ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI

Modernliğe yoğun eleştirilerde bulunan Bauman, günümüzde yaşanan dönemin postmodern bir dönem olduğunu belirtir. “Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları” isimli kitabında Anthony Giddens’ın “geç modernlik”, Ulrich Beck’in “düşünümsel modernlik”, George Balandier’in “modernlik ötesi” olarak isimlendirdiği, kendisinin ise diğer pek çok kişiyle birlikte “postmodern” olarak adlandırdığı bir zaman diliminde ve kendi dünyamızda yaşadığımızı ifade etmektedir (Bauman, 2000, s.33). Bauman, her ne kadar çalışmalarında kendisini konumlandırdığı noktayı tam olarak belirtmese de Dennis Smith (1999) onu Postmodernitenin peygamberi olarak ilan etmiştir. Smith, potmodernitenin peygamberi olarak Bauman'ı göstermektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bauman’ın modernlik ve postmodernlik ile ilgili yaklaşımını, değerlendirmeye geçmeden önce onun yaşam öyküsü hakkında kısa bir bilgi vermek modernliğe yönelik eleştirilerinin arkasında sadece bilimsel tespitlerinin değil kendisinin ve eşinin yaşam öyküsünün de bulunduğunu görmek açısından yararlı olacaktır. Çünkü Bauman, eşi Janina’nın Nazi zulmünden kaçmak için gettoda gizlenerek
geçirdiği özel yaşamının öyküsünü yazdığı kitabını okuduktan sonra kendisinin bilmediği ya da üzerinde çok fazla düşünmediği pek çok şeyin olduğunu fark etmeye başladığını ifade etmektedir. O zamana kadar Holocaust’un (Yahudilerin topluca öldürülmesi), tarihin normal akışında bir kesinti, uygar toplumun vücudunda kanserli bir şişlik, akıllılığın içinde anlık bir delilik olduğuna (kasten değil, ihmal sonucu) inandığını belirten Bauman (1997, s.7-11), eşinin yazdığı kitabı okuduktan sonra Holocaust’un yalnızca uğursuz ve dehşet verici değil, alışılagelmiş “sıradan” terimlerle kavranması hiç de kolay olmayan bir vaka olduğunu fark ettiğini belirtir. Ona göre Holocaust, gerçekten bir Yahudi trajedisi idi.

Bauman, 1989 yılında “Modernite ve Holocost” adlı kitabıyla Amalfi ödülünü, 1998 yılında ise Adorno ödülünü kazanmıştır.

Zygmunt Bauman’ın hayatı ve postmodernlik yaklaşımı konusunda daha detaylı
bilgiye Dennis Smith’in “Zygmunt Bauman, Prophet of Postmodernity” (1999)
adlı kitabından ulaşabilirsiniz.

Bauman’ın modernliğe yönelttiği eleştirilerin temelinde yatan esas nedenlerden biri: Modernliğin “farklılığı” bir suç olarak görmesidir. Modernite doğruluk, adalet ve akıl için evrensel olarak uygulanabilir standartlar belirleme ve sınıflandırma yoluyla düzen yaratma faaliyetine girmiş, bu bağlamda göreceliği, belirsizliği ve muğlâklığı bastırmaya çabalamış, farklılığı da bir suç olarak görmüştür.

Bauman’a göre, psişik anlamda modernlik kimlikle, henüz burada olmayan,
bir ödev, bir misyon ve bir sorumluluk olan varlık gerçeğiyle ilgilidir.

Bir postmodern düşünür olarak Zygmunt Bauman, modernitenin bütünüyle olumsallığın (şans, çeşitlilik) kontrolüne ilişkin olduğunu ileri sürer. Ona göre, bir düzen rüyasına sahip olan modernite, kontrol etme, düzenleme ve sınıflandırma
düşüncesine takılmıştı.

“Müphemlik” kavramı Bauman’ın çalışmalarında önemli bir yere sahiptir. Bauman, müphemliği, düzensizlik, kaos anlamında kullanır. Bauman’a göre müphemlik, insanlar ve onların çok sayıdaki özelliklerinin iç ve dış, faydalı ve zararlı, ilgili ve ilgisiz, anlamlı ya da anlamsız olarak kesin çizgileriyle ayrılabileceği- ya da en azından ayrılması gerektiği- varsayımından çıkmaktadır.

