BORSALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Uluslararası portföy çeşitlendirmesinin temel amacı sistematik risk seviyesini düşürmektir. Söz konusu riskin azaltılabilmesi için sermaye piyasalarındaki getiriler arasında korelasyon katsayısının düşük hatta negatif olması gerekir.

Avustralya Menkul Kıymetler Borsası 1998 yılında halka açılma kararı alan ve payları borsada işlem gören ilk borsa olmuştur.

Uluslararası kurumsal yatırımcılar ile yatırım kuruluşları tarafından uluslararası pay piyasaları nicel ölçütler ve nitel faktörlere göre üç ana gruba ayrılmaktadır:

• Gelişmiş Piyasalar

• Gelişmekte Olan Piyasalar

• Sınırdaki Piyasalar

Standard & Poor’s yapmış olduğu tanımlamaya göre, kişi başına düşen milli gelir ile yatırım yapılabilir pay senetlerinin toplam piyasa değerinin gayri safi milli hâsılaya (GSMH) oranının yüksek olduğu, yabancı yatırımcılar için kısıtlamaların bulunmadığı, sermaye transferine sınırlamalar getirmeyen ve serbest piyasa kuralları ile bağdaşmayan müdahalelerin olmadığı piyasalara gelişmiş pay piyasaları denmektedir.

MSCI’ya göre gelişmekte olan piyasalara dâhil olan ülkeler; Birleşik Arap Emirlikleri, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Endonezya, Filipinler, Güney Afrika, Güney Kore, Hindistan, Katar, Kolombiya, Macaristan, Malezya, Meksika, Mısır, Peru, Polonya, Rusya, Şili, Tayland, Tayvan, Türkiye ve Yunanistan’dır.

Gelişmekte olan ülkelerin pay senedi performanslarını izleyebilmek için uluslararası finansal kuruluşlar tarafından çok sayıda endeks oluşturulmaktadır. Piyasalarda yaşanan gelişmelere paralel olarak mevcut endeksler genişletilmekte ya da yeni endeksler üretilmektedir. Gelişmekte olan ülkeler içerisinde en büyük ekonomilere sahip ülke piyasalarından oluşturulan BRIC, BRICET ,BRICM, BRICK, Next Eleven, CIVETS, MIST, EAFE Index MSCI bunlara örnektir.

Borsalar arası işbirlikleri, satın almalar veya devralmalar yatırımcılara, aracı kurumlara ve borsanın kendisine çeşitli avantajlar sağlamaktadır. Bu avantajlardan bazıları aşağıdaki gibidir: • Ortalama işlem maliyeti azalmaktadır. • İşlem hacmi artmaktadır. İşlem hacminin artması takas mekanizmasının daha etkin çalışmasını sağlayarak işlem için ödenen ücret ve komisyonların azalmasına neden olmaktadır. • Birden çok borsa yerine tek bir borsada işlemlerin gerçekleştirilmesi donanım, yazılım ve nitelikli insan kaynağına ihtiyacı azaltmaktadır. • İşlem hacmi ve likiditenin artması alış-satış fiyat farkının ve volatilitenin azalmasına neden olmaktadır.

Chicago Board of Trade 2002 yılında halka arz edilen ilk ABD’li borsa olmuştur.

Sermaye piyasaları arasındaki entegrasyon düzeyini etkileyen faktörler çok çeşitli olmakla beraber, öne çıkan faktörler aşağıdaki konu başlıkları altında toplanmıştır:

• Bölgesel işbirlikleri • Ortak para • Benzer ülke grupları • Dış ticaret hacmi • Piyasalar arasındaki coğrafi ve kültürel yakınlık • Politik belirsizlikler • Yasal düzenlemeler • İşlem maliyetleri • Vergiler • Bilgi edinme kolaylığı

Firmanın faaliyet gösterdiği ülkede ikinci bir pay senedi piyasasına kote olması çapraz kotasyon (cross listing) olarak isimlendirilir.

Bugünkü anlamda modern menkul kıymet borsaları, uzun süreli dönüşüm sürecinin bir sonucu olarak, ilk defa 1993 yılında Stockholm Menkul Kıymetler Borsası’nın üyelerinden oluşan kooperatif şeklindeki ortaklık yapısının, kar amacı güden ve dış yatırımcılara açık hale getirilmesiyle faaliyete geçmiştir. Doğru cevap C'dir.

1998 yılına kadar payları halka arz olan halka açık borsa bulunmamaktaydı. Avustralya Menkul Kıymetler Borsası 1998 yılında halka açılma kararı alan ve payları borsada işlem gören ilk borsa olmuştur. Doğru cevap E'dir.

MSCI’ya göre gelişmiş pay piyasalarına sahip olan ülkeler; Almanya, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, Hong Kong, İngiltere, İrlanda, İspanya, İsrail, İsveç, İsviçre, İtalya, Japonya, Kanada, Norveç, Portekiz, Singapur ve Yeni Zelanda’dır. Doğru cevap E'dir.

