BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap E'dir.

"Ülüş, veya ülüğ, Divânu Lügati't-Türk'te, "ülüş" "Bodun arasında pay, ayırış." şeklinde tanımlanan, ülüş, Orta Asya eski Türk devlet geleneğine göre ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması âdetini ifade etmektedir.

Doğru cevap A'dır.

Doğru cevap E'dir.

Doğru cevap D'dir.

Doğru cevap C'dir.

Doğru cevap E'dir.

Tuğrul Bey tarafından veliaht tayin edilen Çağrı Bey’in oğlu Süleyman Kutalmış’ın Alp Arslan tarafından yenilerek öldürülmesinden sonra ağabeyi Alp Arslan’a direnemeyeceğini anlayarak Şiraz’a çekilmiştir. Alp Arslan ise önce tahtı ele geçirmek için harekete geçen, büyük amcaları İnanç Yabgu’yu yenilgiye uğratarak daha tahta çıkmadan önce devletin doğudaki topraklarını merkezi idareye bağlamıştır. Vezir Amidülmülk başlangıçtan itibaren Alp Arslan'ı desteklememiştir. İnanç Bey komutasındaki kuvvetleri Kutalmış tarafından yenilgiye uğratıdıktan sonra vezir Amidülmülk, Kutalmış’la ancak Alp Arslan’ın baş edebileceğine kanaât getirerek, ona acil yardım çağrısında bulunmuş ve Alp Arslan’ın tarafına dönmüştür. Doğru cevap D'dir.

Müsadere devlet memurlarının, görevleri sırasında makamlarının gücünü kötüye kullanarak haksız kazanç edindikleri gerekçesiyle, servetlerine el konulmasıdır.

Damgân civarında Milh vadisinde iki Selçuklu şehzâdesinin orduları karşı karşıya geldi. Kutalmış’ın Alp Arslan’ın ordusunun hareketini zorlaştırmak için bölgeyi bataklığa çevirmesi işe yaramadı. Bugünün kendisi için uğursuz olduğuna inanan Kutalmış’ın savaşı geciktirmesi de mümkün olamadı. Sonunda iki ordu arasında vukû bulan meydan savaşında Kutalmış yenildi ve hayatını kaybetti.

Halife, Selçuklu idaresinden kurtulmak için, Irak’taki Selçuklu görevlilerini kastederek, din adamlarından müslümanların emirinin iradesine, yani halifeye karşı koyanlarla savaşılması gerektiğine dair bir fetva aldı. Hattâ başlıca görevi vergi toplamak olan amîdi tutuklayıp bu zaman içerisinde topladığı vergileri de geri almıştır. Ancak Halife, Bağdad’a gelen mahallî emirlerden umduğunu bulamamış ve Musul emiri Müslim b. Kureyş’in Selçuklu sarayını ve Bağdad’ı istilâ girişimi, ancak diğerlerinin karşı koyması ile önlenebildi . Müslim’in bu teşebbüsü, siyasî ve askerî gücü büyük ölçüde zaafa uğramış olan halifeliğin bu tür müdahalelere müsait hale geldiğini gösteriyordu. Sultan Alp Arslan, adına hutbe okutulması ve para kestirilmesi isteği ile Bağdad’a bir heyet göndermesi üzerine Halife el-Kaim Biemrillah, Müslim’in cüretine bakarak, bu zamana kadar takip ettiği Selçuklu aleyhtarı politikanın aksine, hiç bir itirazda bulunmadan Bağdad camilerinde Alp Arslan adına hutbe okutup para kestirilmiştir. Doğru cevap C'dir.

O çağda çok sayıda kilisesi ile meşhur olan Ani’nin Alp Arslan'ın komutasında Selçuklu ordusu tarafından fethi İslâm Dünyası’nda büyük bir sevinç yaratmıştır. Halife bu vesile ile tebrik mektubu gönderdiği Alp Arslan’a Ebûlfeth (Fethin babası) unvanı vermiştir. Doğru cevap E'dir.

