BORSALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Saklama hizmeti, sermaye piyasası araçlarının sahtecilik, tahrifat, hırsızlık ve suiistimale karşı korunmasını kapsamaktadır.

Takas hizmeti, borsa üyelerinin sattıkları menkul kıymetleri takas merkezine teslim etmelerini, aldıkları menkul kıymetleri takas merkezinden almalarını, ödemelerini ve tahsilatlarını da gerçekleştirilmesidir.

Fiziki Saklama: Borsa İstanbul AŞ nezdinde işlem gören paylar ve yatırım fonu katıl­ma belgeleri Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) nezdinde kayden saklanmakta olup bunun dışında fiziki paylar ve yatırım fonları için saklama hizmeti Takasbank tarafından veril­mektedir.

Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda gerçekleşen işlemlerin takası, işlem gününü izleyen ikinci iş günü (T+2), alış ile satışlar netleştirilerek, Teslim Karşılığı Ödeme (DVP) ilkesi çerçevesinde kaydi olarak gerçekleştirilmektedir.

Sermaye Piyasası kurulu mevzuatı çerçevesinde, “Kaldıraçlı Alım Satım İşlemleri” faaliyetleri kapsamında alınan teminatların, Takasbank bünyesinde müşteri bazında takip edilmesi hizmeti sağlanmaktadır. Yatırımcılar adına başlangıç teminatının yatırılması ile başlayıp açılan pozisyonların kapatılması ile tamamlanan yatırım süreci, aracı kurumlar tarafından ilgili online platformlar üzerinde gerçekleşmekte, daha sonra bu işlemler sonucu oluşan güncel teminat durumları Takasbank nezdindeki hesaplara aracı kurumlar tarafından yansıtılmakta ve işlemlere ait bildirimler gerçekleştirilmektedir.

Merkezi karşı taraf hizmeti, Takasbank’ın, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumuna geçerek, bu hizmeti verdiği ve vereceği piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının tamamlanmasını teminat, garanti fonu ve tahsis edeceği sermayesi ile taahhüt ettiği hizmettir.

Pay ve Türevleri Transferi: Pay ve Türevleri transfer (virman) işlemleri, serbest ve şartlı olarak yapılabilir. Serbest Virman İşlemleri, transfer edilecek menkul kıymetin kaydileştirilmiş olup olmamasına göre, fiziki ve kaydi virman olarak ayrılır.

Konut finansmanı kuruluşlarının yurt dışında kullandıkları krediler için Teminat Vekili olarak kredi dosyalarının teslim alınması, kontrolü ve saklanması hizmetidir. Takasbank ile konut kredisi veren ve konut kredisini fonlayan kuruluş arasındaki anlaşmaya dayanarak müşterilere verilen kredilere ilişkin dosyaların teminat vekili sıfatı ile saklanması ve kullandırılan kredilere ilişkin teminat ve hesap yönetimi hizmetinin Takasbank tarafından verilmesi hizmetini kapsamaktadır.

Ödünç Pay Piyasası MKK tarafından merkezi saklama hizmeti verilen sermaye piyasası araçlarından Ulusal Pazar ve Kurumsal Ürünler pazarında işlem gören paylar ile Borsa Yatırım Fonları katılma belgeleri Takasbank Ödünç Pay Piyasasında işlem görebilmektedir. Ödünç Pay piyasasında gerçekleşen işlemlerin yatırımcı hesapları arasındaki aktarımları MKK sistemi üzerinden gerçekleştirilmektedir.

MKK ile Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yürütülen e- Haciz çalışmaları sonucunda kamu alacaklarının takip ve tahsiline yönelik işlemlerin tüm aşamaları elektronik ortamda yapılmaktadır. Yine MKK ile Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yürütülen çalışmalar sonucunda Kurum alacaklarının takip işlemleri elektronik ortamda yapılmaya başlanmıştır.

Bankanın en büyük ortağı olan İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nın (İMKB) unvanının Borsa İstanbul A.Ş. olarak değişimine paralel olarak İMKB Takas ve Saklama A.Ş. unvanı da, 11 Nisan 2013 tarihinden itibaren “İstanbul Takas ve Saklama Bankası AŞ (Takasbank)” olarak değiştirilmiştir.

