ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 5

Doğru cevap C'dir. Wallerstein’a göre dünya imparatorluklarından dünya ekonomilerine geçiş süreci ilk olarak Avrupa'da yaşanmıştır.

Genel olarak düşünüldüğünde, Wallerstein’ın sosyal bilimler alanındaki yerine ilişkin iki önemli ayırt edici özellikten bahsetmek mümkündür. Bunlardan birincisi sosyal bilimlerin eleştirel bir bakış açısından yürütülmesi gerektiği yönündeki duruşu, ikincisi ise bilimsel arayışta objektivitenin ve değer yargılarından arınmış bir araştırma çabasının beyhude bir çaba olduğuna dönük duruşudur.

Wallerstein iddiasını kendisine sosyal bilimler alanında oldukça önemli bir yer kazandıran dünya-sistemleri analizine referansla şöyle ifade etmektedir: “Dünya sistemleri analizinin bir teoriden ziyade ihmal edilmiş ve aldatıcı epistemolojilere karşı bir protesto olduğunu bir süredir ifade ediyorum. Bu analiz, entelektüel değişim için ve aslında 19. Yüzyıl sosyal bilimlerinin temel dayanaklarını değiştirmek için bir çağrıdır”.

Demografi, dünyada veya bir ülkede bulunan nüfusun yapısını, durumunu, dinamik özelliklerini inceleyen bilim dalı. Yunanca demos (halk) ve graphein (yazmak) kelimelerinden meydana gelmiştir. Nüfusun coğrafyası veya nüfusbilim olarak da tanımlanır.

Küreselleşme söylemi özellikle ekonomistler tarafından uzunca bir süredir var olan ulusal ekonomilerin son zamanlarda yerini artan bilgi ve ulaşım teknolojileri vasıtasıyla uluslararası bütünleşmeye bıraktığını vurgulamak amacıyla kullanılmaktadır.

Bunlardan ilki etnik alandır. Appadurai’ye göre etnik alanda gözlemlenen küreselleşme “yaşadığımız dünyadaki değişimi oluşturan” birey ve grupların hareketliliği dolayısıyla oluşmaktadır.

Glokalizasyon
Global (küresel) ve lokal (yerel) terimlerinin birleştirilmesiyle oluşturulan bu kavram, küreselleşme ile yerelleşmenin birlikte ortaya çıkan süreçler olduğunu vurgulamak üzere kullanılmaktadır.

Wallerstein’a göre küreselleşme olgusunu karakterize eden iki temel özellik vardır. Bu özellikler sömürüye dayalı bir işbölümü ve sermaye birikimidir.

Wallerstein, ilk sırada yer alan coğrafi keşiflerin ve kolonileştirmenin ülkelerin ekonomik olarak genişlemesi için 16. ve 17. Yüzyıllarda diğer iki aşama için bir ön gereklilik olduğunu vurgulamaktadır. Bu alanda liderliği ilk olarak Portekiz yapmış ve onu diğer bazı Avrupa devletleri takip etmiştir.

Merkez ülkeler, sömürüyü çevre ülkelere ihraç eden ülkeler olarak tanımlanmaktadır. Bir yandan göreceli olarak daha az vergilendirmenin bulunduğu ve serbest işgücü sözleşmeleri ile iyi bir ücret rejiminin hâkim olduğu bu ülkeler bir diğer yandan ise geniş bir tüketici piyasasını da içlerinde barındırmaktadırlar.

Dünya imparatorluklarından dünya ekonomilerine geçiş sürecinin başladığı 1450’li yıllardan bu yana merkez ve çevre ülkelerin yer değiştirdiği dört farklı aşama yaşanmıştır. Bu aşamalar, 20. yüzyılın ilk yıllarında ortaya koyduğu eserleriyle tanınan Rus ekonomist Nikolai Kondratieff’in adı ile “Kondratieff Dalgalanmalar” olarak adlandırılmıştır.

