ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI

Bauman'a göre modern düşünce dünyanın değişebileceği düşüncesi ile varlık bulmuştur. Toplumsal ve psişik olmak üzere iki anlamda modernlikten söz etmektedir: Toplumsal anlamda modernlik, standartlar, ümit ve suçlulukla ilgilidir; psişik anlamda modernlik ise kimlikle, henüz burada olmayan, bir ödev, bir misyon ve bir sorumluluk olan varlık gerçeğiyle ilgilidir. Diğer yandan standarlar ve kimlik daima insanın önündedir ve insanın ulaşabilmesi için koşması gerekmektedir. Dolayısıyla modernlik de bir durağanlık değil hareket ve değişim sürecidir.

Bauman, modernlik öncesi dönemdeki farklılıkların herhangi bir insan müdahalesi neticesinde dahi değişemeyeceği düşüncesine karşı çıkmaktadır. Bu bakımdan toplumsal kategorilerde veya tabakalarda farklılıkların olması da kaçınılmazdır. Örneğin, asil olarak kabul edilen bir soya mensup tüm insanların asil olduğu düşüncesine karşıdır. Ona göre her şeyin kesin sınırlarının olduğu bir ilahi düzen söz konusu değildir. Bu bakımdan farklılıkların doğal bir sürece işaret ettiğini ve farklılaşmaların kaçınılmaz olduğunu düşünmektedir. Dolayısıyla kategoriler arasında bir ayrımın zoraki olarak sürdürülmeye çalışılmaması gerekmektedir. Doğa ve kültür arasında ya da doğa ile insan eseri olan yasalar arasında kesin bir ayrım yapılmaması gerekmektedir.

Bauman’a göre, postmodernite, çok farklı insanlara çok farklı şeyler anlatır. Postmodernliğin bazıları için mimaride bir tarz, bazıları için gerçekliğin ve televizyonun bulanıklaşması, bazıları için tüketimcilik ve seçenek bolluğu anlamına geldiğini ifade eden Bauman, felsefecilere göre ise radikal, kuşkucu bir ruh hâlini anlattığını ileri sürmektedir. Dğer yandan Bauman, postmodernitenin illa modernliğin reddedilmesini gerektirmediğini düşünmektedir. Ona göre postmodernlik, rüştüne ermiş modernlik olarak tanımlanmaktadır. Postmodernlik, kendi imkânsızlığını kabul eden modernliktir; kendini gözetleyici bir modernlik; bir zamanlar bilinçsizce yaptığı şeyleri bilinçli biçimde terk eden modernliktir.

Ona göre postmodernlikte, önceki süreçten kesin bir kopma ya da belirgin bir farklılaşma yoktur. Bauman, bu durumu postmodernliğin doğasına bağlar. Çünkü onun yaklaşımında postmodernliğin dışlama gücü zayıftır. Diğer yandan, postmodernliğin kendi kimliğini inkâr etmeden modernliği dışlayamayacağını da iler sürmektedir. Bauman, postmodernliğin, tektiplilik ve evrenselcilik gibi modernliğin merkezi değerlerinin işaretlerini tersine çevirdiği görüşünü paylaşır. Ona göre, yaşam biçimlerinin farklılığı, ne evrenselliği hedefleyen bir yaşam biçiminde eritilecek ne de evrensel tahakkümü hedefleyen bir biçim tarafından değersizleştirilecek bir şeye indirgenemeyen ve bununla harmanlanamayan bir şey olarak algılandığında, sadece kerhen kabul edilmiyor, aynı zamanda yüksek bir pozitif değer rütbesine çıkarılıyor. Bundan dolayı postmodernlik, kendi orijinal projesinin uygulanamazlığını kabul eden modernliktir.

