Aof Panel

S

Gulam sistemi nasıl bir oluşturulmuştur, Selçuklulara nereden intikal etmiştir?

Ortaçağ İslam devletlerinde yaygın olarak uygulanan ve köle temini ile esir alma yoluyla oluşturulan gulâm sisteminin Selçuklulara Gaznelilerden intikal ettiği anlaşılmaktadır. Bu sistem saraya, merkez ve eyalet bürokrasisine, orduya eğitimli ve nitelikli personel yetiştirmekte idi.

S

İkta sistemi nedir, hangi toprak sistemi ile meydana gelmiştir?

Devlet mülkiyetinin esas alındığı toprak sisteminin (mîrî arazi) bir sonucu olan iktâ, maliyenin uyguladığı gelir vergisi toplama usulü yanında, taşra (eyalet ve vilayet) yönetimi ve savaş zamanı asker toplamayı birlikte sağlayan kapsamlı bir sistemdir.

S

İslamiyet öncesi Türklerde hükümranlığın kaynağı neye dayandırılır?

İslâm öncesi Türklerde hükümdarlık yetki ve gücünün veya siyasî iktidarın (kut) Tanrı tarafından verildiğine (karizmatik hakimiyet); yani hükümranlığın ilâhi bir kaynağa dayandığına inanılmaktaydı.

S

Türk hükümdarının kut sahibi sayılması ona ne gibi özellikler kazandırır, meşruiyetinin sınırları nasıl sağlanırdı?

Türk hükümdarının kut sahibi varsayılması onu hesap sorulamaz-mutlakiyetçi ve yarıtanrı bir despot yapmazdı. Kut ilahî bir lütuf olmakla birlikte, layık olmayandan geri alınacağına da inanılırdı. Bu yüzden de hükümdar töreye bağlı kalmak ve ona göre hesap vermek mecburiyetinde idi.

S

İktidarın kaynağı olan kut kan yoluyla geçmektedir ancak şehzadelerden hangisine geçeceği konusunda bir kural oluşmamıştır bunun sonuçları nelerdir?

Bu telakki siyasi tarihte hatırı sayılır bir yer tutan iktidar mücadelelerini, şehzade isyanlarını körüklemiştir.

S

Selçuklu Sultanları Sünnî islam dünyasında meşruiyetini kabul ettirmek için neye ihtiyaç duymuşlardır?

Sultan, Sünnî İslam dünyası üzerinde meşrûiyetini kabul ettirmek, dolayısıyla etkili olabilmek için otorite sahibi olan Abbasî halifesinin sultanlığını onaylamasına ihtiyaç duymaktaydı. Bu durum sultana, hem içerdeki rakibi olan şehzadelere, hem de komşu devlet başkanlarına karşı büyük bir imtiyaz sağlamaktaydı.

S

“Metbû” ve “Tabî” devlet kavramları ne ifade eder ?

Devrin vassallık anlayışı çerçevesinde, kendisine bağlı olunan/olunmak zorunda kalınan otoriteye metbû denir.

Tâbi, hutbe okutmak, para kestirmek, vergi ve asker vermek gibi şartları yerine getirerek, kendisinin üzerinde bir otoriteye bağlanan / bağlanmak zorunda kalan kişi veya kuruma denir.

S

Yalnızca sultana mahsus olan saltanat sembolleri ve bunların özellikleri nelerdir?

Sultana mahsus olanlar diğerlerinden daha yüksek, daha görkemli ve farklıdır. Bunlar unvan-lâkab-künye, hutbede adını zikrettirme, sikke bastırma, nevbet vurdurma, tuğra ve tevkî’, ok-yay, sancak, otağ ve saray, tıraz-hil’at, yüzük, kılıç, kemer, çetr, ğâşiye vs.dir.

S

İktisadi bir araç olmasından farklı olarak sikkeler siyasi iktidara dair hangi bilgilere ulaşmamızı sağlar?

Üzerinde bastıranın isim, unvan, lâkap ve künyesi, darp yerinin adı, tarihi ile bazı dinî ibareler ve ok-yay, kılıç gibi semboller yer almaktaydı. Dolayısıyla bu tür bilgilerin en önemli ve güvenilir kaynağını oluştururlar. Yine sikkelerden metbû sultanın hakimiyet alanını, hanedan üyeleri arasındaki hiyerarşiyi, metbû-tâbî ilişkilerini, darbedilen şehrin tarihini tespit edebiliriz.

S

Selçukluların 1025 yılında Nur Kasabası yakınındaki Kermîne’de basılan ilk sikkesi hangi figürleri içermektedir, kime aittir ?

Sikke Karahanlı tipinde bir gümüş dirhem olup üzerinde Mu’ızzü’ddevle lâkabı ile Yabgu unvanı, yay ve kılıç figürleri bulunmaktadır. Sikkeyi yayınlayan Boris Koçnev sikkenin Musa Yabgu’ya ait olduğunu iddia ediyor ise de, siyasî olaylar, darp yeri ve darp tarihi Arslan Yabgu’ya ait olduğunu göstermektedir.

