ÇAĞDAŞ LOJİSTİK UYGULAMALARI

Tersine lojistik, ayrıca, ürünlerin veya malzemelerin sürdürülebilir ve çevreye duyarlı bir şekilde geri kazanılması için gerekli tüm lojistik aktiviteleri içerir.

Tersine lojistik, tedarikçiden son tüketiciye doğru akan lojistik süreçlerinin ters yönde akışı olarak da tanımlanabilir. Tersine lojistik aktivitelerinin diğer lojistik işlemlerinden tek farkı akış yönünün ters yönde olmasıdır. Tersine lojistikte karşılaşılan temel kavramlar lojistikte karşılaşılan kavramlarla aynıdır.

Yeniden kullanım: Ürünün tasarlandığı amaca benzer bir amaçla başlıca bir işlem görmeden tekrar kullanılması. Mesela, paletler, konteynırlar ve diğer bazı paketleme malzemeleri aynı işlevi görecek şekilde herhangi bir işleme tabi tutulmadan tekrar kullanılmaktadır.

Onarım: Arızalı bir ürünün tamir edilip çalışır ve kullanılabilir hale getirilmesi. Örneğin, birçok ev aleti, elektronik aletler ve endüstriyel makineler sıklıkla onarılmaktadır.

Yenileme: Ürünün temizlenip gerekli işlemlerden geçirildikten sonra yeni gibi bir hale getirilmesi. Mesela, iade edilmiş bozuk elektronik ürünler tamir edildikten sonra temizleme, boyama gibi gerekli işlemlerden geçirilip yenilenmiş halde tekrar satışa sunulabilmektedir.

Geri dönüşüm: Ürünün hammaddelerine ayrıştırılması ve bu maddelerin yeni ürün yapımında veya farklı amaçlar için kullanılması. Geri dönüşümde ürünün yapısal özellikleri ve diğer fonksiyonları hiçbir şekilde korunmamaktadır. Hurdadan metallerin geri kazanımı, ürünlerdeki cam, kâğıt ve plastik malzemelerin geri dönüşümleri örnek olarak verilebilir. Geri dönüşümde malzemeler geri kazanılırken, üstteki diğer geri kazanım alternatiflerinde ise ürün veya parçalar geri kazanılmaktadır.

Tersine lojistik ağlarındaki akış kullanılmış, ömrünü tamamlamış, arızalı ya da istenmeyen ürünlerin kullanıcılardan toplanması ile başlamaktadır.

Yaşam döngüsü analizi: Ürünü oluşturan hammaddelerin elde edilmesinden ürünün geri kazanılmasına ya da bertarafına kadar geçen tüm süreçlerin çevresel etkilerinin analiz edilmesi. Bu analiz beşikten-mezara veya beşikten-yeniden doğuşa analizi olarak da adlandırılmaktadır.

İkincil pazar: Genellikle geri kazanılmış ya da kullanılmış ürünlerin satıldığı piyasa.

Kanun ve yönetmeliklerin getirdiği yükümlülükler ile gittikçe daha fazla ihtiyaç duyulan tersine lojistik faaliyetleri, üreticiler için çok maliyetli olabilmektedir.

Tersine lojistik, ürünlerin veya malzemelerin geri kazanımı ile ilgili tüm operasyonları kapsayan oldukça genel bir kavramdır. Ömrünü veya işlevini tamamlamış, fazladan veya hatalı üretilen, kira kontratı tamamlanmış, garanti kapsamında bozulan, iade edilen veya kullanıcılar tarafından istenmeyen, malzeme, parça ve ürünlerin yönetimi ve geri kazanımı tersine lojistik kapsamında ele alınmaktadır. Tersine lojistik, ürünlerin veya malzemelerin, geri kazanılması veya uygun bir şekilde bertaraf edilmesi amacıyla, tüketim noktasından başka herhangi bir noktaya ulaştırılması esnasındaki tüm faaliyetleri kapsar.

Kapalı döngü tedarik zinciri terimi, içerisinde tersine akış ya da tersine lojistik faaliyetleri barındıran tedarik zincirleri için kullanılmaktadır. Sadece ileri yön için tasarlanmış olan bir tedarik zincirinde tersine yönde bir aktivite gerçekleştirmek sanıldığı kadar kolay değildir.  Dolayısı ile tasarım aşamasında tersine olan akışların da göz önünde bulundurulması ve tedarik zincirinin tersine akışları da içerecek şekilde kapalı döngü olarak tasarlanması önerilmektedir.

