ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 21

Baudrillard’ın içe doğru patlama teorisi, anlamın medyada içe göçmesi, medyanın ve toplumsalın da kitlelerde içe göçmesi dâhil olmak üzere sınırların çökmesine yol açan bir süreçtir.

Göstergenin ikinci aşaması, bu doğrudan
sembolik ilişkiden bir uzaklaşmayı işaret
eder.

Birinci aşama modern öncesi toplumlarda
ortaya çıkar. Burada önemli olan etken modern öncesi toplumlarda dilin aracısız olmasıdır. Yazılı metinler ya çok azdı ya da yoktu;
bütün iletişim yüz yüze karşılaşmalardan
oluşan gerçek sosyal durumlarda meydana
gelmekteydi. Birinci aşamada, gösterge tam
anlamıyla gerçek olanı temsil etmektedir.
Gösterilenle gösterge arasında güçlü bir korelasyon ve ilişki vardır; belirli göstergelerin
kullanıldığı bağlamlar açık ve nettir. Bu
aşamada, bütün iletişimsel eylemler -ifade,
hediye verme, ritüeller, alışverişler vb. dâhilsosyal gerçekliğe doğrudan bağlıdır ve onu
ifade etmeye yöneliktir. Sembolik alışverişin
doğum yeri de burası olmuştur

Göstergenin üçüncü aşaması Endüstri Devrimi’yle başlamıştır. Bu genellikle
modernite olarak adlandırılan dönemdir.
Endüstri çağı tüketim mallarının insanlık tarihinde daha önce görülmediği kadar
çoğalmasını beraberinde getirmiştir. Aynı
zamanda boş zaman artmış ve eskiye göre
daha fazla insana verilen örtülü ödeneğin
miktarı artmıştır. Bu tür değişimler tüketim
mallarının algılanışını önemli ölçüde değiştirmiştir. Burada malların statü ve güç sembolleri olarak kitlesel kullanımını görebiliriz.

Best&Kellner’e (1998: 160) göre “Baudrillard’ın
postmodernlik nosyonu fena halde yetersiz ölçüde
teorileştirilmiş olup yeterince bağlamsallaştırma
yapmaktan yoksundur. Baudrillard’ın teorisi soyut, tek yanlı olup, modernlik ile postmodernlik
arasındaki çok sayıda sürekliliğin yanı sıra hâlihazır
içinde bulunduğumuz dönemin sayısız can sıkıcı
gerçeklikleri ve sorunları karşısında körlük etme
eğilimindedir. İlk high tech (ileri teknoloji) toplum teorisyeni olan Baudrillard, kendisinin de
şimdi olarak geleceğin bir simülasyon modeline
yansıttığı, içinde bulunulan çağın belli eğilimlerini
yeniden üretir”.
Best&Kellner (1998: 172), Baudrillard’ın Amerika (1996a) (Baudrillard anlattığı çöküşün yansımasını Amerika örneğinde bulur) kitabının da
kötü bir soyutlamadan ibaret olduğunu belirtirler
ve analizlerinin yüzeysel kaldığını söylerler. Yine
totalleştirici düşünceye yönelik olan postmodern
eleştiriye rağmen totalleştirici düşünceyi en berbat
haliyle temsil ettiğini belirtirler. Baudrillard’ın sosyolojisi onlara göre bir anti-sosyoloji ve bu anlamda örtülü bir sosyolojidir.

