ÇAĞDAŞ LOJİSTİK UYGULAMALARI

İnsani lojistik, afetler veya acil durumlarda ihtiyaç duyulan malzemelerin tedariki, stoklanması ve ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmasıyla ilgilenen lojistik uygulamalarının bütününe verilen addır. İnsani lojistik uygulamaları hazırlık, müdahale, iyileştirme ve yeniden inşa safhalarından oluşan afet yönetim döngüsünün yoğunlukla müdahale kısmında gerçekleşmektedir.

Afet türlerinin gerçekleşme sıklığı ve ardından ortaya çıkan afetzede sayısı arasında da doğrudan bir ilişki yoktur. Örneğin, son elli yılda ülkemizde en fazla meydana gelen afet türü heyelan olsa da en fazla afetzede depremlerin ardından ortaya çıkmıştır. Afet sayısı bakımından heyelan son elli yılda gerçekleşen afetlerin toplam % 45’ini oluşturmaktadır. Ancak yaşanan bu heyelanların ardından ortaya çıkan afetzede sayısı bu elli yıldaki toplam afetzede sayısının %21’ne denk gelmektedir. Öte yandan deprem afet sayısı baz alındığında toplam afetlerin %18’ini oluşturmaktadır ama afetzede sayısı olarak toplam afetzedelerin % 55’inin depremler sonrası oluştuğunu görebiliriz.

Türkiye nüfusunun %91.42’sinin yaşadığı yerleşim merkezlerinin en fazla 180 km uzağında bir adet afet yönetim merkezi mevcuttur. Kurum daha çok insana hizmet vermek adına bu oranın artırılmasına yönelik bir çalışma yürütülmesi için karar almıştır. Bu durumda çözmek istediğimiz problem, afet merkezlerini 81 ile de 2 saat içerisinde erişilebilir şekilde yerleştirmektik. Matematiksel modelleme ve eniyileme teknikleri kullanılarak kurumun şu andaki mevcut 33 afet yönetim merkezi ile daha fazla sayıda insana 2 saat içerisinde müdahale edilebileceği görülmüştür.

İnsanların günlük hayatlarında ürettiği atıklar da doğaya zarar vermektedir. Belediyelerce toplanan çöpler uygun bir şekilde geri kazanılamazsa doğaya bırakılmaktadır. Ayrıca bu tür atıklar sanayi atıklarının aksine ağır metal ve zehirli maddeler içermemektedir. Böyle geri kazanımla elde edilebilecek madde oranı daha yüksektir.

Mevcut uygulama olan, kamyonlar ile mahalleleri sokak sokak dolaşarak evsel atıkların toplanması yöneylem araştırması yöntemleri kullanılarak çok daha verimli bir şekilde gerçekleştirilebilir. Verimliliği etkileyen en temel faktör, sokakların hangi sıra ile dolaşıldığıdır. Bu kapsamda firmanın problemi 5 mahalledeki sokakları kaç kamyon ile ve hangi sırada dolaşılması gerektiğinin bulunmasıdır.

Kapasiteli araç rotalama problemi her bir aracın kapasitelerinin olduğu ve bütün talep ya da teslimat noktalarına uğranılarak maliyetin en alt düzeyde olacağı rotanın bulunması problemidir. Uğranılacak her bir evin ne kadar atık üreteceği, araç kapasiteleri ve uzaklık bilgileri problemin en temel girdileridir.

Mahalle seçilirken şehrin genel özelliklerini en iyi şekilde yansıtan mahalle olması göz önünde bulundurulmuştur. Bu mahallede mevcut durumda evsel atık toplama sürecince firmanın araçları toplam 17 km mesafe kat etmektedir. Kapasiteli Araç Rotalama Problemini çözmek için literatürde Clarke&Wright Sezgisel’i olarak bilinen sezgisel yöntem uygulanmış, daha iyi bir çözüm geliştirmek içinse de 3-Opt Sezgisel’i kullanılmıştır.

Bir güvenlik şirketinde kararları en iyileyebilecek matematiksel model bir yer seçimi ve kapasiteli araç rotalama problemi (YS-KAR) olarak geliştirilmiştir. Ancak çözümü zaten çok zor olan hem yer seçimi (YS) ve hem de kapasiteli araç rotalama (KAR) problemlerini ihtiva eden bu modelin çözümünün uzun zaman almasından dolayı sezgisel yöntemlere başvurulmuştur.

Sezgisel yöntem, en iyi çözümü garanti etmeden uygun çözümler elde eden bir algoritmadır.

Gruplama maksadıyla uygulanan birinci yöntemde p-ortanca problemi çözülmüştür. Genel olarak p-ortanca problemlerinde amaç toplam maliyeti en aza indirmek maksadıyla kısıtlara uygun şekilde p adet merkezin nereye kurulacağının bulunmasıdır.

Gruplama maksadıyla uygulanan ikinci yöntemde ilk önce eşleme sonrasında ise p-ortanca problemleri çözülmüştür. Bilimsel literatürde birçok farklı eşleme problemi bulunmaktadır. Bizim problemimize uygun olan eşleme probleminde genel olarak amaç iki ayrı gruptan olan elemanların en az maliyetle birbirleri ile eşlenmesidir. Bizim problemimizde eşleme modelinin amacı illerin arasındaki ulaşım zamanının en aza indirilmesi olarak alınmıştır ve her bir ilin başka bir ille eşlenmesi sağlanmıştır.