Gelişmekte olan ülkelerin pay senedi performanslarını izleyebilmek için uluslararası finansal kuruluşlar tarafından çok sayıda endeks oluşturulmaktadır. Piyasalarda yaşanan gelişmelere paralel olarak mevcut endeksler genişletilmekte ya da yeni endeksler üretilmektedir. Gelişmekte olan ülkeler içerisinde en büyük ekonomilere sahip ülke piyasalarından oluşturulan BRIC buna örnektir. BRIC (Brazil, Russia, India and China) Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin pay piyasalarını temsil etmektedir. Daha sonraları bu gruba Doğu Avrupa ve Türkiye’nin dâhil edilmesiyle BRICET (BRIC + Eastern Europe and Turkey) ismini almıştır. BRICS (BRIC + South Africa) ise Güney Africa’nın dâhil olduğu başka bir gruptur. BRICM (BRIC + Mexico) Meksika ve BRICK (BRIC + South Korea) Güney Kore’nin içinde olduğu diğer gelişmekte olan piyasalardır. Next Eleven olarak adlandırılan grupta ise Bangladeş, Mısır, Endonezya, İran, Meksika, Nijerya, Pakistan, Filipinler, Güney Kore, Türkiye ve Vietnam vardır. CIVETS (Colombia, Indonesia, Vietnam, Egypt, Turkey and, South Africa) grubu ise Kolombiya, Endonezya, Vietnam, Mısır, Türkiye ve Güney Afrika pay senedi piyasalarının takip edildiği başka bir grubu oluşturmaktadır.MIST (Mexico, Indonesia, South Korea, and Turkey) Meksika, Endonezya, Güney Kore ve Türkiye pay senedi piyasalarını temsil etmektedir. Ayrıca EAFE Index MSCI tarafından Avrupa, Avustralya ve Güney Doğu Asya’da bulunan 21 değişik piyasanın performansını izlemek amacıyla oluşturulmuş bir endekstir. Doğru cevap A'dır.

Likidite: Nakit dışı bir varlığın rayiç değeri üzerinden kolayca ve hızlıca nakte dönüşebilme yeteneğidir. Bu nedenle, likit piyasalarda finansal varlıkların nakte dönüşmesi nispeten daha kolaydır ve piyasaların entegrasyonu ile birlikte finansal varlıkların likiditesinin arttığı gözlemlenmektedir. Doğru cevap C'dir.

Firmanın faaliyet gösterdiği ülkede ikinci bir pay senedi piyasasına kote olması çapraz kotasyon (cross listing) olarak isimlendirilir. Doğru cevap A'dır.

İlk depo sertifikası Amerikan Depo Sertifikası (ADR) şeklinde 1927 yılında JP Morgan tarafından İngiliz Selfridges şirketi için ihraç edilmiştir. Depo sertifikası genel bir tanımlamadır ve ihraç edildiği piyasalara göre farklı isimlerle anılır. ABD pay piyasasında işlem görmek amacıyla ihraç edilenler ADR (American Depositary Receipts), Avrupa pay piyasalarına yönelik ihraç edilenler EDR (European Depositary Receipts), çeşitli uluslararası piyasalarda işlem görmek amacıyla ihraç edilenler GDR (Global Depositary Receipts) olarak isimlendirilir. Benzer şekilde Hong Kong (HDR), Japon (JDR), Hindistan (IDR) ve Brezilya (BDR) depo sertifikaları gibi farklı piyasalarda işlem gören depo sertifikaları vardır. Bu depo sertifikalarından en yaygın olarak kullanılanları ADR (American Depositary Receipt) ve GDR’dir (Global Depositary Receipt). Doğru cevap A'dır.

Bir Türk firması olan Turkcell’in hisseleri New York Menkul Kıymetler Borsası’nda ADR olarak işlem görmektedir. Turkcell hisseleri 2000 yılında o dönemde adı İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) olan Borsa İstanbul ile aynı günde New York’ta da yatırımcıya sunulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Chicago Board of Trade 2002 yılında halka arz edilen ilk ABD’li borsa olmuştur. Chicago Opsiyon Borsası’da 2005 yılında New York Borsasında paylarını halka arz etmiştir. NASDAQ 2005 yılında hisselerini şirketin kendi borsasına kote ederek halka arz etmiştir. Doğru cevap A'dır.

Sermaye piyasaları arasındaki entegrasyon düzeyini etkileyen faktörler çok çeşitli olmakla beraber, öne çıkan faktörler aşağıdaki konu başlıkları altında toplanmıştır: Bölgesel işbirlikleri, Ortak para, Benzer ülke grupları, Dış ticaret hacmi, Piyasalar arasındaki coğrafi ve kültürel yakınlık, Politik belirsizlikler, Yasal düzenlemeler, İşlem maliyetleri, Vergiler, Bilgi edinme kolaylığıdır. Doğru cevap E'dir.