ÇAĞDAŞ SOSYOLOJİ KURAMLARI - Deneme Sınavı - 16

Bell’in öngörüsüne göre nasıl ki sanayi toplumunda ticari işletmeler en önemli kurumlarsa, önümüzdeki yüzyıl içinde üniversiteler teknolojik yeniliklerin ve bilginin yeni kaynakları olarak sanayi sonrası toplumun merkezi kurumları olacaktır. Gerçekten günümüzde üniversiteler tüm dünyada sanayileşme düzeyleri ne olursa olsun, toplumların gerek teorik gerekse pratik kullanım alanlarına yönelik bilgi olsun Bell’in öngörüsünü doğrular nitelikte merkezi öneme sahip olmuşlardır. Üniversitelerin toplumların bilgi üretiminde, bilginin sanayinin hizmetinde kullanılması yönünde çok önemli katkıları olmuştur.

Bell, 1950’lerde ortaya çıkıp R. Aron ve J. K. Galbraith gibi önemli isimler tarafından benimsenen yakınlaşma (convergence) teorisinin önde gelen temsilcilerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Touraine'e göre, sanayi toplumun yerini almakta olan sanayi-sonrası veya programlanmış toplumda öncelikli olarak bilgi ve teknoloji daha önemli bir hale gelmiş olup, bu yeni toplum sanayi toplumundan daha fazla iktisadi büyümeye odaklanmıştır. Doğru cevap C'dir.

Touraine sosyologların toplumsal değişim hareketlerini, onların içinde doğrudan yer alarak inceledikleri 'sosyolojik müdahalecilik' yöntemini önermektedir. Bu yöntemin önemi metodolojik olarak alternatiflerine nazaran daha güvenilir veya itimat edilebilir bilimsel bilgi üretme kabiliyetinden kaynaklanmamaktadır. Aksine, bu önem bilgi üretimi ile toplumsal eylem arasındaki bağın ve bunun toplumsal hareketlerin alacağı şekil ve başarıları üzerinde doğuracağı etkiden kaynaklanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Touraine'e göre, demokrasi  toplumu yönetim yapıları ve piyasa güçlerinin merhametine terk eden aşırı bireyciliğin tehdidi altındadır. Doğru cevap D'dir.

Touraine, modernleşmeyi, çok genel hatları ile tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş olarak ifade edilebilecek bir yapı değişimi olarak tanımlar. Buna karşılık modernlik kavramını ise akılcılaşma, laikleşme, özgürleşme, ilerleme, insanın doğa üzerinde egemenliğinin kurulması, geleneğin terk edilmesi gibi bir dizi fikir ve ülkülere dayalı olarak bir toplumsal örgütlenmenin, özel olarak sanayi toplumunun, işleme biçimi olarak tanımlar. Doğru cevap A'dır.

Touranie göre demokrasi her şeyden önce ulus devletin ve serbest piyasa düzeninin varlığını gerektirir. Bir yordam olarak demokrasi yönetilenlerin kendi yöneticilerini seçmeleri, anayasal ve hukuki garantilere sahip siyasal çoğulculuk ve laiklik demektir. Doğru cevap B'dir

Bireylere ya da gruplara karşı keyfi uygulamalara yönelebilen bir siyasal yetki biçimi otoriteryenlik kavramı ile ifade edilir. Bu siyasal biçim içinde gücü elinde bulunduranlar seçmenlere karşı sorumlu değildirler ve kamu siyasalarının ve uygulamalarının aldığı şekil toplumsal rızaya dayanmaz. Otoriteryen rejimler kişisel diktatörlüklerden parti ve askeri diktatörlüklerine varıncaya kadar çok çeşitli şekiller alabilirler ve esas itibariyle demokratik olmayan bir siyaset biçimini temsil ederler. Doğru cevap D'dir.

Touranie'e göre yöneticilerin gücünün seçimler ve gücün uygulanmasının sınırlarını tanımlayan bir yasal çerçeveye saygı ile sınırlandırılmadığı bir yerde seçme özgürlüğünün bir anlamı yoktur. Bu nedenle demokrasiyi siyasal bir toplum içinde çıkarların temsilinin gücün sınırlanması ile birleştirilmesi olarak tarif etmek de mümkündür. Doğru cevap A'dır.