“Modern uygarlıklar, her düzeyde, pazarın evrenselleşmesi görünümü altında bir yayılma ve
patlama, hukukun ve zaferlerin evrenselleşmesi
adı altında ekonomik ve felsefi değerler üstüne
kurulmuşlardır. Hiç kuşkusuz en azından belli bir süre bir patlama ya da denetlenebilen ve
aşama yanlısı bir enerjinin özgürleştirilmesini
yaşamışlardır. Bu dönemi, onların kültürlerinin
altın çağı olarak adlandırabiliriz. Ancak belli bir
hızlandırma ve zorlama sürecine göre bu patlama
süreci denetlenemeyecek bir hale gelmiş ve olumsuz bir hız ve genleşme düzeyine erişmiştir. Daha
doğrusu evrenselin sınırlarına ulaşmış ve yayılabileceği alanları tüketerek aynen ilkel toplumların için için kaynayan süreci denetleyememeleri
sonucu patlayan süreç tarafından yıkılmaları gibi
bizim kültürlerimiz de bu patlayan süreci dengeleyememe ve ona egemen olamama sonucu yavaş yavaş yok olmaya başlamıştır” (Baudrillard,
2006b: 53).

Dolayısıyla Baudrillard’ın dediği gibi anlamla
yaşayan anlamla ölür. Postmodern dünya anlamdan yoksundur; postmodernite, teorilerin boşlukta
süründükleri, güvenli herhangi bir limana demirlemedikleri bir nihilizm evrenidir. Anlam derinliği
gizli bir boyut, henüz görülmemiş bir alt tabaka
gerektirir; gel gelelim postmodern toplumda her
şey görülebilir, belirgin şeffaf, çırılçıplaktır. Postmodern sahne ölü anlam işaretlerini, parçalanmayı
ve şeffaflığı, aynı olanın yeni karışımlarına ve bilişimlerine dönüşen donmuş biçimlerini sergiler.
Göstergelerin ve biçimlerin çoğalmalarını hızlandırır, ataleti ve içe dönük infilakı yoğunlaştırır. Sınır tanımayan büyüme, kendine yönelir (Kellner,
2000: 376).

Neden “post” önekinin kullandığını ise şöyle
açıklar, Baudrillard: (Kellner, 2000: 378) Postmodernite ne iyimserdir ne de kötümser. Yıkıntıdan
artakalanlarla oynanan bir oyundur. ‘Post’ olmamız
bundandır, tarih durdu, anlamı olamayan bir tür
tarih sonrasındayız. Burada anlam bulamayacaksınız. O nedenle sanki bir tür dairesel çekimmişçesine bu tarihin içinde hareket etmekteyiz. Artık
ilerlediğimiz söylenemez. Sadece ‘hareket’ halindeyiz. Ama bu hiç de talihsizlik değildir. Postmodernizm şeylerin ironisinde ve oyununda belli bir
hazzı yeniden keşfetme girişimini içermekteymiş
gibi algıladığını belirtir. Postmodernizmde metaların kullanım değerleri ile üretim ihtiyaçlarının
yerine işaretlerin, taklitlerin ve gösterilerin aşırı
gerçekliği (hiper realism of simulation) geçmiştir (Sarup, 2004: 233). Böylece tüketim kullanım
değerinin tüketimi olarak, maddi bir yarar olarak
değil, göstergelerin tüketilmesi olarak değerlendirilir. Tüketim kültürü sonuç itibarıyla postmodern
bir kültürdür ve derinliksizdir (Featherstone, 1996:
144-145). Dolayısı ile çabuk tüketilen ve deyim yerinde ise losyon etkisi bırakan bir kültürdür. Losyon etkisi kısa süreli bir etkidir, çabuk geçer. Böylece nesnelerin tüketilmesi bir losyon etkisi bırakır.
Losyon etkisini yitirdikçe nesnelerin tüketimi de
sürekli yeniden yeniden artar.