Günümüzde, tersine lojistik faaliyetleri, birçok firma için en az lojistik faaliyetleri kadar önem kazanmıştır. Tersine lojistiğe verilen önemin artması aşağıdaki üç ana nedene bağlanabilir:

Tersine lojistik aktiviteleri uygun ve doğru bir biçimde yönetildiği takdirde, maliyetlerde düşüşe ve daha fazla kârlılığa, çevre bilincinde ve müşteri memnuniyetinde artışa sebep olabilmektedir. Dolayısı ile tersine lojistik yönetimi firmalar için farklılık yaratıp pazar avantajı sağlayabileceğinden gereken önemi hak etmektedir.

Yenileme: Ürünün temizlenip gerekli işlemlerden geçirildikten sonra yeni gibi bir hale getirilmesi. Mesela, iade edilmiş bozuk elektronik ürünler tamir edildikten sonra temizleme, boyama gibi gerekli işlemlerden geçirilip yenilenmiş halde tekrar satışa sunulabilmektedir.

Yaşam döngüsü analizi: Ürünü oluşturan hammaddelerin elde edilmesinden ürünün geri kazanılmasına ya da bertarafına kadar geçen tüm süreçlerin çevresel etkilerinin analiz edilmesi. Bu analiz beşikten-mezara veya beşikten-yeniden doğuşa analizi olarak da adlandırılmaktadır.

Tersine lojistik ağları, kullanılmış ürünlerin son kullanıcılardan toplanması, muayene edilmesi, sınıflandırılması, gerekli ise ayrıştırılması ve geri kazanılması için çeşitli tesislere taşınmasını sağlamaktadır. İleri yöndeki ve tersine lojistik ağlarındaki tesisler ve işlemler birbirinden farklılık gösterebilmektedir. Ayrıca, tersine lojistik ağlarındaki akışlar ileri yöndeki akışların simetrik bir yansıması değildir. Dolayısı ile tersine lojistik ağı tasarımı, ileri yöndeki geleneksel lojistik ağı tasarımdan farklı olarak ayrıca ele alınmalıdır.

Tersine lojistik ağlarında karşılaşılan taktik ve operasyonel problemlere aşağıdaki konular örnek olarak verilebilir:

Tersine lojistik kapsamında birçok farklı ürün, parça veya malzeme geri kazanılmaktadır. Sıklıkla geri kazanılan materyallere paketleme malzemeleri (paletler, kutular, şişeler), tekrar kullanılabilen yedek parçalar (yazıcı kartuşları, makine parçaları, televizyon tüpleri) ve tüketim malzemeleri (buzdolapları, elektrikli ev aletleri, fotokopi makineleri) örnek olarak verilebilir. Paketleme malzemeleri göreceli olarak daha kısa sürelerde geri kazanılırken, yedek parçalar ürünler bozulduğunda veya bakım sırasında, yani göreceli olarak daha uzun sürede ve arıza oluşan durumlarda, tüketim malzemeleri ise çoğunlukla ömürlerini tamamladıktan sonra geri kazanılmaktadır.

Elektrikli ve elektronik aletlerin atıkları ile ilgili olan Avrupa Birliği WEEE Direktif’i tüm elektrikli ve elektronik alet çeşitleri için toplama ve geri kazanım hedefleri belirlemektedir. WEEE Direktifi kapsamında biriktirilen atıkların geri kazanımının tüm sorumluluğu üreticilere bırakılmaktadır. Üreticilerin pazar paylarına göre belirlenen miktardaki atığı toplamaları ve belirli bir kısmını geri kazandırmaları hedeflenmektedir. Bu direktifin getirdiği zorunluluklar, üreticiler için büyük bir tersine lojistik problemini ortaya çıkarmaktadır. Üreticiler, direktif gereği toplamaları gereken atık miktarlarını, en düşük maliyetle ve en verimli şekilde gerçekleştiren bir tersine lojistik ağı tasarlamak durumunda kalmaktadırlar.