BÜYÜK SELÇUKLU TARİHİ - Deneme Sınavı - 4

Sultanşâh’ın  Ocak 1085 yılında hastalanarak ölmesinden sonra yerine Turanşâh geçmiştir.

Selçuklular tarihinde ilk deniz aşırı seferi düzenleyen kişi Umman seferiyle Melik Kavurt'tur.

Büyük Selçukluları temsil eden, Irak Selçukluları’nın Horasan ve İran’daki hakimiyetlerinin sona ermesinin nedeni; Harizmşahlarla yapılan savaşta Sultan II.Tuğrul’un öldürülmesidir.

Melikliklerin ortaya çıkmasında Haçlılarla mücadele etkili olmamıştır. Bu nedenle B şıkkında doğru olmayan bir bilgi verildiğinden doğru cevap A şıkkıdır. Cevabınız doğru değilse ünitenin tamamını ve özetlerini gözden geçiriniz.

Sultan II. Tuğrul’un Harizmşahlar’la gerçekleştirilen savaşla ölümünden sonra Irak Selçuklularının Horasan ve İran’daki hakimiyeti sona ermiştir. Bu bağlamda doğru Cevap D şıkkıdır. Cevabınız doğru değil ise “Irak Selçuklu Melikliğinin Yıkılışı” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Melik Rıdvan, Fatımi halifesi el-Müsta’lî teklifini kabul ederek, Halep ve hâkim olduğu diğer yerlerde Sünnî hutbeyi kaldırıp Şii hutbesi okutmaya başlamıştır. Bu bağlamda sorunun doğru cevabı C şıkkıdır. Cevabınız doğru değilse “Melik Rıdvan Devri” konusunu yeniden gözden geçiriniz.

Nureddin Mahmud'un tüm icraatı dikkate alındığında Irak Suriye ve Mısır'ı kendi hakimiyeti altında birleştirme yönünde bir çabası olduğu görülmektedir. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir.

Arslanşâh’ın melik olmasına kardeşi Turanşâh karşı çıktı ve Fars’da hüküm süren
Salgurlu atabeyinden sağladığı yardımla harekete geçti. Arslanşâh, Ciruft’ta yapılan
savaş sırasında isabet eden bir okla yaralandı. Savaş alanından ayrıldıktan sonra aldığı yaranın etkisiyle öldü (3 Mart 1177). Kirman tahtına II. Turanşâh geçti.

Doğru cevap a'dır.

Meşhur İslâm âlimi Gazzalî, Nasihatü’l-Mülûk adlı kitabını, devlet işlerinde yol göstermek üzere Sancar için kaleme almıştı. Doğru cevap E dir.

Tarihi kaynaklara yansıyan bilgilere göre Sultan Sancar'ın ilk siyasi faaliyeti, Horasan’da bağımsızlığını ilân eden amcası Arslan Argun’un isyanını bastırmak amacıyla ağabeyi Sultan Berkyaruk tarafından görevlendirilmesidir. Doğru cevap C dir.

Sancar, Berkyaruk’un da en zor günlerinde bile müdahale ettiği Karahanlı tahtına, Muhammed Arslan Han’ı geçirip, Karahanlıların Selçuklu Devletine bağlı kalmalarını sağladı (1102). Doğru cevap D dir

Gazneliler, Dandânakân savaşıyla Horasan ve İran’daki hâkimiyetlerine son verildikten sonra Afganistan ve Kuzey Hindistan’daki topraklarına çekilmişlerdi.  Doğru cevap B dir.

Behramşah, Sancar’ın huzuruna gelerek tahtı ele geçirmek konusunda yardım istedi. Sancar’ın kendisine sağladığı askerî yardım sayesinde de Arslanşah’ı mağlup edip tahtı ele geçirdi. 1117 yılı başında Gazne’ye giren Sancar, bu yardımın karşılığı olarak, çeyrek asır süren savaşlarla alınamayan bir sonuç elde etti. Behramşah’la yapılan anlaşma gereğince Selçuklu Devleti’ne tâbi olan Behramşah, hutbede sırası ile Halife, Sultan Muhammed Tapar, Melik Sancar ve son olarak da kendi adını okutacaktı. Ayrıca Selçuklu Devletine ödeyeceği yıllık 250.000 dinar vergiyi tahsil etmek için bir Selçuklu
görevlisi Gazne’de oturacaktı. Bu durum Behramşah adına iktidar için başkasına dayanmanın ağır bedeli olurken; Selçuklular bakımından sınırların Hindistan’a
kadar genişlemesi gibi parlak bir sonuç getirdi. Doğru cevap B dir.

Sancar, yeğeni Mahmud’un sultanlığını tanımadı. İmparatorluğun doğusunda kendisini Sultan ilan ettikten sonra yeğeni Mahmud’un üzerine yürüdü.Sancar, ordusunda bulunan kırk filin sağladığı üstünlükle, yeğenini yenilgiye uğrattı (14 Ağustos 1119). Mahmud bunun üzerine İsfahan’a çekildi. Bu sırada henüz hilafet tahtına oturan Müsterşid Billah da, Sancar adına hutbe okutmaya başladı. Böylece bu taht mücadelesini kazanan Sancar oldu. Doğru cevap C dir

Sultan Mahmud’un ölümü üzerine (Eylül 1131) vezir Dergüzinî ve atabey
Aksungur Ahmedil, onun oğlu Melik Davud’u Irak Selçuklu sultanı ilân ettiler.
Bu teşebbüs Sultan Sancar’ın izni dışında gerçekleştiği için gayrı meşru sayılarak
Müsterşid tarafından onaylanmadı. Doğru cevap A dır.