Simülasyon evreninde “gerçekle” “düşsel”, “gerçekle” “sahte” arasındaki farkın ortadan kalktığını
söyleyen Baudrillard bu belirlemeyi, Disneyland
örneğinde şöyle açıklar (Baudrillard, 2010: 28-
29): Disneyland, bütün simulakr düzenlerinin iç
içe geçtiği kusursuz bir modeldir. Disneyland her
şeyden önce; Korsanlar, Geleceğin Dünyası vb.
şeylerden oluşan bir illüzyon ve fantazm oyunudur.
Disneyland’ın her köşesinde nesnel bir Amerika
profiliyle karşılaşabilmek mümkündür. Burada,
Amerika’nın sahip olduğu tüm değerler minyatürleştirilmekte ve çizgi filmler aracılığıyla coşarak,
kendilerinden geçmektedirler. Aslında kalabalıkları
buraya çeken de budur. Baudrillard’a göre, Disneyland “gerçek” ülkenin “gerçek” Amerika’nın bir
Disneyland’a benzediğini gizlemeye yaramaktadır.
Bu durum, sıradan, gündelik yaşantının bir hapishaneyi andırdığını gizlemeye çalışan toplumsal bir
yapının hapishaneler inşa etmesine benzemektedir.
Disneyland’ı düşsel bir evren olarak sunma arzusunun gerisinde yatan şey, Disneyland’ın dışında
kalan evrenin gerçek bir evren olduğuna inandırma düşüncesidir. Oysa Disneyland’ı çevreleyen Los
Angeles ve Amerika gerçeğe değil, hipergerçeğe ve
simülasyona aittir. Burada sorun yanıltıcı bir yeniden canlandırılmış gerçeklikten çok, gerçeğin gerçeğe benzemediğini gizleyebilmek ve gerçeklik ilkesinin devamını sağlayabilmektir (Ritzer, 1997: 96).
Baudrillard’ın Amerika (1996a: 63) adlı eserinde bahsettiği, Amerikalıların saplantı haline
gelmiş korkusu olan ışıkların sönmesi, Disneyland ile de engellenmiş olmaktadır. Disneyland
tam bir ışık gösterisidir. 24 saat her yerde ışıkların
yandığı bir ülke olan Amerika’nın bu küçük minyatürü de karanlığa karşı korkusunu ışık gösterileriyle gidermektedir.

Baudrillard’ın sanata ilişkin görüşler ise şöyledir: Sanat günümüzde amacından tamamen sapmış
durumdadır. Sanatta önemli olan illüzyon yaratmaktır. Çünkü illüzyon gerçekliğe ait bir nesneyle
ilgilidir, diğer bir ifade ile gerçeğe bağımlıdır. Oysa
günümüzde gerçeklik yitirilmiş olduğundan sanatın temeli olan illüzyonda kaybolmuştur. Önceleri insanları bir illüzyona inandırmak amaçlandırılırken,
şimdi artık onları var olmayan bir gerçekliğe inandırmak önemli hale gelmiştir. Baudrillard, simülasyonun
gerçeklik ve illüzyonun bittiği yerde başladığını ileri sürmektedir. Simülasyon, gerçeğin tüm verilerine
sahip olamama durumu yani gerçek olmayan şeydir. Böylece postmodern dönemde gerçeklik yitirilmiştir.
İnsanlar da “gerçeğin yerini almış olan simülakrlar”ın içinde yaşamaktadırlar (Önk 2009).

Gerçeklik simülasyonla üretilip çoğaltıldığı için her zaman fazlasıyla var olacaktır. Gizlemek (dissimuler), sahip olunan şeye
sahip değilmiş gibi yapmak; simüle etmek ise, sahip
olunmayan şeye sahipmiş gibi yapmaktır. (Baudrillard, 2010: 14-15) Birincisi bir varlığa (şu anda
burada bulunmayan) diğeriyse bir yokluğa (şu anda
burada bulunmamaya) işaret etmektedir.Baudrillard, simülasyon kavramını bir
köken ya da bir gerçeklikten yoksun gerçekliğin modeller aracılığıyla yeniden
türetilmesi anlamında kullanır. Simüle
etmek -mış gibi yapmak değildir. Birebir
gerçeğin yeniden üretilmesidir. Bir hastalığı simüle eden kişi, kendinde bu hastalığa ait semptomlar görülen kişidir. Öyleyse der
Baudrillard (2010: 16). “mış” gibi yapmak (feindre) ya da gizlemek (dissumuler) gerçeklik ilkesine
zarar veremez, yani bunlarla gerçeklik arasında her
zaman açık seçik bir fark vardır. Oysa simulasyon
bu “gerçekle” “sahte” ve “gerçekle” “düşsel” arasındaki farkı yok etmeye çalışmaktadır.

