ÇAĞDAŞ FELSEFE II - Deneme Sınavı - 5

Sartre Sartre Yazıları kitabınca Cezayir savaşını ele almış ve Fransızları burada eleştirmiştir.

Değerler

Teleolojik

Sartre’ın felsefesinin temel sorunu özgürlü­ğün olgusallıkla ilişkisi sorunudur. Bu düşünsel yolculuğun üç uğrağı vardır: Birinci uğrakta so­run, bilincin dünyayla ilişkisinin ne olduğu soru­nudur. Bilinci bilinç yapan şey ve dünyanın be­lirmesi, Husserl’den etkilenerek kendi felsefesine uyarladığı ‘yönelimsellik’ kavramıyla açıklanır. Bu uğrakta, Sartre’ın düşüncesinin kavramsal zemini hazırlanır. İkinci ve üçüncü uğraklarda temel sorun ‘özgürlük’ ile ‘olgusallık’ ilişkisi­dir. İkinci uğrak olan Varlık ve Hiçlik’te özgür projelerim olgusallığımın bana nasıl belirece­ğini etkiler. Üçüncü uğrakta, Diyalektik Aklın Eleştirisi’nde, burjuva bireyciliği olarak eleştiri­len bu tez yeniden gözden geçirilir.

Bulantı

Sartre felsefesinin temel meseleleri erken dö­nem metinlerinde bilinç ve bilincin yöneldiği var­lık ekseninde tartışılır. İlk çalışmalarında imgelem, bilinç, benlik ve duygular üzerine eğilir ve bu te­maları felsefi yazılarında işlemenin yanı sıra Bulan­tı romanında edebiyatın konusu yapar. Bu uğrakta Sartre ikinci uğrakta işleyeceği özgürlük ve olgusal­lık ilişkisini tartışmak için gerekli kavramsal zemini keşfetmektedir. Bu aşamada bilinç ile dünya arasın­daki ilişki; yönelimsellik ve aşkınlık gibi kavramlar­la ele alınır.

Erken dönemlerinden iti­baren Sartre felsefesinin temel izleği olan yönelim­sellik, Varlık ve Hiçlik’in de çıkış noktasıdır. Ona göre, yönelimin yöneldiği şey bilinçte bir imge, bir temsil değildir. Yönelimsellik bilincin kendi içinde bir ilişki, bilincin aslına ulaşamadığı bir şeyi ken­di kendisine temsil etmesi veya sunması değildir.

Ego'nun aşkınlığı

Kierkegaard, varoluş terimini modern anlamda kullanan ilk filozoftur. İnsanı gerçek anlamda son­suzluk ve kendi varoluşuyla yüzleştirecek şey, kaygı/ korkuyla gelen iç-daralmasıdır. Varoluş

Heidegger insan varlığının daha derin katman­larını göstermek için başka varoluş biçimlerinin çözümlemesini de yapar. Fırlatılmış olduğumuz bu dünyada insan kendi kendisini kurar, bu planı özgürlük içinde tasarlar ve gerçekleştirir. Bu tasar­lamaların, hepsi de geleceğe yöneldiğinden insan durmadan ileriye doğru gider. Ancak bu geleceğe yönelen erek, insan varoluşunu anlaşılır kılar. Ken­di kendine öz planını gerçekleştiremeyen insan kendisine başkalarının sunduğu tasarıları gerçek­leştirecektir, o zaman da artık kendi öz yaşamını sürdüremeyecektir. Böylece özgürlük bu felsefede doğrudan doğruya insan varoluşunun çekirdeğini kuran önemli bir rol oynar. İnsan durmadan belli sınırları aşıp gerçekleştirilecek olan tasarılara atılır. İnsan yaşamı bundan dolayı ileriye giden bir sü­reçtir. Varoluş bir sürekli aşmadır

Nizan

Sartre, özgür değilmi­şiz gibi davranmaya ‘kötü inanç’ adını verir. Kötü inanç, insanın kendini gerçekte olduğundan daha nesne-benzeri görerek kendisine oynadığı bir oyun­dur.

Varoluşçuluğun ilk işi, her insanı varlığının sorumluluğunu üstlenmeye çağırmaktır. Ama bu sorumluluk sadece kişinin kendisini değil, bütün insanların sorumluluğunu kapsar.

Sartre’ın kendisini dâhil ettiği varoluşçu eti­ketini kabul etmeyen Heidegger, Sartre’ın ‘varo­luş özden önce gelir’ sloganına da karşı çıkar ve kendi varlık felsefesinin bu sloganla hiçbir alakası olmadığını öne sürer.

Marcel’in Hristiyan bakış açısını paylaşma­makla birlikte, Merleau-Ponty de Sartre’ın ‘varo­luş özden önce gelir” iddiasına, bu iddia mutlak özgürlüğe işaret ettiği ölçüde, mesafeli durur.

Marcel, öznelliğin felsefi araştırma için başlangıç noktası olduğunu kabul eder ama varoluşun özden önce geldiği iddiasına katılmaz. “İnsanı anlayacak Tanrı yoksa insan da yoktur” diyen Marcel, Sartre’ın ‘va­roluşun öze önceliği’ ile kastettiği tanrıtanımaz anlayışı kesin olarak reddeder. Hıristiyan bir varoluşçu olarak Sartre’ın mutlak özgürlük vurgusunu ve insan varoluşunun anlamsızlığı/olgusallığı iddiasını benimsemez.

Varoluşçuluğun Türkiye felsefe çevrelerinde ta­nınması, Hilmi Ziya Ülken’in İstanbul Dergisi’nde yayımladığı yazı ve çevirilerle başlar. Ülkemizde varoluşçulukla ilgili ilk telif yayın, Hilmi Ziya Ülken tarafından kaleme alınan Existentialisme’in Kökleri (1946) adlı makaledir.

Varlık

Varlık ve zaman

Aristotales

Aristotales

Husserl