Tournaire'e göre  kültürel demokrasinin üç temel amacı vardır. Bunlar: (ı) artan eşitsizlikler ve daha fazla dışlanmaya yol açan küresel iktisadi ve mali sistemler karşısında sınıf farklılıklarını azaltmak ve ekonomi üzerindeki toplumsal ve siyasal kontrolü artırmak, (ıı) bu gayri-şahsi tahakküm sisteminin toplumsal aktörleri kendi kişisel veya cemaatçi kimliklerine kapanmaya zorlaması ve bu suretle azınlıkların reddedilmesini teşvik etmesi karşısında kültürel çeşitliliğin saygı görmesini temin etmesi ve herkese eşit toplumsal ve kültürel hakları garanti etmesi ve (ııı) üretim ve yönetim sistemlerinin teknik akılcılığına tâbi olan tüketicilerin sağlık, eğitim, bilişim alanlarındaki taleplerinin dikkate alınmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Laissez-faire siyaseti devletin toplumsal hayat içindeki rolünün iç güvenlik, dış güvenlik ve adaletin sağlanmasıyla sınırlı tutulması ve iktisadi alanın bütünüyle serbest bırakılması görüşünü ifade etmek amacıyla kullanılan bir terimdir. Doğru cevap E'dir.

Farklı çalışmalarında kendilerine verilen kuramsal ya da metodolojik öncelik sırası değişiklik gösteriyor olsa bile çok genel hatları Touraine’nin, tarihin anlaşılması ve yorumlanması sorununa yaklaşırken Hegelci-Markçı diyalektik anlayıştan, toplumsal yapıların evriminde Durkheim’ın toplumsal işbölümünün evrimi ve bireyciliğin gelişimi anlayışından ve toplumsal aktörlerin eylemlerinin anlaşılmasında ise Weber’in eylem kuramından, özellikle de araçsal akılcı eylem ile değer yönelimli akılcı eylem kuramından etkilendiğini söylemek mümkündür.

Touraine’e göre (1971), sanayi toplumun yerini almakta olan sanayi-sonrası veya programlanmış toplumda öncelikli olarak bilgi ve teknoloji daha önemli bir hale gelmiş olup, bu yeni toplum sanayi toplumundan daha fazla iktisadi büyümeye odaklanmıştır. Dahası bu yeni toplum sanayi toplumunun sahip olduğundan çok daha fazla bir yatırım kabiliyetine de sahiptir. Bunlara rağmen, bu toplumun merkezinde yer alan esas toplumsal mücadele sanayi toplumunda olduğu gibi emek ile sermaye arasındaki mücadele ya da sermaye birikimi ve onu mümkün kılan sömürü değildir. Zira iktisadi büyüme artık sadece sermaye birikimine dayanmamakta aksine eskisinden daha fazla olarak bilgiye ve toplumun yaratıcılığına dayanmaktadır. Bu toplumda “hayatın bütün alanları-eğitim, tüketim, bilgi, vs.-giderek artan bir şekilde üretim etkenleri denilen şeyle bütünleştirilmiştir” (Touraine, 1971: 5-6). Bu bütünleştirme işlemi “bilimsel ve teknik araştırma, mesleki eğitim, değişimi programlama ve onun unsurlarını idare etme, çoklu ilişkilere sahip örgütlerin yönetimi ve bütün bu üretim etkenlerinin harekete geçirilmesinden yana olan tutumların” oluşturulup, idare edilmesini de içermektedir.

Touraine’e göre, modernlik iki aşamadan geçmiş olup bugün onun üçüncü aşaması içinde bulunmaktayız. Rönesans’tan Fransız Devrimi ve büyük ölçekli sanayileşmeye kadar olan dönem erken ya da klasik modernlik aşamasını, sanayi devriminden 1970’lere kadar olan dönem orta modernlik aşamasını, 1970’lerden sonraki dönem ise geç modernlik aşamasını temsil eder.

Touraine’nin tartışmalarında toplumsal aktör teriminin, “eylemleriyle kendi toplumunu şekillendirme ve tarih yapma iradesine sahip tarihsel Özne” anlamında özel bir anlamı da vardır.

Touraine’e göre, siyasal düzlemde demokrasinin birbiriyle bağlantılı, birbirini tamamlayan fakat herhangi bir merkezî ilke tarafından birleştirilmemiş olan üç boyutu vardır. Bu boyutları birleştiren bir merkezî ilkenin olmayışı siyaset alanında modernliği tanımlayan din ile devletin birbirinden ayrışmasının mantıki bir sonucudur çünkü laiklik bizi toplumsal örgütlenme için felsefi ya da ahlâki temellere dayanmayan ilkeler bulmaya zorlar. Demokrasinin bu üç boyutundan biri temel haklara saygı, ikincisi vatandaşlık üçüncüsü ise siyasal liderlerin temsil edebilirliğidir.

