ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 20

Daniel Bell sanayi sonrası toplum ya da post-endüstriyel toplum kavramıyla yakından ilişkili olan bilgi toplumu kavramını ilk kez kullanan kuramcılardan birisidir. Bell’e göre sanayi sonrası toplum, bilginin, özellikle de teorik bilginin, gücün kaynağı olarak mülkiyetin yerini aldığı bir toplumdur. Başka bir ifadeyle, bilgi post-endüstriyel toplumda gücün temel kaynağını oluşturur. Doğru cevap B'dir.

Sanayi öncesi toplumda genel olarak doğadan kaynakları dönüştürmeye dayalı bir uğraş ve mücadele söz konusudur. Sosyolojide yaygın olarak kabul edilen şekliyle sanayi öncesi toplum avcı-toplayıcı toplum ve tarım toplumu olarak ayrıştırılarak ta- nımlanmaktadır. Cinsiyete dayalı iş bölümünün olduğu bu toplum tipinde ekonomik etkinliklerde birincil sektör meslekleri ve endüstrileri (avcılık, yiyecek arama, çiftçilik, balık tutma, maden çıkarma, ormancılık) hâkimdir.Doğru cevap A'dır.

Sanayi toplumunda ekonomik etkinlik imalat sanayine ve maddi malların işlenmesi sürecine odaklanmıştır. Önemli meslekler ikincil sektör meslekleri olan, yarı-vasıflı fabrika işçisi ve mühendisliktir. Sanayi toplumundaki başlıca ekonomik sorun imalat sanayi girişimlerini kurmak için yeterli sermayenin harekete geçirilememesidir. Doğru cevap E'dir.

Entelektüel teknoloji şeylerin yeniden üretilebilir tarzda yapım yolunu belirleyen ve sorun çözümünde sezgisel yargının yerini alabilecek bilimsel bilgiyi içerir. Sanayi sonrası toplumun bilginin yoğun olarak kullanıldığı bir toplumsal formasyon olarak organize edilmiştir. Bilgisayar entelektüel teknolojinin aletidir. Doğru cevap B'dir.

Enformasyon teknolojileri (bilgi tekno- lojileri), bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin bileşimine, bilgilerin elde edilmesinde, depolanmasında, işlenmesinde ve iletilmesinde kullanılan yazılım, donanım, ekipman ve hizmetlerin bütününe verilen addır. Enformasyon teknolojisi sanayi sonrası toplumun ortaya çıkışında etkili olan bir etmendir. Enformasyon teknolojileri insanların ve toplumların birbirleriyle iletişim olanaklarını artırmakta, üretim anlayışını değiştirmekte, sermaye hareketlerini dünya tarihinde hiç olmadığı kadar hızlandırmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Daniel Bell’in sanayi sonrası toplum teorisine en bariz eleştirilerden bir diğeri ise onun ekonomik ve endüstriyel analizine yönelik olarak yapılmıştır. Buna göre Krishan Kumar’ın Sanayi Sonrası Toplumdan Post-modern Topluma Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları (2004) adlı çalışmasında sanayi sonrası toplumda Bell’in yeni hizmet sınıfı olarak gördüğü “insan hizmetleri” ve “profesyonel hizmetler” alanında istihdam edilen işçilerin sayısında kayda değer artış gözlemlense de aslında nitelik açısından betimsel düzeyde bu işçilerin “profesyonel” olarak adlandırıldığını belirtmektedir. Buna örnek olarak da “tesisatçılara ‘ısı mühendisi’, dükkancılara ‘idareciler’” denmesini örnek gösterir. Doğru cevap A'dır.

İletişim sanayi sonrası toplumda bilim ve tekniğe eşlik eden çok önemli bir kavram olsa da sanayi sonrası toplumun merkezi konumu olarak değerlendirilemez. Bu bağlamda, ekonomik bağlamın değişimi, teknolojik bağlamın değişimi ve mavi yakalı iş alanlarının değişimi ile ilişkilendirildiğinde dışarıda kalır. Doğru cevap E'dir.

D. Bell' göre bilgi, teknoloji, bilim, sanayi ve kapitalizmin değişen yüzü eşliğinde sanayi sonrası toplumun en önemli itici gücü ve gücün temel kaynağıdır. Doğru cevap B'dir.

Sınıf çatışması sanayi sonrası toplum bağlamında kapitalizmin yıkıcı gücü ve görünmezliği karşısında daha da görünmez kılınmış ve silikleşmiştir. Bu durum sanayi sonrası toplum kavramsallaştırmasının ilkeleriyle tamamen uyuşmaz. Doğru cevap D'dir.

Politikanın Rolü: Laissez-faire (Bırakınız Yapsınlar, Bırakınız Geçsinler), endüstriyel toplumun kurucu liberal ilkelerinden birine dayandığı için diğer şıklarda verilen post-endüstriyel ikiliklerin dışında kalır. Doğru cevap A'dır.

Bell’e göre post-endüstriyel toplum hizmet ekonomisine dayalı, profesyonel ve teknik mesleklerin hakim olduğu, önemli kararlarda etkili olacak bir bilgi sınıfının merkezi olduğu, kültürün ve ideolojinin teorik bilgiye ve teknolojiye dayalı olduğu bir toplumdur. Doğru cevap C'dir.