Selçuklu sultanın güç kaybetmesinden istifade etmek isteyenler de ortaya çıktı.
Harizmşah Atsız, Selçuklular’ın yerine geçmek düşüncesiyle, Sancar’ın henüz vazıyet
edemediği Horasan’ı istila etmeye başladı. Doğru cevap E dir.

Atabeg ata ve beg kelimelerinden meydana gelen, Türklere has bir unvandır. Selçuklu döneminde sultanların şehzâdeleri eğitmek için tayin ettikleri hocalara atabeg unvanı verilmiştir. Selçuklularda bilinen ilk atabey, Sultan Alp Arslan’ın, oğlu Melikşah’a hoca tayin ettiği Nizâmülmülk’tür. Atabeyler genellikle gûlam kökenli askerî valiler olup, kendilerine iktalar tahsis edilirdi. Atabeyin vazifesi, çocuk yaşta yanına verilen meliki her bakımdan yetiştirmek, bir bakıma tahta hazırlamaktı. Doğru yanıt A’dır.

Atabeyin vazifesi, çocuk yaşta yanına verilen meliki her bakımdan yetiştirmek, bir bakıma tahta hazırlamaktı. Bu durum merkezi idarenin güçlü olduğu zamanlarda hiç bir sorun yaratmazdı. Fakat devletin zaaf gösterdiği hâllerde atabeyler, yanlarında bulunan şehzâdeler adına saltanat mücadelesine giriyorlardı. Eğer başarılı olurlarsa melik tahta oturur, kendileri de sultanın en yakınında yer almak suretiyle, çok önemli konumlara gelirlerdi. Saltanat davasını kaybetmeleri hâlinde ise, çoğunlukla şehzâdenin dul annesi ile evlenerek mevkilerini güçlendirirlerdi. Bulundukları yerde merkeze bağlı olmakla birlikte, zamanla denetimin zayıfladığı nüfuz alanları oluştururlardı. Ayrıca kendilerine verilen ikta topraklarının büyüklüğü nisbetinde hâkimiyetleri sağlamlaşırken, bir yandan iktalarının, diğer yandan unvanlarının oğullarına intikâl etmesiyle kendi hanedanlarını kurarlardı. Bildiğimiz atabegliklerin hepsi Büyük Selçuklu veya Irak Selçuklularına, dolayısıyla da Abbasî Halifeliğine tâbi olmuşlardır. Bununla birlikte atabeylerin, devletin zayıf zamanlarında devleti çöküşe götüren önemli sebeplerden birisini teşkil ettiği görülmektedir. Kendilerine verilen merkezden uzak, geniş ikta toprakları ile yanlarındaki şehzâdeleri devlete karşı pazarlık konusu yapabilmeleri en mühim dayanakları olmuştur. Özellikle Irak Selçuklularının son zamanlarında ümera, adetâ kendilerini zorla atabeg tayin ettirip, melikleri de rehin olarak yanlarında tutacak kadar büyük, fakat tahripkâr bir güç odağı durumuna gelmişlerdir. Doğru yanıt A’dır.

Toğteginliler, Dımaşk merkez olmak üzere Suriye’de başlıca Hama, Hıms, Tedmür ve Baalbek çevresinde hüküm sürmüş bir hanedandır.

Trablus’da Kudüs krallığına bağlı bir kontluk kuruldu. Bu arada Antakya prinkepsi Tancred de Banyas ve Cebele’yi zapt etti (Temmuz 1109). Doğru yanıt D’dir.

Melikşah ölünce kardeşi Tutuş, onun yerine geçmek arzusuyla taht mücadelesine girmişti. Tutuş bu amaçla Âmid (Diyarbakır)’e geldiği sırada, yanında bulunan meşhur komutan Toğtegin’i oğlu Dukak’a atabey tayin etmişti (1093). Tutuş, Rey savaşında ölürken Toğtegin Berkyaruk’a esir düşmüştü. Sonra esir mübadelesi çerçevesinde salıverilen Toğtegin, Dımaşk’ta melik ilan edilmiş olan Dukak’ın hizmetine girdi. Toğtegin atabey unvanını, Dukak’ın Dımaşk melikliği döneminde de korudu. Daha sonra Melik Dukak da, onu kendi oğlu Tutuş’un atabeyliğine atadı. Atabey Toğtegin, Dukak’ın vasiyeti üzerine onun bir buçuk yaşındaki oğlu Tutuş’u meliklik makamına oturttu (1104). Kendisi de onun atabeyi olarak tüm idareyi eline aldı. Fakat daha sonra Tutuş adına okunan hutbeyi kesip, Dukak’ın kardeşi Ertaş’ı Dımaşk’a çağırdı. Melik ilân edilen Ertaş, atabey tarafından öldürülmekten korktuğundan ona karşı kuvvet toplamak üzere Dımaşk’tan kaçtı (Ekim 1104). Fakat yardım temin edemeyen melik yolda eceliyle vefat etti. Kısa bir süre sonra Melik Tutuş’un da ölmesi üzerine Toğtegin’in önünde hiç bir engel kalmadı. Dımaşk melikliği mirasına kendi adına el koydu. Doğru yanıt B’dir.