ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI

Holocaust’un (Yahudilerin topluca öldürülmesi), tarihin normal akışında bir kesinti, uygar toplumun vücudunda kanserli bir şişlik, akıllılığın içinde anlık bir delilik olduğuna (kasten değil, ihmal sonucu) inandığını belirten Bauman, eşinin yazdığı kitabı okuduktan sonra Holocaust’un yalnızca uğursuz ve dehşet verici değil, alışılagelmiş “sıradan” terimlerle kavranması hiç de kolay olmayan bir vaka olduğunu fark ettiğini belirtir. Ona göre Holocaust, gerçekten bir Yahudi trajedisi idi. Ama Holocaust salt bir Yahudi sorunu ve yalnızca Yahudi tarihinin bir olayı değildi. Dolayısıyla ona göre, Holocaust bu nedenle toplumun, uygarlığın ve kültürün bir sorunudur ve bunun araştırılması gereklidir.

Bauman, her ne kadar çalışmalarında kendisini konumlandırdığı noktayı tam olarak belirtmese de Dennis Smith (1999) onu Postmodernitenin peygamberi olarak ilan etmiştir. Zygmunt Bauman’ın hayatı ve postmodernlik yaklaşımı konusunda daha detaylı bilgiye Dennis Smith’in “Zygmunt Bauman, Prophet of Postmodernity” (1999) adlı kitabından ulaşabilirsiniz.

Bauman’ın kendi kullandığı biçimiyle modernlik kesinlikle modernizm değildir. Ona göre “Modernizm”, daha önceki dönemin birçok münferit entelektüel olayına kadar geriye doğru izlenebilse de, bu yüzyılın başında olgunlaşan ve geriye bakıldığında (Aydınlanmayla analojik olarak) postmodern bir “proje” ya da postmodern durumun ilk belirtilerinin çıktığı evresi olarak görebilecek entelektüel (felsefi, edebi, sanatsal) bir akımdır.

Bauman’ın modernliğe yönelttiği eleştirilerin temelinde yatan esas nedenlerden biri: Modernliğin “farklılığı” bir suç olarak görmesidir. Modernite doğruluk, adalet ve akıl için evrensel olarak uygulanabilir standartlar belirleme ve sınıflandırma yoluyla düzen yaratma faaliyetine girmiş, bu bağlamda göreceliği, belirsizliği ve muğlaklığı bastırmaya çabalamış, farklılığı da bir suç olarak görmüştür.

“Müphemlik” kavramı Bauman’ın çalışmalarında önemli bir yere sahiptir. Bauman, müphemliği, düzensizlik, kaos anlamında kullanır. Bauman’a göre müphemlik, insanlar ve onların çok sayıdaki özelliklerinin iç ve dış, faydalı ve zararlı, ilgili ve ilgisiz, anlamlı ya da anlamsız olarak kesin çizgileriyle ayrılabileceği- ya da en azından ayrılması gerektiği- varsayımından çıkmaktadır.

Bauman, postmodernliğin, dünyanın büyüsünü bozmak için girişilen, sonunda sonuçsuz kalan uzun ve gayretli modern mücadeleden sonra dünyanın “yeniden büyülü hâle getirilmesi” olarak değerlendirilebileceği görüşündedir.

Bauman’a göre postmodernlik, müphemliğin üstesinden gelerek bunun yerine tek anlamlı kesinlik olarak gördüğü aynılığı hedefleyen modern güdüden tamamen özgürleşmek ve tek tiplilik ve evrenselcilik gibi modernliğin merkezi değerlerini tersine çevirmek demektir. Bununla birlikte postmodernlik doğası gereği hiç bir zaman modernliğin yerini alamaz. Nitekim postmodernlik ilke olarak farklılığı dışlamak yerine tanıyan ve bütün yaşam biçimlerine izin veren, dolayısıyla modernliği de dışlamak yerine farklılığa dahil eden çoğulcu bir dünya anlayışı ile temellendirilmiştir. Bu nedenle Bauman’a göre modernlikle postmodernlik arasında kesin bir kopma ya da belirgin bir farklılaşma söz konusu değildir. Ona göre postmodernlik bir anlamda kendine dışarıdan ve eleştirel olarak bakabilen ve bir zamanlar bilinçsizce yaptığı ulaşılması imkansız şeyleri bilinçli biçimde terk eden modernliktir.