Mesleki açıdan mavi yakalı endüstriyel mesleklerden beyaz yakalı profesyonel ve teknik konumlara, işçi sınıfı ağırlıklı bir
toplumdan daha da orta sınıf bir topluma geçildiği için A şıkkı diğerlerinin dışında kalır.

Yeni din arayışı sanayi sonrası toplumun temel karakteristiklerinden biri olarak gösterilemez. Ancak tüm diğer karakteristikleri etkileyen ve onlardan etkilenen bir durum olarak ele alınabilir. Doğru cevap C'dir.

“Tipik yeni işçiler, fast-food restoranları dahil olmak üzere ‘yiyecek ve içecek’ kuruluşlarında çalışanlardı: ‘sağlık hizmetleri’ temelde hemşireler ve özel hastanelerdeki yardımcı personel ve evlerde çalışan özel hemşirelerden oluşuyordu; ‘iş hizmetleri' ndeyse temelde veri işlemeyle, kopyalama ve enformasyon ulaştırmayla uğraşan rutin enformasyon işçileri yer alıyordu. Yeni işçilerin birçoğu kadınlardan oluşuyordu, bunların birçoğu yarım gün ya da geçici olarak çalışmaktaydı. Ücret düzeyleri düşüktü, iş güvenliği ve kariyer beklentisi hemen hemen sıfırdı” (Kumar, 2004, s. 41). Bu bağlamda Bell'in toplumsal cinsiyete duyarlı olduğu söylenemez. Doğru cevap E'dir.

İdeoloji, düşünceleri toplumsal hareketlere dönüştüren önemli bir işlevi yerine getirir. Duygusal enerjiyi ritüellere ve sanata yönlendiren dine benzer şekilde ideoloji de insanların duygularını serbest bırakmalarını ve enerjilerini siyasal eyleme kanalize etmelerini sağlama kapasitesiyle donatılmıştır. Ancak Bell’e göre bu konuda din çok daha etkilidir; çünkü insanlara ölüm gibi varoluşun temel zorunluluklarıyla başa çıkmada yardımcı olabilir. Dolayısıyla doğru cevap C'dir.

Bell ideolojilerin artık bittiğini vurgular. Bunun üç nedeni vardır: 1) Sosyalist rejimlerin kendi halklarına karşı uyguladıkları şiddet içerikli baskılar, 2) Kapitalist pazarın en olumsuz etkilerinin iyileştirilmesi ve refah devletinin ortaya çıkışı, 3) İnsan doğasının mükemmel olduğunu vurgulayan romantik felsefelerin yerine insanlığın varoluşuna Stoacı yaklaşan yeni felsefelerin ortaya çıkışı. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Sanayi sonrası toplum kavramı ilk olarak 1914’te Coomaraswamy ve Petty’nin Endüstri Ötesi Denemeleri (Essays in Post Industrialism) makalelerinde kullanılmıştır. Dolayısıyla doğru cevap B'dir.

Benzer toplum özellikleri için farklı kuramların ve kuramcıların yaklaşımları çerçevesinde farklılıklar gösterebilen kavramlaştırmalar bulunmaktadır. Veysel Bozkurt'un sıralamasına göre bu kavramlardan şu örnekler verilebilir: Amittai Etzioni “modernlik-sonrası çağ” (postmodern era), George Lichtheim “burjuvasonrası toplum” (post-bourgeois society), Herman Kahn “ekonomi-sonrası toplum” (post-economic society), Murray Bookchin “kıtlık-sonrası toplum” (post-scarcity society), Kenneth Boulding “uygarlık- sonrası toplum” (post-civilized society), Daniel Bell “post-endüstriyel toplum”. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Post-endüstriyel toplum, hizmet sektörünün imalat sektöründen ön plana geçtiği, bilim ve teknolojinin merkezi bir öneme sahip olduğu, yeni bir yönetici elitin ortaya çıktığı bir toplumdur.  Bu nedenle doğru yanıt D'dir.

Toplum tipleri birbirlerinin yerini alan, yerine geçen bir toplumlar değildir. Her bir topluma atfedilen özellikler varlıklarını sürdürmeye devam ederler, değişim bu özelliklerin sayısal
oranları ile ilgilidir. Sanayi öncesi toplumda genel olarak doğadan kaynakları dönüştürmeye dayalı bir uğraş ve mücadele söz konusudur. Sanayi toplumunda gelişmiş makinelerle ve karmaşık örgütsel ve yönetsel süreçlerle bir uğraş veya mücadele söz konusudur. Sanayi sonrası toplumun aksine sanayi toplumu insan-makine ilişkilerini merkeze alan, doğal çevrenin teknik çevreye dönüşümü için enerji harcayan bir toplumdur. Sanayi sonrası toplumda ise  bazı insanlar diğerlerine hizmet sağlamaktadırlar ve bu hizmeti sağlayanlar genel olarak diğerlerinden çok daha bilgili, uzman kişilerdir. Dolayısıyla doğru cevap D'dir.