Bauman’a göre postmodernlik, müphemliğin üstesinden gelerek bunun yerine tek anlamlı kesinlik olarak gördüğü aynılığı hedefleyen modern güdüden tamamen özgürleşmek ve tek tiplilik ve evrenselcilik gibi modernliğin merkezi değerlerini tersine çevirmek demektir.

Bauman’ın modernlik ve postmodernlik konuları dışında üzerinde durduğu diğer önemli bir konu ise küreselleşmedir. Türkçeye “Küreselleşme, Toplumsal Sonuçları” (1999) adıyla çevrilen kitabında küreselleşme sürecine ve küreselleşmenin anlamına dair önemli açıklamalar getirmektedir.

Bauman, son zamanların moda kavramı olarak adlandırdığı küreselleşmede anlamını bulan en önemli şeyin “şeylerin elimizden” kaçtığı hissi olduğu görüşünü
savunur.

“Müphemlik” kavramı Bauman’ın çalışmalarında önemli bir yere sahiptir. Bauman, müphemliği, düzensizlik, kaos anlamında kullanır. Bauman’a göre müphemlik, insanlar ve onların çok sayıdaki özelliklerinin iç ve dış, faydalı ve zararlı, ilgili ve ilgisiz, anlamlı ya da anlamsız olarak kesin çizgileriyle ayrılabileceği- ya da en azından ayrılması gerektiği- varsayımından çıkmaktadır.

Bauman, postmodernliğin, dünyanın büyüsünü bozmak için girişilen, sonunda sonuçsuz kalan uzun ve gayretli modern mücadeleden sonra dünyanın “yeniden büyülü hâle getirilmesi” olarak değerlendirilebileceği görüşündedir (Bauman, 1998b, s.46).

Modern düşüncenin dünyanın değiştirilebileceği fikriyle birlikte doğduğunu ileri süren Bauman, (i) toplumsal ve (ii) psişik anlamda modernlik ayrımına gider. Ona göre toplumsal anlamda modernlik, standartlar, ümit ve suçlulukla ilgilidir. Standartlardan kastetmek istedikleri: Cezbeden, ayartan ya da kışkırtan fakat sürekli uzayan, kovalayanlardan daima bir-iki adım önde olan ve her halükarda peşindeki avcıdan biraz daha hızlı giden şeylerdir. Söz konusu standartlar her zaman için yarının bugünden daha iyi olacağını vaat etmektedir. Bauman’ın toplumsal anlamda modernlik değerlendirmesine göre yarın, daima sonraki bir gün olacağı için standartlar vaadini daima canlı ve tertemiz tutacaktır. Söz konusu standartlar vaat edilmiş topraklara ulaşma umudunu her zaman yeterince hızlı koşmama suçuyla birleştiren ve daima suçlayıcı bir konumda olan standartlardır. Bauman’a göre, psişik anlamda modernlik ise kimlikle, henüz burada olmayan, bir ödev, bir misyon ve bir sorumluluk olan varlık gerçeğiyle ilgilidir. Bauman’ın yukarıda toplumsal anlamda bahsettiği standartlar gibi kimlik de daima bir adım ileridedir ve kişinin buna ulaşmak için nefes nefese koşması gerekmektedir. Kişi ümidin çekmesi ve suçun itmesiyle koşmaktadır. Ancak bu koşu, ne kadar hızlı olursa olsun, insana emeklemek gibi gelmekte ve onu tedirgin etmektedir. Bauman’a göre, çekiciliğini daima koruyan ve asla ulaşılamayan kimliğe doğru kulaç atmak, bugünün sakat ve gayri meşru gerçekliğinden geri çekilmek gibi tuhaf bir görüntü çizmektedir. Bauman, hem toplumsal hem de psişik olarak modernliği sürekli bir öz eleştiri durumu olarak değerlendirir. Ona göre bu öz eleştiri hiç bitmeyen, ucunda ne olduğu bilinmeyen bir kendi kendini silme, kendi kendini hükümsüzleştirme egzersizidir. Bauman’ın değerlendirmesinde gerçek anlamda modern, hoşnutluğu ertelemeye hazır olmak değil, hoşnut olmanın imkânsızlığıdır. Dolayısıyla her başarı, kendi örneğinin solgun bir kopyasından başka bir şey değildir. “Bugün” ise yarının henüz filizlenen bir önsezisi ya da daha alt/aşağı ve bozulmuş bir yansımasından başka bir şey değildir. Bauman’a göre, modernlik anlayışında olan şey olacak olan tarafından peşinen hükümsüz kılınmaktadır. Fakat anlamını da bu iptalden almaktadır.Doğru cevap D'dir.