Günümüz toplumunu “tüketim toplumu” olarak niteleyen yazar, aslında geç kapitalist dönemin aldığı toplumsal aşamayı bu terim ile ifade etmektedir. Baudrillard, çağın olaylarını eleştirel bir bakışla değerlendirmekte ve küresel iktidar yapılarının yarattığı simüle edilmiş bir evrende yaşadığımızı söyleyerek dikkatleri üzerine çekmiştir.

Metalaşmış kültür kapitalistlere ve kitle iletişim araçlarının değerlendirmelerine göre yaratılır; izleyicinin aklını ürünleri alması için çelmeyi amaçlar. Yerleşik kültürde insanlar ahlaki aktörlerdir; metalaşmış kültürde ise insanlar tüketicilerdir.

Birinci aşama modern öncesi toplumlarda ortaya çıkar. Yazılı metinler ya çok azdı ya da yoktu; bütün iletişim yüz yüze karşılaşmalardan oluşan gerçek sosyal durumlarda meydana gelmekteydi.

İnsanların gündelik alışverişlerini başka insanlarla yapmak yerine, daha çok istatistiksel olarak yükselen bir eğriye göre, örneğin gündemde olan ya da moda olan mal ve iletilerin edinilmesi, algılanması ve güdülenmesi biçiminde yaptıkları gözlemlenmektedir. Bireyler günümüzde tüketim davranışları  ile bir göstergeler nesnesini satın alırlar. Böylece tüketim, bir var olma modu haline gelir.

Baudrillard’a göre tüketim toplumu bir bolluk ve çokluk toplumudur, her şey tüketilmek üzere vardır. Üretilen nesnelere sırf üretilmiş olduklarından dolayı bir kutsallık ve olumluluk atfedilir. Bu anlamda büyüme bolluktur, bolluk ise demokrasidir, seçme özgürlüğüdür. Baudrillard’a göre bu durum tamamen bir yanılsamadır, bir simülakrdır.

Baudrillard ''Sessiz Yığınların Gölgesinde'' adlı eserinde kitlelerin her zaman için bir Tanrı düşüncesi yerine bir Tanrı imgesini yeğlediklerinden bahsetmiştir.

Simülasyon evreninde “gerçekle” “düşsel”, “gerçekle” “sahte” arasındaki farkın ortadan kalktığını söyleyen Baudrillard bu belirlemeyi, Disneyland örneğinde şöyle açıklar. Disneyland, bütün simulakr düzenlerinin iç içe geçtiği kusursuz bir modeldir. Disneyland her şeyden önce; Korsanlar, Geleceğin Dünyası vb.
şeylerden oluşan bir illüzyon ve fantazm oyunudur.

Medya daha iyi haber vererek kitlelerin kültürel düzeylerini yükseltmek gibi ahlaki bir sorumluluk duyduğunu vurgular. Oysa kitleler buna direnç gösterirler. Çünkü onlar anlam değil, gösteri istemektedirler. Anlamın saydamlığından ve politik iradeden ölümden korktukları gibi korkarlar. Ayrıca şiddetin kokusunu hissetmektedirler. Dolayısı ile kitleler anlamdan uzaklaşmaktadırlar çünkü anlam, artık toplumları sürükleyip götüren bir unsur olmaktan çıkmıştır. Aslında kitleler vurdumduymaz değildir.  İktidar da doğrudan onu vurdumduymaz olarak güdümlemez.

Baudrillard anlamla yaşayan anlamla ölür sözünü söylemiştir. Postmodern dünya anlamdan yoksundur; postmodernite, teorilerin boşlukta süründükleri, güvenli herhangi bir limana demirlemedikleri bir nihilizm evrenidir.