ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI

Wallerstein’ın kuramsal çalışmalarının köklerinde kimi klasik düşünürlerin ve kendi çağdaşlarının etkilerini görmek mümkündür. Bu düşünürlerin başında kapitalist sistemin nasıl işlediğine ilişkin çok boyutlu ilk sistematik kuramın kurucusu olarak da kabul edilen Karl Marx (1818 – 1883),ekonomist Karl Polanyi (1886 – 1964), Joseph
Schumpeter (1883 – 1950) ve ünlü Fransız tarihçi Fernand Braudel (1902 – 1985) gösterilmektedir.

Braudel eserinde ve onu takip eden yayınlarında, bütüncül bir perspektifle, incelediği bölgenin iklim, coğrafi özellikleri, doğal afetleri, demografik özellikleri ve geleneklerinin yanında moda anlayışları, yemek kültürü, teknolojik gelişmişlik düzeyi ile ekonomik ve siyasal kurumsal yapılarını da içeren oldukça detaylı ve uzun dönem bir tarihsel analizi benimsemiştir.

Marx’a göre bir toplumun eşitsizliğe ve adaletsizliğe karşı verdiği mücadele o toplumda üretim araçlarının özel mülkiyeti devam ettiği sürece kaçınılmaz olarak devam edecektir.

Appadurai’ye göre küreselleşmenin gözlemlenebileceği beş boyut bulunmaktadır.

Appadurai’ye göre küreselleşmenin boyutları etik,teknoloik,finans,medya dallarında olmuştur.

“Wallerstein’ın dünya sistem teorisinin temel ilkelerini şu şekilde sıralayabiliriz:
1. İşbölümü ve sınıfsal bölünmeler evrensel olgulardır2. Hâkim olan unsur siyaset değil ekonomidir.3. Dünya sistemi merkez, yarı çevre ve çevreden oluşmaktadır. Bu ayrımlar ulusal gibi görünmekle beraber aslında daha çok bölgesel ayrımlardır.4. Değişim süreklidir ama tek yönlü ve doğrusal değildir.

Merkez Ülkeler;Örneğin; ABD,Fransa, Kanada,Japonya, İngiltere,Almanya

Yarı Çevre Ülkeler;Örneğin;Hindistan,Brezilya, Çin,Türkiye, Mısır ve Meksika

Merkez Ülkeler;Ekonomik ve askeri olarak en gelişmiş, en hızlı sanayileşmiş ve zengin
ülkelerdir.Üretimi çevre ve yarı çevre ülkelere kaydırıp, bu ülkelerden kâr ve sermaye akışını kendisine toplayan ülkelerdir.Bu ülkeler sömürüyü ihraç eden ülkelerdir.

Lider Merkez Ülke:İspanya 1450’li yıllarda başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun
ve Hapsburg Hanedanlığı’nın düşüş sürecine girişlerini içermektedir.Ulus devletlerin
ortaya çıkmaya başladıkları dönemdir. Tarımsal kapitalizm egemendir

Wallerstein, hiyerarşik bir yapıya sahip olduğunu iddia eder

Ona göre, sosyal “gerçeğe” dönük her açıklayıcı iddia bir değer yargısının iddiasıdır.

1950’li yıllar boyunca Afrika ülkelerinde devam eden bağımsızlık mücadelelerine hem siyasal olarak hem de bir entelektüel olarak ilgi duymuş ve uzun yıllar boyunca Afrika kıtasında yaşanan ulusal bağımsız- lık hareketlerine dönük çalışmalar yapmıştır.

Yirmi sekiz gibi
oldukça genç sayılabilecek bir yaşta kendi alanında
tanınırlık kazanan Avusturyalı politik iktisatçı
Joseph Schumpeter, Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi
(1942) adlı çalışmasında verili jeopolitik
atmosfere işaret ederek kapitalizmin insanlığa kazandırdıklarına
ve başarılarına ilişkin güçlü bir savunma
yapar. Bu eserinde Schumpeter, bireysel girişimciyi,
sadece bir üretim sistemi olarak kapitalizmi
geliştirdiği için değil ama aynı zamanda toplumun
genelinin yaşam standardını ve refahını yükselttiği
için de büyük icatların ve yeniliklerin kaynağı
olarak kutsar.

Karl Polanyi ise birçok ekonomist tarafından artık bir klasik olarak kabul edilen Büyük Dönüşüm (1944) isimli eserinde 19. yüzyılda modern piyasa ekonomisinin doğuşunu ve piyasa ekonomisinin doğuşu ile modern ulus devletlerin ortaya çıkışı arasındaki ilişkiyi tartışmıştır.

Daha çok uluslararası ekonomik bütünleşme anlamında kullanılmakla birlikte, küreselleşme kavramı günümüzde birçok bilim insanı tarafından, sosyal, ekonomik, siyasal ve kültürel birçok alanda uzunca bir süredir oluşmakta olan bir dün- ya sisteminin özelliklerini vurgulamak amacıyla da kullanılmaktadır.

Küreselleşme sürecinin ne zaman başladığı ko- nusunda ise bir fikir birliği bulunmamaktadır. Bu sürecinin ne zaman başladığı konusunda üç ayrı fikirden bahsetmek mümkündür. Bunlardan birincisi kü- reselleşme sürecinin insanlık tarihinde aşağı yukarı 5000 yıllık bir geçmişi olduğunu iddia etmektedir.

Wallerstein’a göre küreselleşme olgusunu ka- rakterize eden iki temel özellik vardır. Bu özellikler sömürüye dayalı bir işbölümü ve sermaye birikimidir.

Wallerstein’a göre dünya ekonomileri ilk olarak Avrupa’da ortaya çıkmıştır.203

Çevre ülkeler ise işgücünün çok az korunduğu, düzenli ve emek yanlısı bir iş gücü piyasasının bulunmadığı ve işgücü arzı sağlayanların oldukça az mesleki seçim şansına sahip olduğu ülkelerdir.

Immanuel Wallerstein’ın eleştirel ve tarihsel bir bakış açısıyla geliştirdiği Dünya Sistemi Kuramı da benzer ölçekte bir sorudan yola çıkan bir değerlendirme çerçevesi olarak düşünülebilir: Küresel kapitalist dünya sistemi nasıl çalışmaktadır?