ÇAĞDAŞ FELSEFE I

Carnap 1931 yılında öğrenim dili Almanca olan Prag Üniversitesi’nde profesör olarak göreve başladı. Kendisinin en tanınmış eseri olan Logische Syntax der Sprache’yi (Dilin Mantıksal Dizimbilimi) burada kaleme aldı ve 1934 yılında yayımladı. Bu eserinde “hoşgörü” ilkesini de ortaya attı. Bu ilkeye göre “doğru” olarak adlandırılabilecek bir dil veya mantık söz konusu olamaz. Herkes amaçlarına uygun olan dilsel bir biçimi benimsemekte özgürdür. Bu doğrultuda doğru cevap A seçeneğidir.

Mantıksal pozitivistler çalışmalarının bilimin bilim olmayandan ayrılması, bilimin doğrulanabilen önermeler ile özdeşleştirilmesi gibi savların geliştirilmesini sağlamışlardır. Bu nedenle doğru cevap D seçeneğidir.

Pozitivizm (ispatçılık veya olguculuk), felsefeye bir terim olarak Auguste Comte (1798-1857) taraf›ndan kazandırılmıştır. İnsanlık tarihinin veya toplumların geçtiği üç aşamanın sonuncusunu adlandırır. Comte’a göre, insanlık gelişimi sürecinde üç aşamadan (safhadan) geçer: Teolojik, metafiziksel ve pozitivist. Olgucu veya pozititivist aşamada insan aklı, görüngülerin nedenleri konusundaki arayışını bırakır ve fenomenleri belirleyen yasaların belirlenmesi ile yetinir. Mutlak olana dair aray›fl, yerini göreli kavramlara bırakır. Bilim, gerçekliğe yaklaşan/yakınsayan bir etkinlik olarak düşünülür. Doğru cevap D’dir.

Mantıkçı pozitivizm, Viyana’da bir araya gelen bir grup felsefeci ve bilim adamının düşünsel arayışları neticesinde şekil almış bir felsefî yaklaşım olarak belirlenebilir. Viyana Çevresi olarak anılan bu topluluğun faaliyetleri, 1920’lerin başından 1930’ların ortalarına kadar yayılır. Topluluk, fizikçi ve felsefeci Moritz Schlick’in önderliğinde 1924’ten 1936’ya kadar, düzenli olarak haftalık toplantılar yapmışlardır. Çevrenin bir diğer önemli adı Rudolf Carnap, gruba 1926 yılında katılmıştır. Viyana Çevresi’nin önde gelen adları arasında, matematikçi Hans Hahn, fizikçi Philipp Frank, toplum bilimci Otto Neurath ve eşi matematikçi Olga Hahn Neurath, felsefeci Viktor Kraft, matematikçi Theodor Radacovic ve Gustav Bergmann sayılabilir. Doğru cevap A’dır.

Viyana Çevresi bakış açısının temel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir; metafizik karşıtlığı, matematiğin mantıkçı bir biçimde temellendirilmesi, doğrulamacı anlam anlayışı, sentetik a priori yargıların olanaklılığının reddedilmesidir. Yanlışlamacı anlam arayışı temel nitelikler arasında değildir. Doğru cevap E’dir.

Mantıksal pozitivizmin metafizik karşıtlığının nedeni metafiziksel tezlerin yanlış olmaları değildir; anlamsız olmalarıdır. Mantıksal pozitivistler, tıpkı Wittgenstein gibi, felsefenin işini aşkın olana dair bilgi vermek olmadığını düşünmektedirler. Mantıksal pozitivistler, güçlü ve zayıf doğrulanabilme arasında bir fark olduğunu düşünmüşlerdir. Öte yandan bir önermenin mutlak anlamda doğrulanıp doğrulanamaması ayrı bir tartışma konusudur. Elbette ki her bir önermenin bizatihi duyu deneyimi ile doğrulanması beklenmemektedir. Söz konusu doğrulama, duyu organlarımızı kullanarak doğrudan yapılmak durumunda değildir. Duyu organlarımıza bir takım deney teçhizatı da dâhil edilebilir. Mantıksal pozitivistlerin anlamsız olana karşı hiçbir hoşgörüsü yoktur. Anlamsız olan, felsefî söylemin içerisinden tamamen sökülüp atılmalıdır. Anlamlı olarak geriye kalan bilimsel olandan başkası değildir. Tek doğru verilen bilgi C’dir.

Ayer’ın yaklaşımı, duygusalcı ahlâk kuramı olarak adlandırılır. Ayer’ın görüşü kabul edilirse ahlâki konularda üzerinde tartışılacak nesnel bir içerik de söz konusu değildir. Felsefe tarihi boyunca felsefecilerin geliştirmeye çalıştıkları ahlâk felsefeleri de bu felsefecilerin hissettiklerinin ifade edilmesinden başka bir şey değildir. Doğru cevap B’dir.

Carnap 1929 yılında Otto Hahn ve Otto Neurath ile birlikte Viyana Çevresi’nin Bildirisi’ni kaleme aldı. Aynı yıl Hans Reicehenbach’la birlikte Erkenntnis dergisini çıkarmaya başladı. Doğru cevap D’dir.