S

Saray teşkilatı nasıl bir yapılanmaya sahiptir?

Sarayların bilindiği gibi iki yönü vardır. Sultan ailesi ve hizmetkârlarıyla harem kısmında özel hayatını devam ettirir. Saray aynı zamanda sultanın devlet işlerini yönettiği bir mekândır.

S

Sultanın yakın hizmetini ve sarayın bütün işlerini gören saray personeli nasıl seçilirdi?

Gulâm sistemiyle eğitilen kişilerden seçilmekteydi. Gulâmlar genelde satın alma, esir alma, hediye gönderilme vs. yollarla temin edilmekteydiler. Nizâmülmülk’e göre saray için seçilerek satın alınan delikanlılar, yedi yıllık bir eğitimden geçirilir ve liyâkatlerine göre devlet kapısında göreve başlardı.

S

Sultanın menşûru (fermanı) ile göreve başlayan vezir ne gibi yetkilere sahiptir?

Yürütme, yasama ve yargı yetkilerini elinde bulunduran sultanın vekili olarak devletin bütün işlerini sevk ve idare eder. Belirli konularda ferman çıkarabilir ve yalnız sultana hesap verirdi. Bütün idarî organlar ve memurlar ona bağlıdır. Belirli görevlendirmeler dışında sultanın yanında bulunur, seyahatlerine ve seferlerine katılır. Ordu sevkedebilir, ordunun başında komutan olarak sefere çıkabilirdi.

S

Dîvân-ı A’lâ nedir?

Vezirin başkanlık ettiği ve dört dîvân reisinin katıldığı büyük dîvândır. Bu dört dîvân tuğra / inşâ, istîfâ, arz ve işraf dîvânlarıdır. Burada ülke ve idarî teşkilat ile ilgili genel konular görüşülür, karara bağlanır ve gerekli emirler verilirdi.

S

Dîvân-ı A’lâya bağlı olmayan dîvânlar ve görevleri nelerdir?

Dîvân-ı mezâlim: Daha çok malla ilgili hak ihlalleri, kanunsuz tahsil edilen vergiler, el konulan mallar, gasp veya hırsızlıkla elde edilen gelirler bu dîvânın görev alanına girmektedir

Dîvân-ı berîd: Orta Çağ İslam devletlerinde ve Selçuklularda bulunan bu dîvân istihbarat ve haberleşmeyi sağlardı.

Dîvân-ı hâss: Bu dîvân gelirleri sultana tahsis edilen hâss arazilerin sevk ve idaresi ile meşgul olurdu.

Dîvân-ı evkaf-ı memâlik:Vakıf hukukuna aykırı uygulamalar, suistimaller, yolsuzluklar ve anlaşmazlıklar olduğu zaman, şikayet üzerine veya teftiş için dîvân-ı evkaf-ı memâlik devreye girmektedir.

S

Eyalet yöneticilerinden en alt kademede bulunan ve sivil bir memur olan reisin görev ve yetkileri nelerdir?

Reis valinin ve onun temsilcilerinin emrindeydi. Nâibi ve memurları vardı. Reaya ile memurlar arasında arabuluculuk yapardı. Para, fiat, ölçü ve tartıları kontrol eder, muhtesibe nezaret eder, vergileri düzenlerdi.

S

Bistegânî nedir?

Gulam askerlerinin hizmetlerinin karşılığı üç ayda bir nakit olarak, yani yılda dört defa maaş almalarına bistegânî denir

S

Türkmenlerin Selçuklu Devletine katkıları nasıl açıklanabilir?

Türkmenler (Oğuzlar) Selçuklu Devletinin bel kemiğiydi. Bunların devletin kuruluşunda ve hâkimiyetin yayılmasında büyük emekleri olmuştur. Zaman zaman da merkezî ordunun seferlerine takviye güç olarak katılırlardı.

S

Selçuklu Devletinin adli teşkilatına göre kadının yetkileri nelerdir, kadılık makamına kimler atanır?

Kadılık makamına genellikle âlimler ve fakîhler soyundan gelenler atanıyor ve sıklıkla babadan oğula geçiyordu. Kadı, din ve şeriat (hukuk) ile ilgili bütün işlerde yetkilidir ve dîvân kendisini desteklemek zorundadır.

S

Büyük Selçuklu Devletinin askeri teşkilatı nasıl oluşmuştur?

Selçuklu hanedanlarının ordularını oluşturan iki ana unsur, gulâm ve iktâ askerleridir. Bunların dışında şartlara göre orduya katılan meliklerin ve diğer devlet adamlarının askerleri, Türkmenlerin ve tâbî devletlerin yardımcı kuvvetleri de vardır.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLET TEŞKİLATI