ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI

Post-yapısalcılık hareketi; postmodernizm, anti-humanizm, aydınlanmanın reddi
ve var oluşçu fenomenolojiden de büyük oranda etkilenmiştir.

Post-yapısalcı düşünce akımının ortaya çıktığı 1960’lı yıllarda Fransa, devlete karşı işçi ve öğrenci isyanlarının yoğun olarak vuku bulduğu politik kargaşa dönemi içindedir. Bu açıdan feminizm, nihilizm, anarşizm gibi alternatif felsefelere olan ilginin arttığı bir dönemdir. Foucault’nun “subjugated knowledges” (tutsak bilgiler) olarak adlandırdığı bu farklı bakış açıları, baskın Batı felsefesi ve kültürünün eleştirisi niteliğindedir

Yaşamın temel referans noktaları olan normlar, değerler, kurallar ve yasaların bulunmaması hâlini ifade eden “anomi” hâli ile birlikte anılabilmektedir.

Onun (Michel Foucault) 1966 yılında yayımlanan kitabı Les mots et les Choses (İngilizce “The Order of Things” olarak yayımlanan kitap, ülkemizde Kelimeler ve Şeyler adıyla yayımlanmıştır.) akademik olarak en çok satanlar arasına girmiş ve onu Sartre gibi Fransa’nın temel düşünürleri arasına sokmuştur.

Bir başka deyişle arkeoloji, bugün bizim ne olduğumuza yol açan süreçleri anlama kanalı olarak tarihe bakmaktır.

Foucault’un temel düşünce ve kavramları: benlik, söylem, arkeoloji, soykütüktür. İz Derrida'ya ait bir kavramdır.

Foucault’ya göre modern iktidar biçimlerinin doğası;

...İnsanlar, sadece iktidar tarafından üretilen işleyiş kanallarıdır. Bireysel öznellik (kimlik, psikolojik yönelimler gibi) iktidar ilişkilerinin ürünüdür. Yani onun ünlü deyimi ile “özne ölmüştür”.

Derrida’nın ortaya attığı temel araçsal teknik kavramları; metin, iz, varlık, fark, oyun ve yapısökümüdür.

Michel Foucault ve Jean- François Lyotard, bilginin söylemsel ve öyküsel oluşumunu ve kültürel eleştiri ve felsefi bir yansımayla dil ile iktidar arasındaki ilişkiyi postmodern yaklaşımla analiz ederler. Fredric Jamerson, Zygmunt Bauman ve David Harvey gibi düşünürler ise post-modernizmi tamamen yeniden bir yapılanma olarak değerlendirirler. Jean Baudrillard, Stephen Crook, Jan Pakulski ise süre giden sürecin yeni bir aşaması ve yeni ortaya çıkan eğilimler olarak  ele alırlar. Baudrillard; post-moderniteyi gelişen kitle medyası, iletişim ve kitle tüketimi ile yine kitle tüketimi ve yeni dönemin getirdiği ve yaygınlaşan yönlendirilmiş iletişim, sembolik tüketim ve zaman ve mekânın daralması ile ilişkilendirir. Doğru cevap E'dir.

Çoğulculuk genel olarak tek bir perspektiften ziyade farklı perspektifler açısından yaklaşmayı öngörür ve pek çok alanda kullanılır. Örneğin kültürel çoğulculukta geniş bir toplum içindeki daha ufak grupların kültürel kimliklerinin korunması anlaşılırken politik çoğulculukta, politik gücün seçimlerle oluşmasını çoğunluğun hegemonyasını yaratması nedeniyle ret edilerek toplum içindeki farklı grupların eşit temsili amaçlanır. Bu yaklaşım; benzer şekilde dinî, ekonomik, felsefi alanlarda da yer bulur. Doğru cevap C'dir.

Post-yapısalcılık, 20. yy. Fransız ve kıta Avrupası felsefecileri ve teorisyenlerinin entelektüel görüşlerini kapsar. Doğru cevap B'dir.