Bauman’ın modernliğe yönelttiği eleştirilerin başında modernliğin farklılığı bir suç, daha doğrusu, büyük suç olarak görmesi gelmektedir. Farklılığın modernlikten önce normal bir şey olarak karşılandığını belirten Bauman, farklılığın, şeylerin ezeli düzeninde var olduğu ve olması gerektiğinin düşünüldüğünü ileri sürmektedir. Hatta farklılık, duygusallık dışı bir şey olarak, bilişsel olarak odaklanılan bir şey değildi. Ona göre insani farklılığın, saklanarak yaşadığı ve bu günahkârlığın lekesinden utanmayı öğrendiği birkaç yüzyıldan sonra, bugün, postmodern insan (yani modern korku ve yasaklardan kurtulan modern insan), farklılığı sevinç ve coşkuyla karşılamaktadır. Farklılık postmodern düşüncede güzel bir şey olarak değerlendirilmektedir.Doğru cevap B'dir.

Zygmunt Bauman’ın postmodernlik yaklaşımı konusunda daha detaylı bilgiye “Postmodern Etik” (1998) ve “Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları” (2000) adlı kitaplarından ulaşabilirsiniz. Ayrıca Zygmunt Bauman’ın “Modernite ve Holocaust” (1997) adlı kitabı onun Modernlik ve Yahudi soykırımı arasındaki ilişkiye yönelik iddialarını ve kurduğu bağlantıyı daha iyi anlamanız acısından yardımcı olacaktır.

Bireyler, tıpkı Lego ya da Meccano oyuncaklarındaki taşlar gibi, yalnız başlarına tamam olmayan, bir şey ifade etmeyen, anlamlı bütünler oluşturabilmeleri için öteki birimlerle birleşmesi gereken şeylerdi. Modern koşullarda yaratılan bireylerin sınırları öncelikle sınırlamaktan çok uymak ve bağlanmak/yapışmak için tasarlanan ara kesimlerdi. Bu nedenle c seçeneği yanlıştır.

Bauman, küreselleşme sürecinin olumlu yönlerinden çok olumsuz etkilerine daha çok önem vermektedir. Ona göre, küreselleşme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası mekânı giderek bölme, insanları ayırma ve dışlamadır. Diğer bir endişeli durum ise giderek daha fazla küresel ve yurtsuz bir hâle gelen elit kesimle geride kalan “yerelleşmiş” kesim arasındaki tedrici iletişim kopukluğudur (Bauman, 1999, s.9)

Bauman’a göre postmodernlik, müphemliğin üstesinden gelerek bunun yerine tek anlamlı kesinlik olarak gördüğü aynılığı hedefleyen modern güdüden tamamen özgürleşmek ve tek tiplilik ve evrenselcilik gibi modernliğin merkezi değerlerini tersine çevirmek demektir. Bununla birlikte postmodernlik doğası gereği hiç bir zaman modernliğin yerini alamaz. Nitekim postmodernlik ilke olarak farklılığı dışlamak yerine tanıyan ve bütün yaşam biçimlerine izin veren, dolayısıyla modernliği de dışlamak yerine farklılığa dahil eden çoğulcu bir dünya anlayışı ile temellendirilmiştir. Bu nedenle Bauman’a göre modernlikle postmodernlik arasında kesin bir kopma ya da belirgin bir farklılaşma söz konusu değildir. Ona göre postmodernlik bir anlamda kendine dışarıdan ve eleştirel olarak bakabilen ve bir zamanlar bilinçsizce yaptığı ulaşılması imkansız şeyleri bilinçli biçimde terk eden modernliktir.Doğru cevap C'dir.

Bireyler, asla tamamen dengede olmasalar da neredeyse kendi kendisine yeten ve kendi kendisini güdüleyen birimler olarak kendi kendilerini dengeleme eğilimindedirler. Bauman’a göre, böyle bir iç düzenleme hem amacı hem de güdüsü olduğu sosyalleşme sürecinde de sürdürülmektedir. Doğru cevap bu nedenle e seçeneğidir. Postmodern anlayıştaki bireyler kendi kendine yetebilirler. Düzenden ziyade gelişime açık ve yaratıcılıkları ön plandadır. Doğruluk modelinde uygunluk önemlidir.