Alp Arslan daha sonra bazı oğulları ile hanedan mensuplarını ülkenin çeşitli yerlerine tayin etti. Daha önce Herat’ı elinden alıp özel statüsüne son verdiği büyük amcaları İnanç Yabgu’yu Mazenderân’a, tahttan indirdiği kardeşi Süleyman’ı Belh’e, oğullarından İlyas’ı Çağanıyan’a, Arslan Argun’u Harizm’e, Arslanşah’ı Merv’e, Ertaş (İbrahim Yinal’ın kardeşi)’ın oğlu Mesud ve Mevdud’u da Bagşur ve İsfizar’a tayin etti. Bu hanedan mensupları, kuruluş sırasında Çağrı Bey’e, İnanç Yabgu’ya, hattâ Kavurt’a tanınan yetkilere sahip olmadıkları için, merkeziyetçiliğe aykırı bir durum yoktu. Bu görevlendirmeler yönetimde sorumluluk paylaşımı (ülüş) geleneği çerçevesinde yapılmış olup, böylece meliklerin idarî tecrübe kazanması amaçlanıyordu. Şehzâdelerin çıkardığı isyanları, ülkenin hanedanın ortak malı sayıldığı için bir nevi pay almaya yönelik girişimler olarak görmek doğru değildir. Çünkü bunlar küçük bir alanda bağımsızlık kazanmayı değil, Selçuklu Devleti tahtını ele geçirmeyi hedeflemişlerdir. Doğru cevap B'dir.

İslâm âleminde büyük sevince yol açan Malazgirt Zaferi ile atağa kalkmış olan Bizans İmparatorluğu'nun ilerleyişi durdurulmuş ve müslümanlar geniş bir nefes almıştır. Bununla birlikte 200 kişilik bir Türk müfrezesi eşliğinde İstanbul'a gönderilen Diogenes'in İstanbul’a dönemeden tahtı kaybetmesi üzerine, Bizans ile yapılmış olan anlaşma hükümsüz kalmıştır. Alp Arslan bunun üzerine, dostu imparatorun intikamını da bahane ederek, komutanlarına Anadolu’nun fethini emretmiştir. Bu anlaşmanın yürürlükte kalması durumunda bile, Bizans topraklarına yapılan Türkmen akınlarının önünü kesileceğini iddia etmek mümkün değildir. Zira Oğuzlar/Türkmenler, bir yurt bulmak mecburiyeti ile Dandânakân savaşından beri, Selçuklu Devleti’nin politikaları çerçevesinde Anadolu’ya akınlar yapmakta idiler. Malazgirt yenilgisinden sonra Bizans, neredeyse yüz yıl boyunca bir daha bu büyüklükte bir ordu toplayamayacak ağır bir darbe yedi. Başka bir deyişle, bu zaferle Bizans’ın askerî gücü kırılınca Türkler, bundan böyle güvenli bir şekilde Anadolu’ya yerleşmek imkânı bulmuşlardır. Malazgirt Zaferi bu bakımdan Anadolu’nun yurt tutulması bahsinde tam anlamıyla bir dönüm noktası olmuştur. Doğru cevap E'dir.

Selçuklu devletinde Çağrı Bey ve Musa Yabgu’ya verilen imtiyazların, daha Tuğrul Bey zamanında kısıtlanması yoluna gidilmiştir. Sultan Alp Arslan zamanında imtiyazların kısıtlanması politikası daha da yerleşerek, giderek daha merkeziyetçi bir yapı ortaya çıkmıştır. Doğru cevap D'dir.

Yakındoğu Türklüğü’nün belkemiğini oluşturan Müslüman Oğuzlar’ın Hazar Denizi’nin güneyinden göçüne paralel olarak, gayrı müslim soydaşları da, kuzeyden göç ediyorlardı. Peçenek, Oğuz ve Kıpçak boylarının kalabalık kitleler hâlinde gelişi, Kafkaslar ve Karadeniz’in kuzeyinde, Balkanlar’da çalkantılara yol açmakta idi. Nitekim bu yüzden Kafkaslar’dan güneye inen Kumuk ve Alanlar’la Hazarlar’ın
kalıntıları Azerbaycân’da büyük sarsıntı yarattılar. Buralarda Selçuklular’a bağlı olarak hüküm süren Şeddadî ve Şirvanşahlar gibi emirlikler onlara karşı koyamadılar. Bu yüzden Gürcü/Abhaz meliki Bagrat, Şeki’yi istilâ edip Berdaa’ya kadar ilerledi. Anadolu’ya giden göç yollarının kesilmesi gibi olumsuz bir sonuç da doğuracak olan bu durum, Alp Arslan’ı yeni bir batı seferine mecbur etti. Doğru cevap C'dir.

Tuğrul Bey, 1063 yılında vefat ettiği zaman kendi çocuğu olmadığından, annesiyle evli bulunduğu Çağrı Bey’in oğlu Süleyman’ı veliaht tayin etmişti. Bu sırada Girdkûh’da Kutalmış’la savaşmakta olan vezir Amidülmülk Kündürî, sultanın vefatını haber alır almaz Rey’e döndü. Süleyman’ı tahta çıkarıp adına hutbe okuttu.