Post-yapısalcı düşünce akımının ortaya çıktığı 1960’lı yıllarda Fransa, devlete karşı işçi ve öğrenci isyanlarının yoğun olarak vuku bulduğu politik kargaşa dönemi içindedir. Bu açıdan feminizm, nihilizm, anarşizm gibi alternatif felsefelere olan ilginin arttığı bir dönemdir. Foucault’nun tutsak bilgiler olarak adlandırdığı bu farklı bakış açıları, baskın Batı felsefesi ve kültürünün eleştirisi niteliğindedir. Bu bilgiler, daha baskın olan bilgilerin arkasına saklanmış; ancak eleştiri yolu ile ortaya çıkarılabilecek ve diskalifiye edilebilecek bilgiler setidir. Bu naif bilgiler, biliş seviyesinin veya bilimselliğin altında yer alırlar. Dolayısıyla Foucault, ‘subjugated knowledges’ kavramıyla iki şeyi kasteder: (i) Bir tarafta formal organizasyonların içinde gömülü olan veya maskelenmiş tarihsel içerikler, (ii) diskalifiye edilmiş olan bilgi serileri. Doğru cevap D'dir.

Foucault’yu entelektüel camiada öne çıkartan en ünlü eseri ise 1966 yılında yayımladığı Kelimeler ve Şeyler İnsan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi (The Order of Things: An Archaeology of the Human Sciences) adlı çalışmasıdır. Bu kitabın temel tezi, tarihin tüm dönemlerinde neyin kabul edilebilir olduğunu seçen, kuran “gerçeğin” belli temel koşullarının olduğudur. Örneğin Foucault’ya göre “bilimsel söylem”, bir epistemeden diğer epistemeye ani değişmeler kaydetmiştir. Michel Foucault, bu kitapında bilim tarihini inceleyerek “epistemoloji veya episteme” yapılarının, insanların bilme ve bilgiyi tasarlama yollarını nasıl şekillendirdiğini tartışır. Doğru cevap B'dir.

Foucault, Cinselliğin Tarihi adlı kitabında modern çağda biyo-iktidar olarak adlandırdığı farklı bir iktidar biçimini tartışır. Disipline edici iktidar insanların davranışlarına odaklanırken biyoiktidarın temel hedefi doğrudan insan bedenidir. Basit bir mantıkla doğum ölüm oranları, doğurganlık, hastalık, yaşam süresi, diyet ve beslenme alışkanlıkları üzerinden bir tür nüfus planlamasına odaklanır. Doğru cevap B'dir.

Yapısöküm metotunun diğer önemli bir tekniği de “silmedir”. Derrida, yapı sökümü metodunda önce bir sözcük yazmayı, sonra onu karalamayı ve sonra hem sözcüğe hem de karalamasına metinde yer vermeyi önermektedir. Derrida bu işlemi, “varlık” sözcüğünü sıklıkla karalayan Heidegger’den almıştır. Bu bağlamda bir sözcüğün üstü çizilir; çünkü sözcük yetersizdir; fakat bir yandan da sözcük metin içinde üstü çizili olarak tutulur; çünkü sözcüğün yerine geçebilecek daha başka bir sözcük yoktur. Böylelikle sözcük metinde üstü çizili olarak bulunmaya devam eder. Yapısökümünün bu şekilde temelini oluşturan “üstünü çizme”, göstergenin (yani metin içindeki sözcüğün) kendinden eminliğini ve bir “dil dizgesi” içinde dahi olsa “anlamı”nı sarsmaktadır. Yani Derrida; bu tarz bir yazın tekniğiyle herhangi bir göstergeyi okuduğumuzda o kavramın, terimin anlamının bizim için net olmadığını söylemektedir. Bu bağlamda “üstünü çizmek,” bu net olmama durumunun bir “temsilidir” ve göstergenin bir yarısının her zaman o olmadığının bir resmidir. Doğru cevap E'dir.

Foucault’nun metodolojisinde bir diğer önemli kavram da soykütük kavramıdır. Soykütük; daha çok iktidar ilişkileri ve bu ilişkilerle biçimlenen politik teknikleri, kullanışlı bilgi formlarını üretmek için “şeylerin organize olduğu” düzleme odaklanır. Yani soykütük, tekniği ampirik verilere dayanarak yapılan “düzenlerin” yapılarının analizidir. Foucault, bu kavramı bize mücadelelerin tarihsel bilgisini oluşturmamızı sağlayacak ve bu gün bu bilgiyi taktik olarak kullanmamızı mümkün kılacak olan bilimsel bilgi ile yerel hatıraların birliği olarak, kullanmayı önerir. Soykütük, temel olarak bilgi ve kültürün aynı altyapısı ile ilgilenir ki Foucault bunu, güç mekanizmaları sayesinde doğru ve yanlışın temellerinin ayırt edilebileceği bir düzlem olarak da betimler. Doğru cevap D'dir.