Özellikle küresel eşitsizlikler ve bu eşitsizliklerin ülkelerin ve toplumların ekonomik kalkınma ve siyasal dönüşümünde oynadığı çeşitli roller üzerine olan çalışmalarıyla ve küresel kapitalist dünya sisteminin nasıl çalıştığına ilişkin analizleriyle bilinen Wallerstein, Amerikan tarihsel sosyolojisinin en önemli isimleri arasında
gösterilmektedir. Küresel düzeyde kurulan kurumsal ve ekonomik ilişkilerin toplumların hayatlarında baskın roller oynadığı günümüz dünyasında ortaya çıkmış uluslararası eşitsizliklere Marksist bir perspektiften yaklaşmakta, fakat geleneksel Marksist analiz ve terminolojinin dışında bir kavramsal çerçeve önermektedir.

Emperyalist 
Bir devletin bir başka devletin toprakları da dâhil her türlü kaynağından, sömürü
düzeyine varan bir şekilde faydalanması. Klasik emperyalizmde bu faydalanmaya dair sömürülen devletin/ulusun rızası aranmamakta ve faydalanma, zor kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Sonraki dönemlerde ise bu ilişki farklı aygıtlar kullanılarak hatta zaman zaman sömürülenin rızası elde edilerek kurulmuştur.

Genel olarak düşünüldüğünde, Wallerstein’ın
sosyal bilimler alanındaki yerine ilişkin iki
önemli ayırt edici özellikten bahsetmek mümkündür. Bunlardan birincisi sosyal bilimlerin
eleştirel bir bakış açısından yürütülmesi gerektiği yönündeki duruşu, ikincisi ise bilimsel arayışta objektivitenin ve değer yargılarından arınmış
bir araştırma çabasının beyhude bir çaba olduğuna dönük duruşudur.

Fakat, kapitalizmin
yıkılışına sömürülen işçi sınıfının öncülük edeceğini savunan Marx’ın düşüncesinden farklı olarak
Schumpeter, onun yıkımının girişimci ruh tarafından gerçekleşeceğini savunmaktaydı. Schumpeter’e
göre kapitalizmin merkezinde duran girişimci ruh
doğası gereği yenilik ve icatlara öncülük edecek, bu
yenilikler piyasalarda uzun dönemde tekelleşmeyi
getirecek ve tekelleşme de girişimci ruhu öldürerek
kapitalizmin sonunu hazırlayacaktı

Demografi
Demografi, dünyada veya bir ülkede bulunan nüfusun yapısını, durumunu, dinamik özelliklerini inceleyen bilim dalı. Yunanca demos (halk) ve graphein (yazmak) kelimelerinden meydana gelmiştir. Nüfusun coğrafyası veya nüfusbilim olarak da tanımlanır.

