ÇAĞDAŞ FELSEFE I

Moore, analitik felsefenin kuruluşunda ve gelişiminde büyük katkısı bulunan Bertrand Russell, Alfred North Whitehead ile birlikte 1910 - 1913 yılları arasında kaleme aldığı Principa Mathematica adlı eserinde modern mantığın o ana kadar ulaştığı sonuçları başarıyla ifade etmiştir. Taggart ise, Leibniz ve Hegel'den etkilenmiş idealist bir düşünürdür.

Principia Ethica, Moore'un ahlak felsefesi üzerine görüşlerini ifade ettiği en önemli kitabıdır. The Linguistic Turn: Recent Essays in Philosophical Method, Rorty tarafından; Principia Mathematica, Russell ve Whitehead; Words and Things, Gellner; On Certainty ise, Wittgenstein tarafından yazılmıştır.

Moore’un ve Russell’ın 20.yüzyılın başlarında, kendilerini içinde buldukları ve karşı çıktıkları felesefi yaklaşımlar, genel olarak, idealizm olarak adlandırılabilir. 19.yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, özellikle İngiltere’de, F.H.Bradley veya John Mc Taggart gibi Leibniz ve Hegel’den etkilenmiş idealist metafizikçilerin görüşleri hâkimdir. Gerek Moore gerekse Russell, bu tür bir idealizmi reddederek bugün, analitik felsefe geleneği olarak adlandırılan felsefe geleneğinin kurucusu olmuşlardır. Moore'un savunduğu pozisyon genel olarak sağduyuya dayalı gerçeklik olarak adlandırılır.

Moore’un görüşleri arasında, Wittgenstein’ın özellikle etkilendiği görüş bugün, Moore Paradoksu olarak anılmaktadır. Wittgenstein, bu paradoksun Moore’un ifade ettiği en etkileyici felsefî görüş olduğunu söylemiştir. Hatta rivayete göre Wittgenstein, Moore’un bu paradoksu bir dersinde ifade ettiğini duymuş ve Moore’un evine giderek kendisini yataktan kaldırarak Moore’un verdiği dersi kendisine tekrar etmesini söylemiştir. E seçeneğinde yer alan "içsel bağıntılar doktrini" ise Russell'ın eleştirdiği idealist anlayışa verdiği isimdir. Diğer seçeneklerde yer alan "organik bütün yaklaşımı", "açık soru kanıtlaması" ve "doğalcı yanılsama" da Moore'un görüşlerindendir ancak, Wittgenstein'ın en etkileyici bulduğu görüş değildir.

Moore’a göre değer, ahlâki bir senaryo içerisinde ortaya çıkar. Belli bir değeri deneyimleyen bir bilinçten söz etmeksizin, değerin ortaya çıkmasından söz edilemez.

Russell'ın ilk eseri 1896 tarihinde yazdığı German Social Democracy'dir. The Principles of Mathematics 1903, An Essay on the Foundations of Geometry 1897, On Denoting 1905, Our Konwledge of the External World as a Field for Scientific Method in Philosophy ise 1914 yılında yazılmıştır.

Russell'ın1905 yılında Mind dergisinde yayımladığı “On Denoting” adlı makale, analitik felsefenin kuruluşu bakımından çok önemlidir. Bu çalışmasında Russell, belirli betimleyicilerin tekil adlar gibi bir bireye gönderim yapmasının gerekmediğini, bu düşüncenin dilin mantığının yanlış anlaşılmasından kaynaklandığını gösterir.

Russell bireylere meşru olarak gönderim yapan yegâne sözcüklerin işaret zamirleri (bu, şu, o v.b.) ve bağlamsal ifadeler şimdi, burada, ben vb.) olduğunu öne sürer. Bu ifadelerin gönderimde bulunduğu nesneler, bizatihi mevcut olmak durumunda olduğundan içinde bulundukları önermelerin doğruluk değeri alıp almaması bakımından bir sorun yaratmazlar.

Mantıksal atomculuk, deneycilikle mantıkçılığı mezceden bir yaklaşım olarak, Russell’ın felsefe anlayışının temelinde yer alır. Russell bu yaklaşımı 1918 yılında verdiği, “The Philosophy of Logical Atomism” başlıklı derste sunar. Russell bu dersinde, dünyayı bir ayna gibi yansıtan (temsil eden) ideal ve dünyayla eşbiçimli bir dilden söz eder. Bu itibarla bilgimiz, temel atomsal önermeler ve bu önermelerin doğruluk fonksiyonlarının bir araya getirilmesiyle oluşan bileşik önermelerden ibarettir. Russell’a göre her anlamlı önerme, duyu deneyiminde doğrudan bir karşılığı (gönderimi) bulunan terimlerden oluşmalıdır. Kendi bilgi anlayışında yer alan bir ayrıma dayanarak Russell, terimlerin gönderimlerini ya tanışıklık yoluyla bilmemiz ya da bildiğimiz terimlerden mantıksal olarak türetebilmemiz gerektiğini söyler. Bu biçimiyle mantıksal atomculuk uç noktada deneyci bir felsefî konumdur.

