ÇAĞDAŞ FELSEFE II - Deneme Sınavı - 3

Husserl

Siyasal Eleştiri

Kaçış Üzerine

Kuşku

Gelecek

Bütünlük ve Sonsuz

Yazın

Uzam

2

Varlıktan Başka Türlü Ve Varlaşmanın Ötesinde

1927’de yayımlanan Varlık ve Zaman adlı eser Heidegger’e aittir.

Sartre (ö. 1980), bu esere göndermeyle kendini fenomenolojiyle tanıştıranın Levinas olduğunu söylemiştir.

Filozof Bütünlük ve Sonsuz’dan on üç yıl sonra, 1974’de yayımlanan ve başyapıtı diyebileceğimiz Varlıktan Başka Türlü ve Varlaşmanın Ötesinde adlı eserinde duyarlık ve yakınlık temelinde etik öznelik meselesini ele alıp tahlil etmiştir. Levinas’ın etiğinin asıl ilgi odağı hâline gelmesi Seksenlerde, felsefede ve sosyal bilimlerde etik ve siyaset tartışmalarına koşut olarak öznelik kuramlarına dönüşle birlikte gerçekleşmiştir.

Heidegger, varlık ve hiçliğin birbirine aidiyetini, giderek aynılığını öne sürer ve
bu minvalde varlığın sonlu olduğuna dikkat çeker. Oysa Levinas varlığın sınırsız olduğu, dışarıdan gelip onu sınırlayacak hiçbir şeyin olmadığı kanaatindedir.

Levinas Zaman ve Başka’da şöyle yazar: “Varlık kötülüktür, sonlu olduğundan değil ama sınırsız olduğundan dolayı”. Varlığın kötülük olarak bu şekilde karakterize edilmesinde vurgulanan şey, varlığın açıklık bırakmaması, kaçmaya izin vermemesi, sonuçta, her şeyi ihata etmesidir; öylesine ki hiçliğe de yer yoktur varlığın bağrında, oysa hiçlik varlığın sebep olduğu ıstıraptan kaçışta bir
sığınak olabilirdi.

Varoluştan Varolana ve Zaman ve Başka’ya hâkim olan başkalık tasavvuru
henüz etik bir karakter arz etmemektedir.

1961’de yayımlanan Bütünlük ve Sonsuz Levinas’ın olgunluk dönemine ait temel bir eserdir. Bu eserde başkasıyla ilişki olarak etik ilk kez belirgin bir tez olarak sunulur. Bütünlük ve Sonsuz ile birlikte başkasıyla ilişki nihai ve kesin olarak etik bir biçime bürünür ve dolayısıyla etik, bütünlük ve aynılık eleştirisi eşliğinde, metafizik veya ilk felsefe katına yükseltilir.

Metafizik arzu bambaşka olana yönelir, mutlak olarak başka olana. Burada arzu, yoksun ve eksikli bir varlığı akla getiren ihtiyaçla eş değer değildir, bir noksanlığı ifade etmez, bir zarurete dayanmaz. Arzu, çoktan tatmine ulaşmış bir varlığın durumunu ifade etmesiyle, bir zaruretin veya bir noksanlığın sevkiyle değil de “arzulanır olanın verdiği şevk” ile başka/sına yönelmesiyle ihtiyaçtan ayrılır. Arzuyu duyan ben, tatmine ulaşmış, ayrı ve özerk bir varlık olarak başkasına özsel bir bağımlılığı hatıra getiren ihtiyaçtan uzaktır. Levinas’a göre sadece tatmine ulaşmış, mutlu ve müstağni insan metafizik arzuyu duyabilir zira aksi takdirde yani tatminsizlik ve zaruret hâli içerisinde bulunulduğu ve başkasına muhtaç olunduğu durumda aşkınlık ilişkisi başkasına bağımlılık ilişkisine  dönüşürdü.

Varlıktan Başka Türlü ve Varlaşmanın Ötesinde (1979) başkası ile ilişki olarak etik tasavvuru yeni kavramlarla radikalleştirilmekte ve geliştirilmektedir. Burada etik söylem nihai ve kesin bir forma bürünmektedir. Kitap esasen velayet/kutsiyet, duyarlık, hassas olma, yakınlık, başkasının yerinde olma gibi temaları merkeze alarak etik bir
öznelik anlayışı geliştirmektedir.

Varlıktan Başka Türlü ve Varlaşmanın Ötesinde (1979) Levinas’ın başyapıtı olarak görülebilir.