ÇAĞDAŞ FELSEFE II

Bergson

temellendirme

naturalizmce

bilinç

saf

anımsanmayla

prima philosophia

mutlak ben

doğal

hayat alanı

Edmund Husserl'dir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Ethica, Spinoza'ya ait bir eserdir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Olanaklı bütün bilme fonksiyonlarının temeline Husserl, bilinci yerleştirir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Husserl’in üçüncü kitabı, Saf Bir Fenomenoloji ve Fenomenolojik Felsefe İçin Düşünceler I 1913 tarihlidir. Kısaca Ideen I olarak da adlandırılan bu eserde, Husserl, transendental fenomenolojiye ilişkin yetkin bir manifesto sunmaktadır. Bu kitapta amaçlanan nokta, fenomenolojinin yaratıcı programının, tüm varlıkları, bu arada onların tabanını oluşturan “maddesel nesneyi” kapsayacak biçimde saptanmasıdır (Önay, 1976). Husserl fenomeno­lojisinin kritik eşiklerinden biri olan “indirgeme” yöntemine de bu eserde rastlanır. “İndirgeme” ile Husserl, kısaca, bilincimizin ötesinde doğal bir nesneler dünyası olduğu tezini, yani “doğal tavır”ın genel tezini “paranteze alarak” saf bilinci incelemeye koyulur.

Husserl, ideal özlerin asla boşlukta bulunmayıp duyusal yaşantılara dayandıklarını vurgulayarak katıksız bir idealizme düşme tehlikesini savuşturmaya çalışır.

Fenomenolojinin, psikoloji ile bilince yönelik ilgisi bakımından yakın bir ilişki içinde olduğu söylenebilir. Husserl söz konusu ilişkiye şöyle yaklaşıyor: Psikoloji, “empirik bilinçle”, ‘doğa bütünlüğü içinde var olan bir şey olarak ve empirik tavır almış bilinçle; fenomenoloji ise “saf” bilinçle, yani fenomenolojik tavrın bilinciyle ilgilidir.

Husserl'e göre psişik olan kendi başına doğayla, mekânla ve zamanla, tözsellik ve nedensellikle hiçbir ilişkisi olmayan, aksine kendine özgü biçimleri olan bir monadsal birliğin düzeni içinde yer alır. Psişik olan, fenomenlerin iki ucu açık bir akışıdır, içinden boydan boya yönelimsel bir çizginin geçtiği bir akış. “Bu çizgi; sanki her şeye nüfuz etmiş birliğin göstergesi, yani başsız ve sonsuz içkin ‘zaman’ın, hiçbir kronometrenin ölçmediği zamanın çizgisidir”. Kısacası, psişik olan, zamandan ve mekândan, tözsellikten ve nedensellikten münezzehtir.

Husserl bütün bilimler için ortak bir temel bulmanın peşindedir. Onun için bilim, mutlak ve zamansız değerler için bir başlıktır. Bu türden bir mutlak ve zamansız değer bir kez keşfe­dildi mi, “bundan böyle, bütün ondan sonra gelen insanlığın hazinelerine ait olur ve hemen kültür, bilgelik, dünya görüşü idesinin material içeriğini, aynı şekilde de dünya görüşü felsefesinin içeriğini de belirler” (Husserl, 1997ç: 61). Mutlak ve zaman­sız değerler bilim idesince bir kez ele geçirildiler mi dünyanın ve hayatın bilmecelerini de çözmek mümkün hâle gelecektir. Oysa mevcut hâlleriyle ne natüralizm ne de insan bilimleri dünyanın ve haya­tın bilmecelerini çözmenin yanına yaklaşabilmiştir. Mesela, natüralizm, gündelik hayat (içinde yaşadı­ğımız, hareket ettiğimiz ve var olduğumuz) gerçek­liğinin bilmecesini hiçbir noktada çözmüş değildir. Natüralizm, dünyanın akışını hesaplayabilir ama bu, dünyayı anlamak değildir. İnsan bilimlerinin durumu bu noktada natüralizmden çok da farklı değildir. İnsanlığın tin yaşamını “anlamak” elbet­te büyük ve güzeldir. Ama ne yazık ki bu anlama da bize yardım edemez ve bizim için dünyanın ve yaşamın bilmecelerini çözmesi gereken felsefi an­lamayla karıştırılmaması gerekir.

İndirgemenin ilk aşaması olan epoche, dünyanın apaçık varlığından bütünüyle vazgeçmek, bu varlığı bütünüyle işe karıştırmamak, dışarıda bırakmak, kullanmamak, söz konusu varlığı “paranteze almak”tır.

İndirgeme, Husserl’in transandantal fenomenolojisinin giriş kapısı olduğu kadar, aynı zamanda fenomenolojiyi kuran bütün kavramlara anlam kazandıran, onları olanaklı kılan ortak temeldir.