Russell, kendi felsefe yapma biçiminden emin olduğu kadar, elde ettiği sonuçlardan emin olmadığını söyler. Kendi çözümleme yönteminin aslî bir bileşeni de bilimin kendisidir. Bu itibarla Russell, bilimin bulduğu yanıtların geçici olduğunu (mutlak olmadığını), bilimin küçük ilerlemeler kaydettiğini, her şeyi içine alan organik bir kavrayışa ulaşamayacağını düşünür.

Felsefenin birincil ilgi alanı dilin işleyişinin anlaşılması, hata ve yanılsamalardan kendimizi koruyacak biçimde kullanımının sınırlandırılmasıdır. Neyin var olduğu ya da olmadığı, neyi bilip neyi bilmeyeceğimiz gibi sorulardan önce, neyi ne ölçüde ifade edebileceğimiz sorusu felsefenin aslî konusu haline gelmiştir. Felsefedeki bu odak kayması “dilsel felsefeye sapış” (İng. “turn to lingusitic philosophy” veya “lingusitic turn”) olarak da adlandırılmaktadır.

Modern mantıkta önermeler, biçimsel bir dil içerisinde temsil edilir. Biçimsel dil, sadece işaret dizilerinden oluşur. Biçimsel bir dizge, söz konusu bu biçimsel dile işaret dizileri arasındaki dönüştürme kurallarının eklenmesi ile elde edilir.

Moore, sağduyuya dayalı felsefe anlayışının önde gelen savunucusudur. Ahlâk felsefesi alanında doğalcılık karşıtı anlayışı savunmuştur. Kendi adıyla anılan bir paradoksu ortaya koymuştur.Yaşadığı dönemde, felsefe camiasında oldukça etkili olmuştur.

Moore'un iki grupta yer alan önermeleri bir araya getirildiğinde “sağduyuya dayalı dünya görüşünü” oluşturur.Moore bu önermeleri ayrıntılı olarak ifade eder. Bunların arasına Tanrı’yla, evrenin oluşumuyla ilgili birtakım önermeleri, ne kadar çok insan bunlara inanıyorsa inansın, katmaz.

Moore’un çözmeye çalıştığı sorun şu biçimde ifade edilebilir: Dış dünyayla ilgili
bilgimiz, duyumlara ve duyumsal deneyimlere dayanır. Ancak duyusal deneyimler,
algılayanın bilincinde ortaya çıkan özel olaylardır. Buna karşılık bizim dış dünyayla
ilgili bilgimiz, kamusal olarak diğer algılayanlar için de mevcut olan nesnelere
ilişkin bir bilgidir.

Moore, felsefî kanıtlamaların, kendisinin doğalcı yanılsama olarak adlandırdığı bir sorunla malul olduğunu ifade eder. Bu sorunun kaynaağı nda, bir terimin belli bir kanıtlama dâhilindeki kullanımının, söz konusu terimin tanımı ile karşılaştrıması yatar. Ahlâk felsefesi tartışmalarındanda bu sorunla, özellikle iyi teriminin tanımlanmasında karşılaşılır

Moore’un görüşleri arasında, Wittgenstein’ın özellikle etkilendiği bir başkası bugün, Moore Paradoksu olarak anılmaktadır. Wittgenstein, bu paradoksun Moore’un ifade ettiği en etkileyici felsefî görüş olduğunu söylemiştir.Paradoks, “Yağmur yağıyor ama ben yağmur yağdığına inanmıyorum.” biçimindeki bir ifadenin barındırdığı çelişki ile ilgilidir. Sorun, herhangi bir kişinin tutarılı bir biçimde böyle bir ifadede bulunmasının beklenmemesine rağmen, önermenin kendisinin mantıksal bir çelişki olmamasıdır.

Russell, eleştirdiği idealist anlayışı içsel bağlantılar doktrini olarak adlandırıyordu. En uç noktasında alındığında bu yaklaşıma göre gerçeklik, tek bir birleşik nesne olarak tasarlanıyordu.

Russell’ın geliştirdiği bazı yöntemler, kendisinden sonraki felsefeciler tarafından kullanılmıştır. Russell’ın etkili olan çözümlemelerinin başında, belirli betimleyiciler kuramı gelir.

Russell nesnelere ilişkin bilgi edinme kaynaklarımız ile ilgili ikili bir ayrım yapar: Tanışıklık yoluyla bilgi ve betimleme yoluyla bilgi.