Rudolf Carnap, Kantçı görüşlere yakın bir tez yazdı. Bu tez 1922 yılında Kant Studien’in bir ek sayısında Der Raum (Uzay) başlığı ile yayımlandı. Bu çalışmasında Carnap biçimsel, fiziksel ve algısal veya görsel uzaylar arasındaki ayrımları netleştirmeye çalıştı. 1928 yılında Carnap iki kitap yayımladı: Der logische Aufbau der Welt (Dünyanın Mantıksal Yapısı) ve Scheinprobleme in der Philosophie (Felsefenin Sözde Sorunları). Carnap 1931 yılında öğrenim dili Almanca olan Prag Üniversitesi’nde profesör olarak göreve başladı. Kendisinin en tanınmış eseri olan Logische Syntax der Sprache’yi (Dilin Mantıksal Dizimbilimi) burada kaleme aldı ve 1934 yılında yayımladı. Ahlak Felsefesinin Soruları kitabı ise Carnap’ın değil Schlick’in çalışmasıdır. Doğru cevap C’dir.

Anlambilimsel doğruluk kuramı Alfred Tarski’ye aittir. Doğru cevap A’dır.

Mantıksal pozitivistlerin dilin mantığını (tümdengelimsel ya da tümevarımsal olsun) çözümleyerek bilimi sağlam bir felsefî temele oturtma projesi genel olarak bilim felsefesi olarak anılan bir felsefe geleneğinin doğmasına yol açmıştır. Bir önermenin mutlak olarak doğrulanmasının olanaklı olmamasından hareketle Karl Popper bilimsel olanla olmayanın ayırt edilmesinde yeni bir öneri olarak yanlışlamacılığı ortaya atmıştır. Doğru cevap B’dir.

Bilimsel gelişimin mantıksal pozitivistlerin ya da Popper’ın düşündüğü gibi mantıksal bir biçimi olmadığını ve bilim cemaatinin değerlerinin belirleyiciliğini ön plana çıkaran Thomas Kuhn The Structure of Scientific Revolutions adlı eserinde devrimler yoluyla değişen bir bilim anlayışını savunmuştur. Doğru cevap D’dir.

Schlick, fizik alanında o dönemde olup bitenlerden haberdardır ve hatta 1915 yılında Einstein’ın özel görelilik kuramı hakkında bir makale kaleme alır. Newton sonrası fiziğe ilişkin bir çalışmasını da Raum und Zeit in der gegenwärtigen Physik (Çağdaş Fizikte Uzay ve Zaman) başlığı ile yayımlar.

Rudolf Carnap, Herbert Feigl, Kurt Gödel, Hans Hahn, Otto Neurath ve Fried­rich Waisman gibi adların da aralarında bulunduğu bir grup bilim adamı ve felsefeci Schlick’e düzenli toplantılarda bir araya gelmeyi önerdiler. İlk başta kendilerini Ernst Mach Topluluğu olarak adlandırsalar da daha sonra Viyana Çevresi olarak anıldılar.

Schlick ve Waismann, Wittgenstein’ı Tractatus’taki görüşlerini tartışmak üzere Viyana Çevresi’nin toplantılarına katılmaya ikna ettiler. Wittgenstein 1924-1932 yılları arasında Viyana Çevresi ile temas etti ve felsefe çalışmalarına Schlick’in çabası ile geri dönmüş oldu.

1926-1930 yılları arasında Fragen der Ethik (Ahlâk Felsefesinin Soruları) adlı çalışması üzerine yoğunlaştı. Schlick’in, etiği felsefenin önemli bir parçası olarak ele alması Viyana Çevresi’nin bazı mensupları tarafından eleştirildi. 1932-1933 tarihlerinde kaleme aldığı “Pozitivizm ve Gerçekçilik” başlıklı makalesi, tüm mantıkçı pozitivistlerin üzerinde uzlaştığı biçimiyle pozitivizmin temel tezlerini ortaya koydu.

Gerçekliğe ilişkin metafiziksel savlar içeren önermeler de anlamsızdır. Anlamsız olmasına rağmen bu önermeleri ifade etmeyi felsefeciler neden sürdürmektedir? Birisinin kalkıp bu önermeler anlamlı ancak doğrulanamıyorlar demesi Schlick’e göre kabul edilemez. Schlick bunun ancak psikolojik bir ihtiyaçla açıklanabileceğini savunur. Sonuç olarak, mantıksal pozitivizmin metafizik karşıtlığının nedeni metafizik­sel tezlerin yanlış olmaları değildir; anlamsız olmalarıdır.

Ahlâki yargılar, önermesel bir içeriğe sahip olmadıklarından dolayı doğru ya da yanlış olamazlar. Aynı nedenden ötürü doğrulanmalarından ya da yanlışlanmalarından söz edilemez. Ayer’’ın bu yaklaşımı duygusalcı ahlâk kuramı olarak adlandırılır.

Ayer ile aynı dönemde yaşayan ve gerek Ayer’ın gerekse Moore’un görüşleri­ni eleştiren bir felsefeci olan David Ross’un adını da bu alt bölümü bitirmeden önce anmak istiyoruz. Burada ifade edilen görüşlerin tersine David Ross, ahlâki önermelerin doğru veya yanlış olabileceğini savunmuş, hem duygusalcı hem de sonuçcu yaklaşımları eleştirmiştir.

Alfred Tarski (1901-1983) Polonyalı bir mantıkçı ve matematikçidir. Öğrenimi­ni Varşova Üniversitesi’nde görmüş, 1939 yılından itibaren ABD’ye göç etmiştir. 1942’den ölümüne kadar Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi’nde akademik ça­ lışmalarını sürdürmüştür. Bazılarına göre Tarski, Aristoteles, Gottlob Frege ve Kurt Gödel ile birlikte gelmiş geçmiş en büyük dört mantıkçıdan birisi olarak kabul edil­mektedir.