Bauman, postmodern yaşamda insanların hayat başarısını yeni alışkanlıkları çabucak edinmelerinden çok eski alışkanlıklarından kurtulabilme hızlarına bağlı olduğunu ileri sürmektedir. Dolayısıyla kazanılan alışkanlık türü, alışkanlıklar olmaksızın yaşama alışkanlığıdır. Engelleyici ve sinsi kısıtlamaların ve sınırların yokluğuna genellikle özgürlük denildiğini belirten Bauman, postmodern dünyanın sakinleri olarak çoğumuzun, bu anlamda, atalarımız kadar özgür olmayı ancak rüyada görebileceğimizi ileri sürer.

Bauman’a göre, modernitenin hoşnutsuzlukları, bireysel mutluluk arayışında çok az bir özgürlüğe tahammül ede(bile)n bir güvenlik anlayışından kaynaklanırken postmodernitenin hoşnutsuzlukları ise çok az bireysel güvenliğe izin veren bir haz arama özgürlüğünden kaynaklanmaktadır.

Bauman, küreselleşme sürecinin olumlu yönlerinden çok olumsuz etkilerine daha çok önem vermektedir. Ona göre, küreselleşme süreçlerinin ayrılmaz bir parçası mekânı giderek bölme, insanları ayırma ve dışlamadır. Diğer bir endişeli durum ise giderek daha fazla küresel ve yurtsuz bir hâle gelen elit kesimle geride kalan “yerelleşmiş” kesim arasındaki tedrici iletişim kopukluğudur

Bauman'a göre modernlik: “Batı Avrupa’da, XVII. yüzyıldaki bir dizi derin toplumsal, yapısal ve entelektüel dönüşümle başlayan ve (1) Aydınlanmanın gelişmesiyle kültürel bir proje olarak; (2) Kapitalist ve daha sonra da komünist endüstri toplumunun gelişmesiyle de toplumsal olarak kurulan bir yaşam biçimi olarak olgunluğa erişen tarihsel bir dönemdir”. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bauman’ın modernliğe yönelttiği eleştirilerin başında modernliğin farklılığı bir suç, daha doğrusu, büyük suç olarak görmesi gelmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bauman’a göre, Yahudi soykırımının arkasında, yönettiği toplumu düzenlenecek, yetiştirilecek ve yabani otları denetime alınacak bir şey olarak gören modernliğin “bahçıvan” devlet anlayışı durmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Postmodernlik illa da modernliğin reddi, itibarsızlaştırılması ya da sona erdirilmesi değildir. Postmodernlik, kendi kendisine, durumuna ve geçmişte yaptıklarına daha derinlemesine, dikkatle ve sağduyuyla bakan, gördüklerini tamamen sevmeyen ve değişme gereksinimi hisseden modernlikten başka bir şey (ne eksik ne fazla bir şey) değildir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Zygmunt Bauman’ın “Modernite ve Holocaust” (1997) adlı kitabı onun Modernlik ve Yahudi soykırımı arasındaki ilişkiye yönelik iddialarını ve kurduğu bağlantıyı anlattığı eseridir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bauman’a göre, evrensel ve sarsılmaz temellere sahip, kusursuz etik kod hiçbir zaman bulunmayacaktır, müphem olmayan bir ahlak, evrensel olan ve “nesnel temellere dayanan” bir etik, pratik olarak imkânsızdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bauman'a göre modern koşullarda yaratılan bireyler, tıpkı Lego ya da Meccano oyuncaklarındaki taşlar gibi, yalnız başlarına tamam olmayan, bir şey ifade etmeyen, anlamlı bütünler oluşturabilmeleri için öteki birimlerle birleşmesi gereken şeylerdi. Modern koşullarda yaratılan bireylerin sınırları öncelikle sınırlamaktan çok uymak ve bağlanmak/yapışmak için tasarlanan ara kesimlerdi. Doğru cevap A seçeneğidir.