Derrida, Batı felsefinde tüm düşünce sistemlerinin ortak temel savının, konuşma ve eylem arasında dolaysız bir bağ olduğuna ve böylelikle de öznelliğin merkez olmasına dayandığını deşifre ederek logosun Batı felsefesi içindeki ayrıcalıklı konumunun yazıyı değersiz kıldığını göstermiştir. İşte konuşma ve var oluşun imtiyazını Derrida logocentrism olarak kavramlaştırmıştır ve o Batı felsefesinde hem söz hem de akıl anlamına gelen bu ayrıcalıklı logos anlayışına karşı bir duruş sergilemiştir. Doğru cevap D'dir.

Post yapısalcılar “benliğin” ayrı, tekil ve tutarlı bir varlık olduğu görüşüne katılmazlar. Aksine birey, birbiriyle çatışan bilgi hükümleri (toplumsal cinsiyet, ırk, sınıf, kariyer vb. gibi) arasındaki gerilimlere sahiptir. Dolayısıyla bireyin benlik algısı onun nesnelerin anlamlarını yorumlamasında kritik bir rol oynar. Her ne kadar farklı düşünürlerin benlik hakkındaki görüşleri farklılaşsa da post-yapısalcılar benliğin söylemlerle inşa edildiği görüşünü sıklıkla paylaşırlar. Doğru cevap C'dir.

Michel Foucault ve Jean-François Lyotard, bilginin söylemsel ve öyküsel oluşumunu ve kültürel eleştiri ve felsefi bir yansımayla dil ile iktidar arasındaki ilişkiyi post-modern yaklaşımla analiz ederler. Fredric Jamerson, Zygmunt Bauman ve David Harvey gibi düşünürler ise post-modernizmi  tamamen  yeniden  bir  yapılanma  olarak  değerlendirirler. Jean Baudrillard, Stephen Crook, Jan Pakulski ise süre giden sürecin yeni bir aşaması ve yeni ortaya çıkan eğilimler olarak ele alırlar. Baudrillard; post-moderniteyi gelişen kitle medyası, iletişim ve kitle tüketimi ile yine kitle tüketimi  ve  yeni  dönemin  getirdiği  ve  yaygınlaşan yönlendirilmiş iletişim, sembolik tüketim ve zaman ve  mekânın  daralması  ile  ilişkilendirir. Doğru yanıt A şıkkıdır.

Post-yapısalcılık, Ferdinand de Saussure’ün temellerini attığı yapısalcı dilbilime karşı eleştirel nitelikte ayrı bir yaklaşım olarak ortaya çıkmış olmakla  birlikte  yapısalcılıkla  pek  çok  ortak  özelliğe  sahip  olması  nedeniyle  kimi  zaman  yeni yapısalcılık olarak da adlandırılmaktadır. Çoğulculuk, genel  olarak  tek  bir  perspektiften  ziyade  farklı  perspektifler açısından yaklaşmayı öngörür ve pek çok  alanda  kullanılır.  Örneğin  kültürel  çoğulculukta geniş bir toplum içindeki daha ufak grupların  kültürel  kimliklerinin  korunması  anlaşılırken  politik   çoğulculukta,   politik   gücün   seçimlerle   oluşmasını  çoğunluğun  hegemonyasını  yaratması  nedeniyle ret edilerek toplum içindeki farklı grupların eşit temsili amaçlanır. Bu yaklaşım; benzer şekilde dinî, ekonomik, felsefi alanlarda da yer bulur. Senkretizm (syncretism); birbirinin zıttı, çelişkili olguların uzlaştırılarak   birleştirilmesi   anlamında   daha   çok felsefe ve dinde kullanılan bir kavramdır.  Avangart (avangarde); kültür, sanat ve politika alnında  ilerici ve yenilikçi anlamında kullanılan bir terimdir. Eklektizm ise olgulara  yaklaşımda  tek  bir  paradigma  yerine  farklı  teorileri,  fikirlerin  birlikte  ele  alınması  gerektiğini  ileri  süren  kavramsal  bir  modeldir. Doğru yanıt C şıkkıdır.