Bauman, postmodern zihnin farkında olduğu şeyin, insani ve toplumsal yaşamda iyi çözümleri olmayan sorunların, ortadan kaldırılmayan kuşkuların, aklın dikte ettiği reçetelerle tedavi etmek şöyle dursun yatıştırılamayan manevi acıların varlığının olduğunu ileri sürmektedir. Çünkü ona göre postmodern zihin muğlaklık, risk, tehlike ve hata içermeyen, her şeyi kucaklayan, tam ve nihai bir yaşam formülü bulacağını artık umut etmez ve bunun tersini vaat eden her sese büyük bir kuşkuyla yaklaşır.

Bauman, bütünlük ve bütünlükçülüğü eleştirmekte ve dolayısıyla toplumsal yaşamın bütünlüğüne de karşı olduğunu ifade etmektedir. Benze olarak kabileciliğin bir ifadesi olarak değerlendirdiği aidiyet duygusunu da eleştirmektedir. İçinde bulunduğumuz sürecin ise modernliğin mutlaka bitmiş  olması gerektiği sonucunun çıkasanamayacağını ileri sürmektedir.

Bauman, modern koşullardaki insanı üretici/asker olarak ifade etmektedir. Buna göre; bıkmadan usanmadan üretme kapasitesine sahip ve aynı zamanda kurallara uyan disiplinli bireyler olmaları gerekmektedir. Böylelikle hangi durumda ne şekilde davranabilecekleri de önceden kestirilebilecektir. Bauman, bireylerin lego oyunundaki taşlar misali bir bütünü tamamlamak görevini üstlendiklerini ve buna göre yaşamaları gerektiğinin hedeflendiğini de düşünmektedir.

Bauman'a göre postmodern koşullarda yaratılan insanlar yeni deneyimler arayan yaratıcı aktörlerdir. Öğrenilen bilgilere tamamen bağlılık söz konusu değildir. Buna karşılık tamamen dengede olmasalar da kendisine yetebilen bireyler olma yolunda ilerlemektedirler.

Bauman'a göre küresellik, bireyin olup biren olaylara koyun gibi rıza göstermesi olarak ifade edilmektedir. Yaşanan teknolojik gelişmeler ise iddia edilenin aksine homojenliğe değil, kutuplaşmaya neden olmaktadır. Bauman, dünyanın eskiden bir bütünlük arz etmesine karşılık büyük bölünmenin ortadan kalkması ile artık bir bütünlük sergilemediği görüşündedir. Ona göre artık hiç kimse kontrolü elinde bulundurmamaktadır. Bauman'a göre, küreselleşme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası da mekânı giderek bölme, insanları ayırma ve dışlamadır. Bauman, küreselleşme sürecinin ve etkilerinin hem birleştirici hem de ayrıştırıcı nitelikte olduğunu da ileri sürmektedir.

Bauman'a göre modernlik: “Batı Avrupa’da, XVII. yüzyıldaki bir dizi derin toplumsal, yapısal ve entelektüel dönüşümle başlayan ve (1) Aydınlanmanın gelişmesiyle kültürel bir proje olarak; (2) Kapitalist ve daha sonra da komünist endüstri toplumunun gelişmesiyle de toplumsal olarak kurulan bir yaşam biçimi olarak olgunluğa erişen tarihsel bir dönemdir”.

Holocaust kelimesinin anlamı; Yahudilerin topluca öldürülmesidir.

Bauman’ın modernliğe yönelttiği eleştirilerin temelinde yatan esas nedenlerden biri: Modernliğin “farklılığı” bir suç olarak görmesidir. Modernite doğruluk, adalet ve akıl için evrensel olarak uygulanabilir standartlar belirleme ve sınıflandırma yoluyla düzen yaratma faaliyetine girmiş, bu bağlamda göreceliği, belirsizliği ve muğlâklığı bastırmaya çabalamış, farklılığı da bir suç olarak görmüştür.

Bauman, Batı Avrupa’da on yedinci yüzyılda ortaya çıktığını belirttiği modernliğin kültür anlayışını bahçe kültürüne benzetir. Ona göre, modern kültür kendini ideal bir yaşamın tasarımı ve insan ilişkilerinin kusursuz düzeni olarak tanımlamakta, kimliğini ise doğaya duyduğu güvensizliğin dışında oluşturmaktadır.

