BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ

Bir Selçuklu şehzâdesi Musa Yabgu’nun oğlu Hasan idaresindeki ordu da Erzurum Pasin ovasını istilâ ederek Van Gölü havzasına indi. Ancak Büyük Zap suyu civarında Bizans kuvvetlerinin pususuna düşen Hasan pek çok askeri ile birlikte şehit oldu. Tuğrul Bey çok sevdiği bu akrabasının intikamını almak için, Bizans’a karşı hemen yeni bir sefer hazırlığına başladı. Pasinler savaşından sonra ise ilk diplomasinin gerçekleştiği tahmin edilmektedir.

1040 yılında gerçekleşen savaş Dandanakan savaşıdır. Cevap E şıkkıdır.

Daha önce şubeler hâlinde bulunan Büveyhoğulları, 1044 yılında Ebû Kâlicâr’ın idaresi altında birleştiler. Bağdad’da onun adına hutbe okundu. Ancak aynı tarihlerde Selçuklular da Kirman, Orta ve Batı İran’da Büveyhoğulları’nın topraklarına girmiş bulunuyorlardı. Ebû Kâlicâr, başkenti Şîraz’ı tahkim etmekle birlikte, tehlikenin ne denli büyük olduğunun farkına vararak, savaşmaktansa Tuğrul Bey’e tâbi olmayı yeğledi. Fakat halife onların yarattığı baskı karşısında Selçuk Bey'den destek istemiştir. Selçuklular bu bahane ile de Büveyhoğullarına son vermiştir. Doğru cevap D şıkkıdır

Halife’nin aslında tahakkümünden bıktığı Büveyhoğulları lehine arabuluculuk teşebbüsünün arkasında, iki hükümdarı birbirine karşı kullanmak suretiyle, kendi durumunu kuvvetlendirmek siyaseti yatmaktaydı.Doğru cevap C şıkkıdır.

I. madde I. Bağdat sefernin, IV. madde II. Bağdat seferinin nedenidir. II ve III. maddeler I. Bağdat seferinin sonuçlarıdır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Bozkırlı Türk Devleti’nin, sık sık taht kavgaları ile sarsılıp hanedân değişikliklerine ve zaafa sebep olan bazı idarî gelenekleri vardı. Bunlardan biri kut anlayışı idi. Bu iddianın dayanağı ise, daha önce de söz edildiği gibi, Tanrı tarafından yeryüzünü idare etmekle görevlendirilmiş olan Türk kağanına bu lütfun bir işareti olarak verildiği kabul edilen “Kut” anlayışı idi. Tanrı tarafından kağana bahşedilmiş olan bu özel güç kaynağının, kan yoluyla geçtiğine inanıldığı için, kağanın soyundan gelen her erkek fert böyle bir hak iddiasında bulunabilmekteydi. Doğru cevap E şıkkıdır.

devletin ilk iki başşehri Nişabur ve Rey dâhil olmak üzere, Irak-ı Acem (Cibâl) bölgesi İbrahim Yinal tarafından fethedilmişti. Ancak Tuğrul Bey bu fetihlerden sonra bu toprakları ona bırakmamıştı.İbrahim Yinal bu uygulamadan duyduğu rahatsızlığı, Pasinler (Hasankale) Zaferi dönüşünde açıkça ortaya koydu. İbrahim Yinal fetih hakkı olarak toprak istedi. Hemedan ve Cibâl’in diğer şehirlerini hâkimiyetine alma isteği, şüphesiz Tuğrul Bey’in hedefleri ile çatışmakta idi. İbrahim Yinal’in bu şehirleri teslim etmesi yolundaki talebi reddetmesi onu Sultan ile karşı karşıya getirdi.Besâsirî-Fatimî tehlikesine rağmen Musul’dan izinsiz ayrılmaya kalkışması isyan olarak algılanmıştı. İbrahim Yinal, bir yandan Tuğrul Bey ve saltanatı için arz ettiği ciddi tehlike ve Selçuklular’ın takip ettiği sünnî siyasetin tersine Fatımîler’le işbirliğine girişmesi sebebiyle 3 kez isyan ettiği için iki yeğeni ile birlikte yay kirişi ile boğdurulmak suretiyle öldürüldü. Doğru cevap C şıkkdır.

Kirman eyaleti ise Çağrı Bey’in oğlu Kavurt Bey tarafından ele geçirildi ve Büyük Selçuklular’a bağlı olmak üzere, Kirman Selçuklu Melikliği kurulmuş oldu.

Tuğrul Bey İsfahan’a yürüyüp Kâkûyeoğlu Ferâmurz’u tâbiyet altına aldı (1046-1047). Fakat Ferâmurz’un daha sonra Rey’i istilâ teşebbüsü ve itaâtsizliği 1050 yılında İsfahân’ın Selçuklu topraklarına katılması ile sonuçlandı. İsfahân’ı çok beğenen Tuğrul Bey imarı için gerekenleri de yaptı.

Türkler’i bertaraf etmek için harekete geçen Gürcü prensi Liparites, 50.000 kişilik ordusuyla Pasinler (Hasankale) yakınlarında esas Bizans ordusu ile birleşti. 18 Eylül 1048 Cumartesi günü meydana gelen şiddetli savaşta Türk ordusu bir defa daha gâlip geldi. Kaynaklar ordu komutanı Liparites de dâhil, 100.000 esir ve 10.000 araba yükü ganimet ele geçtiğini yazarak ne denli büyük bir zafer kazanılmış olduğunu tasvir ederler. Rey’e Tuğrul Bey’in nezdine götürülen esir ve  ganimetlerden, Liparites de Sultan’ın payına düştü.

