zeki Velidi’nin başını çektiği Başkurtçuluk hareketi de bu arada hız kazanır. Başkurtlar, 16 Kasım’da Başkurdistan’ın özerkliğini ilan ederek milli Başkurt Hükümetini kurmak üzere harekete geçerler.

Bu çağrıya rağmen Başkurtlar 20 Aralık 1917- 4 Ocak 1918 tarihleri arasında III. Başkurt Kurultayını gerçekleştirirler. Kurultayda özerk Başkurdistan’ın kurulduğu ilan edilir ve Başkurt hükûmeti oluşturulur.

Haziran 1920’de ise Çuvaş Özerk Bölgesi kurulur. Yaklaşık 11 bin km2 alanı kaplayan bu küçük oluşumun toplam nüfusu 805 bin kişi olup, Çuvaşlar bu nüfusun % 80.5’ini oluşturmaktaydı (Ruslar % 11.5’ini ve Tatarlar % 3.9’unu).

Totaliter Devlet: İktidar yetkisinin tek partinin ve onun diktatör liderinin elinde toplandığı, toplumsal hayatın tüm yönlerinin devletin katı kontrolü altında tutulduğu, vatandaş hak ve özgürlüklerinin fiili olarak uygulanmadığı bir devlet düzenidir.