Bauman, her konuda olduğu gibi postmodernizmin tanımlanması, postmodernizmden ne anlaşıldığı konusunda da birçok kavrayışın olduğunu belirtir. Bauman’a göre, postmodernite, çok farklı insanlara çok farklı şeyler anlatır. Postmodernliğin bazıları için mimaride bir tarz, bazıları için gerçekliğin ve televizyonun bulanıklaşması, bazıları için tüketimcilik ve seçenek bolluğu anlamına geldiğini ifade eden Bauman, felsefecilere göre ise radikal, kuşkucu bir ruh hâlini anlattığını ileri sürmektedir.

Postmodern olarak adlandırılan durumda ortaya çıkan manzaranın hiç kuşkusuz, net sınırlar, berrak ayrılmalar ve saf tözler bağlamında modernliğin yaşadığı deneyimlerin sonucu olduğunu ileri süren Bauman’a göre, postmodern farklılık ve olumsallık coşkusu, modern tek tiplilik ve keskinlik hülyasının tahtına oturmuş değildir. Dahası bunu asla başaramayacaktır. Çünkü bunu yapabilecek veya başarabilecek bir kapasiteye sahip değildir. Daha önce de belirttiğimiz gibi Bauman’a göre, postmodern zihniyet ve pratik, doğası gereği, hiçbir şeyin yerine geçemez, hiçbir şeyi eleyemez, hatta hiçbir şeyi marjinalleştiremez.

1998 yılında Türkçeye “Postmodern Etik” adıyla çevrilen kitabında Bauman, postmodern zihnin farkında olduğu şeyin, insani ve toplumsal yaşamda iyi çözümleri olmayan sorunların, ortadan kaldırılmayan kuşkuların, aklın dikte ettiği reçetelerle tedavi etmek şöyle dursun yatıştırılamayan manevi acıların varlığının olduğunu ileri sürmektedir.

Bauman’a göre, yaşadığımız çağ belki postmodern çağdır, belki de değildir. Ancak
kesin olan kabileler ve kabilecilik çağında yaşadığımızdır. Ona göre günümüzde cemaat övgüsüne, aidiyetin alkışlanmasına ve heyecanla gelenek aramaya enerji, güç ve canlılık katan şey mucizevî biçimde yeniden doğan kabileciliktir.

Bauman'a göre;

1) Bireyler birincil olarak ve her şeyden önce üretici ya da askerin yaratıcı ya da yıkıcı
işgücüne dönüştürülebilen kinetik gücün taşıyıcılarıydı.

2) Bireyler disiplinli aktörlerdi. Yani, davranışlar genellikle düzenli/kurallı olan ve her
şeyden önemlisi de düzenlenmeye boyun eğen aktörlerdi. 

3) Bireyler, tıpkı Lego ya da Meccano oyuncaklarındaki taşlar gibi, yalnız başlarına
tamam olmayan, bir şey ifade etmeyen, anlamlı bütünler oluşturabilmeleri için
öteki birimlerle birleşmesi gereken şeylerdi.

4) Başlıca doğruluk/uygunluk modeli ise sağlıktı. Sağlık, yukarıdaki üç alanda başarılı
olma kapasitesi ile yakından ilgili bir düşünceydi.

Bauman, küreselleşme sürecinin olumlu yönlerinden çok olumsuz etkilerine daha çok
önem vermektedir. Ona göre, küreselleşme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası mekânı giderek bölme, insanları ayırma ve dışlamadır. Diğer bir endişeli durum ise giderek daha fazla küresel ve yurtsuz bir hâle gelen elit kesimle geride kalan “yerelleşmiş” kesim arasındaki tedrici iletişim kopukluğudur.

Modernlik projesi iki temel varsayıma dayanır. İlki, toplumsal dünyanın kavranabilir olduğudur, ikincisi şekillendirilebilir ya da yönetilebilir olduğu varsayımıdır. Doğru cevap A'dır.