Appadurai (1992),küreselleşmenin ekonomik, siyasal, kültürel ve kurumsal birçok boyutunun birbirini nasıl etkilediğini ve karşılıklı olarak dönüştürdüğünü tartıştığı çalışmasında, küreselleşmenin gözlemlenebileceği beş temel boyuta, bir diğer deyişle alana, işaret etmektedir.
Bunlardan ilki etnik alandır. Appadurai’ye göre etnik alanda gözlemlenen küreselleşme “yaşadığımız dünyadaki değişimi oluşturan” (Appadurai 1992: 33) birey ve grupların hareketliliği dolayısıyla oluşmaktadır. Etnik küreselleşme olarak kavramsallaştırabileceğimiz bu alanda yaşanan değişimin
aktörleri daha çok misafir işçiler, turistler, göçmenler, sığınmacılar ve siyasal sürgünlerdir. Bu grupların hareketliliği ekonomik, siyasal ve kültürel alanlarda hareketliliğin gerçekleştiği ve hareketliliğin kaynaklandığı ülkelerde birçok değişimi hem pozitif hem negatif olarak gündeme getirmektedir.
Küreselleşmenin ikinci boyutu teknolojik alanda yaşanan değişimler olarak gösterilmektedir. Teknolojinin küreselleşmesi Appadurai’nin kavramsal çerçevesinde “hem yüksek hem de düşük, hem
mekanik hem de bilgisel tüm teknolojik gelişmelerin küresel olarak yapılandırılması ve sınırları hızlı
bir şekilde aşmasını” (Appadurai, 1992: 34) ifade etmektedir. Teknoloji özellikle yaşadığımız çağda
daha önce hiç olmadığı kadar hızlı bir hareketlilik içerisinde sınırları aşmaktadır. Bunun en belirgin
örneklerinden biri olarak Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Japonya gibi ülkelerde üretilen otomobil teknolojilerinin benzerliği gösterilmektedir.
Üçüncü olarak, Appadurai finans alanında yaşanan küreselleşmeye dikkat çekmektedir. Finansal
küreselleşme, çok büyük oranda finansal sermeyenin ve yatırımın ulusal ekonomilere bir anda girip yine aynı hızla çıkabilme kabiliyetini ifade etmektedir. Şu anda öyle bir çağda yaşamaktayız ki
ulusal ekonomiler daha önce görmedikleri oranda hızlı bir finansal sermaye akışkanlığını tecrübe etmektedirler. Birçok ulusal ekonominin ani çöküşü veya ani yükselişi ile bu ülkelerdeki hızlı finans
hareketleri arasında çok yakın bir ilişki gözlemlenmektedir. Buradan hareketle, ulusal ekonomilerin
finansal hareketlilikler dolayısıyla birbiri ile her zamankinden daha çok bütünleştiği vurgulanmaktadır. Bu bütünleşmenin ise birçok ekonominin bir arada yükselmesine birçok ekonominin ise yine
aynı zamanda çökmesine sebep olan bir eşgüdüm yarattığına dikkat çekilmektedir.
Dördüncü olarak, yine Appadurai’nin çizdiği çerçeve içerisinde, küreselleşmenin medya boyutuna dikkat çekilebilir. Medya alanı televizyon, internet, gazete ve film endüstrisi gibi medyanın belli
başlı temel araçları vasıtasıyla üretilen bilginin ve görsellerin elektronik olarak küresel ölçekte hızlı bir
şekilde yayılmasını ifade etmektedir. Appadurai’ye göre medya alanında yaşanan küreselleşme ile ilgili en önemli unsur televizyon, gazete, film veya internet vasıtasıyla yayılan görseller ve hikâyeler dolayısıyla metalar dünyası, haberler ve siyaset dünyası birbirine hızla karışmakta (1992: 35) ve bu durum gerçek ile kurgu olanın birbirine karışmasına sebep olup aralarındaki çizgiyi belirsizleştirmektedir.
Son olarak, medya alanı ile de yakından ilişkili olan, ideolojik alanda yaşanan küreselleşme işaret
edilebilir. Medya alanında yaşanan küreselleşmeye benzer bir şekilde bu alanda yaşanan küreselleşme de görsel bir küreselleşmeyi ifade etmektedir. Medya alanında gözlemlenen görseller ve bilgilerin küreselleşmesinden farklı olarak, bu alanda yaşanan küreselleşmede daha çok siyasal ve ideolojik bilgi ve görsellerin küreselleşmesi ifade edilmektedir. Küreselleşen bu görseller ve bilgiler daha çok bir kurumsal ideolojinin ya da ona karşı bir ideoloji veya siyasetin kurumsal gücü veya o gücün bir kısmını elde etme amacıyla uluslararasılaşmaktadır (Appadurai, 1992: 36). Appadurai’aya göre, küreselleşen bu görseller ve bilgiler, daha çok Avrupa Aydınlanması’nın temel değerleri olan haklar, özgürlükler, bağımsızlık ve demokrasiye ilişkin görsellerin ve bilgilerin küreselleşmesi anlamında kullanmaktadır.

Glokalizasyon
Global (küresel) ve lokal (yerel) terimlerinin birleştirilmesiyle oluşturulan bu
kavram, küreselleşme ile yerelleşmenin birlikte ortaya çıkan süreçler olduğunu
vurgulamak üzere kullanılmaktadır.

Wallerstein’a göre küreselleşme olgusunu karakterize eden iki temel özellik vardır. Bu özellikler sömürüye dayalı bir işbölümü ve sermaye birikimidir.