Touraine’e göre, bu yeni demokrasi yukarıda tanımlanan kültürel demokrasidir ve onun üç temel
amacı vardır. Bunlar: (ı) artan eşitsizlikler ve daha fazla dışlanmaya yol açan küresel iktisadi ve mali sistemler karşısında sınıf farklılıklarını azaltmak ve ekonomi üzerindeki toplumsal ve siyasal kontrolü artırmak, (ıı) bu gayri-şahsi tahakküm sisteminin toplumsal aktörleri kendi kişisel veya cemaatçi kimliklerine kapanmaya zorlaması ve bu suretle azınlıkların reddedilmesini teşvik etmesi karşısında kültürel çeşitliliğin saygı görmesini temin etmesi ve herkese eşit toplumsal ve kültürel hakları garanti etmesi ve (ııı) üretim ve yönetim sistemlerinin teknik akılcılığına tâbi olan tüketicilerin sağlık, eğitim, bilişim alanlarındaki taleplerinin dikkate alınması.

Touraine, toplumsal hareket kavramını, Marx’ın toplumsal hayatın tahakküm üzerine kurulu olduğu fikri ile Weber’in aktörlerin değerler tarafından yönlendirildiği fikirlerinin birleşiminden devşirir.
Toplumsal hareket, aynı değerleri veya kültürel yönelimleri paylaşan ve birbirleri ile tahakküm ve çatışma içinde olan aktörlerin paylaştıkları kültürün ve onun ürettiği faaliyetlerin toplumsal yönetimi
konusundaki mücadelesini, rekabetini ifade eder. Buna göre toplumsal hareket bir çıkar grubu ya da siyasal baskı oluşturma vasıtası değildir. Aksine, toplumsal hareket belli bir toplumsal kategorinin aynı anda hem özel hem de genel olan bir tahakküm biçimine karşı çıkmasına izin veren bir toplumsal eylemden ortaya çıkar. Bu toplumsal kategori karşı çıkışını hasmı ile paylaştığı genel değerler veya yönelimler adına ve hasmının meşruiyetini reddetmek için yapar. Toplumsal hareketlerin bu vasıfları devrimci eylemler ile tam bir tezat oluşturur çünkü “devrimci eylemler her zaman toplumsal, siyasal, etnik veya kültürel temizliğin; birleşmiş ve şeffaf bir toplumun; yeni bir insanın yaratılmasının ve tam mutabakatın önünde duran her şeyin ortadan kaldırılmasının hayalini kurarlar”.

Touraine’e göre, bütün toplumsal hareketler kolektif eyleme dayanmaları bakımından ortak bir
vasıf taşırlar ama bazı başka nitelikleri bakımından da ayrı bir adla adlandırılmaları gerekir. Touraine,
toplumsal hareketlerin üç türünü belirler. Bunlardan ilki toplumla ilgili (societal) hareketlerdir. Bunlar toplumsal, siyasal veya kültürel bakımdan müspet amaçlara sahip olan ve “ahlâki bir çağrıyı
toplumsal olarak tanımlanmış bir toplumsal aktör ile diğeri arasındaki açık bir çatışma ile birleştiren
hareketlerdir” Emek hareketi böyle bir hareket olmuştur. Bu vasıfları ile onlar ıztıraba, fakirliğe veya köleliğe karşı isyan hareketlerinden ayrılırlar zira bu sonrakiler kendilerini ulaşmak istedikleri ile değil, reddettikleri ile tanımlarlar. Toplumsal hareketlerin ikinci türünü kültürel hareketler oluşturur. Bunlar belli bir Özne figürünü savunmak ya da dönüştürmek amacındadırlar ve toplumsal bir hasımla çatışmaktan ziyade kültürel hakların ortaya konması ve savunulması ile alâkalıdırlar. Tarihsel anlamda en önemli kültürel hareketler dinsel hareketler olmuşlardır; günümüzün en önemli kültürel hareketleri ise kadın hareketi ile siyasal ekoloji hareketidir. Toplumsal hareketlerin üçüncü türünü oluşturan tarihsel hareketler ise egemen sınıfa değil, seçkin bir gruba meydan okuyan ve halkı devlete karşı harekete geçirmeye çalışan hareketlerdir.

Touraine’e göre, bütün toplumsal hareketler kolektif eyleme dayanmaları bakımından ortak bir vasıf taşırlar.