ÇAĞDAŞ FELSEFE I - Deneme Sınavı - 13

Analitik a priori

Sentetik a priori

Klein

örtük tanımlar

Platonculuğun

a priori

Niceleme mantığı

Niceleme

Frege

Kant’a göre metafiziğin merkezinde, matematik ve kuramsal fiziğin bulunduğu ve sentetik a priori olarak adlandırdığı yargılar yer almaktaydı. Kantçı metafiziğin eleştirisi üzerinden dilin ve dilin mantığının, felsefenin odağına yerleşmesi süreci, analitik felsefenin doğduğu süreç olarak kabul edilebilir.

İlk dört aksiyomun basitliği ve açıklığına karşın beşinci aksiyomun daha karmaşık varsayılması, matematikçiler tarafından en çok araştırma konusu yapılan aksiyom olmuştur.

Eugenio Beltrami (1835-1900), Essay on the interpretation of non-euclidean geometry adlı eserinde 3 boyutlu Euklides geometrisi içerisinde, 2 boyutlu Euklidesçi olmayan geometri için bir model ortaya koydu. Bu model, sahte küre adı da verilen ve bir traktriksin asimptotu üzerinde döndürülmesi ile elde edilen bir yüzeydi.

Kantçı felsefeciler, öncelikle Euklidesçi olmayan geometrilerin düşünsel açıdan olanaklılığını kabul etmiş ancak, sadece Euklidesçi geometrinin görünün biçimini belirlediğini ve dolayısıyla, nesnel geçerliliğe sahip olduğunu öne sürmüşlerdir. İkinci olarak da Euklidesçi olmayan geometrilerin tutarlı olmayabileceğini yani, zaman içinde çelişkiler barındırdığının gösterilebileceğini savunmuşlardır.

Ancak tarihsel gelişmeler, bu iki savın da geçersizliğini ortaya çıkarmıştır. Öncelikle Klein’ın verdiği göreli tutarlılık ıspatı, Euklidesçi olmayan geometrilerin Euklides geometrisi kadar tutarlı olduğunu ortaya koyarak ikinci eleştiriyi ortadan kaldırmıştır.

“…Görü, ister Platoncu ve Plotinosçu biçimiyle idealarla karşı karşıya kaldığımız ve onlara temas ettiğimiz bir arayüz olarak, ister Kantçı biçimiyle matematiksel nesneleri inşaa ettiğimiz mekan olarak anlaşılsın, dilsel ve mantıksal olanın dışında kalan, dilsel- mantıksal olana önceliği olan bir nesnellik alanına gönderme yapmaktadır. Bir bakıma, görü ve görüye dayalı felsefe hakim olduğu sürece gönül rahatlığıyla felsefenin merkezine dili ve dilin mantığını yerleştirmek söz konusu olamaz…”.

1766 yılında Lambert, Saccheri’ye benzer bir yöntem izlemiştir. Ancak onun amacı Saccheri gibi bir çelişki ortaya koymak değildi. Lambert, dar açı varsayımı altında, bir üçgenin alanı azaldıkça iç açılar toplamının arttığını göstermiştir. Russell, Wittgenstein, Quine ve Kripke analitik felsefecilerdir. (s.40)

Russell, “kendi kendisinin elemanı olmayan kümelerin kümesi”nin Frege’nin dizgesi içerisinde tanımlanabileceğini, ancak böyle bir kümenin kendisinin hem elemanı olacağının, hem de elemanı olamayacağının gösterilebildiğini, dolayısıyla bir çelişkinin ortaya çıktığını gösterir. Bu durumda Frege’nin dizgesi bir çelişkiye yer vermekte ve tutarsız olmaktadır.

Nesne ile kavram arasında Frege’nin yaptığı ayırım, öncelikle niceleme mantığının kuruluşunda esas teşkil etmiştir. Ancak, Frege’nin dil felsefesinin gelişimi bakımından en önemli etkisi, Sinn (“anlam”) ve Bedeutung (“gönderim; gönderge; ya da yönletim”) arasında yaptığı ayırım olmuştur.

Friedrich Ludwig Gottlob Frege, Ernst Schering’in doktora öğrencisidir ve Begriffsschrift eserini 1879 yılında kendisi yazmıştır.

Metafiziğin elendiği, bilimin mahiyeti, yöntemi ve sınırları konusundaki tartışmaların odakta yer aldığı ve hepsinden önemlisi, dilin ve anlamın, felsefenin merkezine yerleştiği analitik gelenek içerisinde bir gerilim var olmuştur. Frege’nin gerçeklik anlayışının merkezinde, bizim inançlarımızdan ve kanaatlerimizden bağımsız düşünceler (önermeler) yer almaktadır. Söz konusu bu düşünceler, dilde önermelerle ifade edilir. Bu görüşe karşın Peirce, bizden bağımsız bir gerçekliğe vurgu yapmakla birlikte, bu gerçekliği inançlarımıza ve kanaatlerimize göreli bir ideal olarak ortaya koymaktadır.

evrim kuramı