Postmodern koşullarda inşa edilen bireyler “yaratıcı” aktörlerdir. Bu bireylerin en önemli özellikleri kendiliğinden ve kolayca ateşlenebilen bir davranış esnekliğine sahip olmaları, önceki öğrendiklerine ve kazanılmış alışkanlıklarına çok az bağlı olan aktörler olmalarıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bauman, postmodernlikte başlıca doğruluk modelinin uygunluk olduğunu ileri sürer. Bauman’a göre “uygunluk”, bireyin gittikçe artan yeni deneyimleri bedensel ve ruhsal olarak emme ve bunlara yaratıcı bir biçimde tepki verme kapasitesini, hızlı değişimlere dayanma yetisini, kendi kendisini gözetleme ve performans yetersizliklerini düzeltmek suretiyle “formunu koruma” yeteneğini temsil etmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Modern düşüncenin dünyanın değiştirilebileceği
fikriyle birlikte doğduğunu ileri süren Bauman
(2003, s.23), (i) toplumsal ve (ii) psişik anlamda
modernlik ayrımına gider. Ona göre toplumsal anlamda
modernlik, standartlar, ümit ve suçlulukla
ilgilidir. Standartlardan kastetmek istedikleri: Cezbeden,
ayartan ya da kışkırtan fakat sürekli uzayan,
kovalayanlardan daima bir-iki adım önde olan ve
her halükarda peşindeki avcıdan biraz daha hızlı
giden şeylerdir. Söz konusu standartlar her zaman
için yarının bugünden daha iyi olacağını vaat etmektedir.
Bauman’ın toplumsal anlamda modernlik
değerlendirmesine göre yarın, daima sonraki
bir gün olacağı için standartlar vaadini daima canlı
ve tertemiz tutacaktır. Söz konusu standartlar vaat
edilmiş topraklara ulaşma umudunu her zaman yeterince
hızlı koşmama suçuyla birleştiren ve daima
suçlayıcı bir konumda olan standartlardır (Bauman,
2000, s.99). Bauman’a göre, psişik anlamda
modernlik ise kimlikle, henüz burada olmayan,
bir ödev, bir misyon ve bir sorumluluk olan varlık
gerçeğiyle ilgilidir. Bauman’ın yukarıda toplumsal
anlamda bahsettiği standartlar gibi kimlik de daima
bir adım ileridedir ve kişinin buna ulaşmak için
nefes nefese koşması gerekmektedir. Kişi ümidin
çekmesi ve suçun itmesiyle koşmaktadır. Ancak
bu koşu, ne kadar hızlı olursa olsun, insana emeklemek
gibi gelmekte ve onu tedirgin etmektedir.
Bauman’a göre, çekiciliğini daima koruyan ve asla
ulaşılamayan kimliğe doğru kulaç atmak, bugünün
sakat ve gayri meşru gerçekliğinden geri çekilmek
gibi tuhaf bir görüntü çizmektedir. Bauman, hem
toplumsal hem de psişik olarak modernliği sürekli
bir öz eleştiri durumu olarak değerlendirir. Ona
göre bu öz eleştiri hiç bitmeyen, ucunda ne olduğu
bilinmeyen bir kendi kendini silme, kendi kendini
hükümsüzleştirme egzersizidir. Bauman’ın değerlendirmesinde
gerçek anlamda modern, hoşnutluğu
ertelemeye hazır olmak değil, hoşnut olmanın
imkânsızlığıdır. Dolayısıyla her başarı, kendi örneğinin
solgun bir kopyasından başka bir şey değildir.
“Bugün” ise yarının henüz filizlenen bir önsezisi ya
da daha alt/aşağı ve bozulmuş bir yansımasından
başka bir şey değildir. Bauman’a göre, modernlik
anlayışında olan şey olacak olan tarafından peşinen
hükümsüz kılınmaktadır. Fakat anlamını da bu iptalden
almaktadır (Bauman, 2000, s.100).
Bauman’ın ifadesiyle modernlik, durmanın
imkânsızlığıdır. Modern olmak hareket halinde olmaktır.
Ancak kişi tıpkı modern olmayı seçmediği
gibi, hareketli olmayı da seçmez. Bu duruma karşın
kişi, vizyonun güzelliği ve gerçekliğin çirkinliği arasında
gidip gelen bir dünyaya atılmakla zaten harekete
başlamış olmaktadır. Bauman’a göre, vizyonun
güzelliği aynı zamanda gerçekliği çirkin kılan
şeydir. Böyle bir dünyada bütün sakinler bir yere
yerleşmek için dolaşan göçebelerdir. İşte şu köşeyi
dönünce yerleşebilecek misafirperver bir yer vardır,
olmalıdır, olmak zorundadır. Ancak her köşeden
sonra yeni bir köşe çıkar; yeni hüsranları ve henüz
serpilmemiş yeni ümitleriyle beraber yepyeni bir
köşe (Bauman, 2000, s.100). Doğru cevap C'dir.