Selçuklu Devleti ve Bizans İmparatorluğu arasındaki ilk diplomatik ilişkinin bu olaydan sonra kurulduğu tahmin edilmektedir. IX. Monomakhos, ordu komutanı Liparites ve bazı esirleri kurtarmak, daha önemlisi barışı sağlamak üzere Tuğrul Bey’e bir elçi ve değerli hediyeler gönderdi. Liparites’i fidye almadan serbest bırakan Sultan, imparatora gönderdiği elçi vasıtası ile, İstanbul’da bulunan câmide Abbasî Halifesi ve kendi adına hutbe okunmasını sağladı.

1054 yılı başında büyük bir orduyla yola çıkan Tuğrul Bey, önce Azerbaycân’da Revvâdî emiri Vehsudan ile Şeddâdî emiri Ebû’l-Esvâr’ı kendisine tâbi kılarak arkasını emniyete aldı. Yoluna devamla Doğu Anadolu bölgesine giren Sultan, Van Gölü civarındaki Bargiri (Muradiye) ve Erciş kalelerini fethetti.

Arslan Besâsiri, Büveyhîler’in son döneminde yaşamış olan Türk asıllı meşhur bir gûlam komutandı. Büveyhî emiri Hüsrev Fîruz zamanında
Bağdad askerî valiliğine tayin edilmişti. Tuğrul Bey’in Bağdad seferi sırasında meydana gelen olaylarda önemli roller oynadı ve bu uğurda hayatını kaybetti.

Tuğrul Bey’in gelişinden önce Bağdad’da adına hutbe okunsa da şiî ahaliyi ve Besâsirî’nin askerlerini, onun iyi niyeti konusunda ikna etmek mümkün olmadı. Nahrevan’da Halifenin veziri tarafından karşılanan Tuğrul Bey, 19 Aralık 1055 tarihinde Bağdad’a geldi. Halifenin tavsiyesine uyan Büveyhî emiri Melikü’r-Rahim de itaâtini bildirdi ve askerlerini Bağdad dışına çekerek sultanın güvenini kazanmaya çalıştı.

İbrahim Yinal isyan düşüncesiyle, Cibâl’e gitmek üzere Musul’dan ayrıldı. Bunu fırsat bilen Arslan Besâsirî ve Kureyş, Musul’u kuşattılar. Şehri dört ay kadar savunan Erdem ve Aytekin, sonunda yiyecek kıtlığı sebebiyle Musul’u terk etmek zorunda kaldılar. Tuğrul Bey’in İbrahim Yinal’ın arkasından gitmesi, Besâsirî ve Kureyş’e
Bağdad’ı istilâ etmek imkânı verdi (28 Aralık 1058). Tuğrul Bey, büyük sıkıntılara sebep olan İbrahim Yinal isyanını bastırdıktan
sonra, ikinci Bağdad seferi için yola çıktı.

İbrahim Yinal’ın öldürülmesinden sonra da kardeşiyle birlikte mücadeleye devam eden Kutalmış, yenilince (Mayıs 1061) Cibâl’de Girdkûh kalesine sığındı. Kutalmış bu sırada halifenin kızıyla evlenme meselesiyle meşgûl olan Tuğrul Bey’in Humartekin komutasında gönderdiği kuvvetleri bozgunauğrattı. Bunun üzerine meseleyi halletmek görevi vezir Amidülmülk Kündürî’ye verildi. İki yıla yakın bir süre kuşatma altında kalan ama teslim de olmayan Kutalmış, sonunda anlaşma istemeye mecbur kaldı (Haziran 1063).

Tuğrul Bey, Eylül 1063 Cuma günü 70 yaşında iken vefat etti. Hastalığı ağırlaşınca, Çağrı Bey ölümünden sonra evlendiği onun dul hanımından olan yeğeni ve üvey oğlu Süleyman’ı veliaht tayin
etti. Geçici olarak saraya defnedilen Tuğrul Bey, Alp Arslan tarafından Rey’de Künbed-i Tuğrul’a nakledildi.

Kirman eyaleti Çağrı Bey’in oğlu Kavurt Bey tarafından ele geçirildi ve Büyük Selçuklular’a bağlı olmak üzere, Kirman Selçuklu Melikliği kurulmuş oldu

Selçuklu politikasına göre Türkmenler Diyâr-ı Rum’a (Anadolu) sevk edilecek, bizzât Selçuklu sultanları ve hanedân mensupları da bu seferlerin önünü açacak, destekleyeceklerdi. Böylece Türkmenler bir taraftan gayrı müslimlerle Allah yolunda savaşarak gaza etmiş, diğer taraftan da kendileri için hayati ihtiyaç olan bir yurt kazanmış olacaklardı.

18 Eylül 1048 Cumartesi günü meydana gelen şiddetli savaşta Türk ordusu bir defa daha gâlip
geldi. Bizans komutanının Cumartesi gününü uğursuz sayarak hücuma geçmemesinin, Selçuklu ordusuna baskın imkânı verdiği anlaşılmaktadır. Kaynaklar ordu komutanı Liparites de dâhil, 100.000 esir ve 10.000 araba yükü ganimet ele geçtiğini yazarak ne denli büyük bir zafer kazanılmış olduğunu tasvir ederler.