Banka’nın Ana Sözleşmesi’nde belirtilen faaliyet alanları genel itibarıyla şöyledir:

• Merkezi takas hizmeti ile merkezi karşı taraf hizmeti, takas ve saklama faaliyeti, piyasa işletimi, ödeme, transfer ve mutabakat sistemleri kurulması ve işletilmesi ile bankacılık hizmetleri başta olmak üzere finansal hizmetlerin tümü,

• Her türlü ödeme ve transfer işlemi ile takas, saklama ve mutabakat işlemleri dahil olmak üzere uluslararası piyasalara yönelik finansal hizmetler,

• Konusu ile ilgili her çeşit sözleşmeleri ve hukuki işlemleri yapma, taahhütname, senet ve sair belgeleri imzalama, her çeşit hak ve alacakları iktisap ve borçları ilzam etme,

• İhtiyacı olan her türlü menkul ve gayrimenkul mallarla her çeşit hakları satın alma, imal veya inşa ettirme, sair şekillerde iktisap etme, kiralama, gerektiğinde bunları kısmen veya tamamen başkalarına satma, devretme ve kiraya verme, bunlar üzerinde her çeşit ayni hak tesis etme ve bunları fekketme. Bankacılık ve sermaye piyasası mevzuatında belirlenen kurumsal yönetim ilkelerine uygun olmak şartıyla faaliyetlerinin gerektirdiği her türlü ikraz ve istikrazda bulunabilme, bu amaçla kendisi ve başkaları lehine kefalet, rehin, ipotek, işletme rehni ve sair her çeşit şahsi, nakdi ve ayni teminat alma ve verme, bunları başkalarına devretme ve fekketme,

• Sermaye Piyasası mevzuatı çerçevesinde her türlü sermaye piyasası aracı ihraç etme,
• Yerli ve yabancı kuruluşlarla ortaklıklar kurup mevcut ortaklıklara katılmak.

Pay Piyasası ve Gelişen İşletmeler Piyasası’nda gerçekleşen işlemlerin takası, işlem gününü izleyen ikinci iş günü (T+2), alış ile satışlar netleştirilerek, Teslim Karşılığı Ödeme (DVP) ilkesi çerçevesinde kaydi olarak gerçekleştirilmektedir.

Borsa İstanbul’da açılacak ve fiziki uzlaşmaya konu olacak pay vadeli işlem ve Amerikan tipi opsiyon sözleşmelerine ait aşağıdaki SPAN parametreleri hesaplanmıştır:
• Fiyat değişim aralığı (Price Scan Range-PSR)
• Volatilite değişim aralığı (Volatility Scan Range-VSR)
• Ürün grupları arası yayılma pozisyonu indirimi (Inter- Commodity Spread Credit)
• Vadeler arası yayılma pozisyonu riski (Intra-Commodity Spread Charge)
• Kısa pozisyonlu opsiyon minimum teminatı (Short Option Minimum)

Merkezi karşı taraf hizmeti, Takasbank’ın, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumuna geçerek, bu hizmeti verdiği ve vereceği piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının tamamlanmasını teminat, garanti fonu ve tahsis edeceği sermayesi ile taahhüt ettiği hizmettir.

Aracı kuruluşlar, Takasbank nezdindeki USD ve EURO hesaplarından kendi terminallerini kullanarak elektronik ortamda ya da yazılı talimat vermek suretiyle SWIFT sistemini kullanarak diğer banka hesaplarına nakit transferi yapabilmektedir

Takasbank’ın hizmet verdiği piyasalarda merkezi takas tarafı olması yönündeki hedefi, gerek Banka gerekse Türk sermaye piyasalarının gelişimi açısından yürütülen en önemli proje olarak görülmekte olup Eylül 2013 itibariyle Ödünç Pay Piyasasında merkezi karşı taraf uygulaması başlatılmıştır.

İhraççılar temettü dağıtımı, itfa, sermaye artırımı, sermaye azaltımı, birleşme ve bölünme gibi pek çok işlemlerini MKK tarafından geliştirilmiş uygulamalar üzerinden elektronik olarak gerçekleştirebilmektedir. Fiziki sistemin gerektirdiği kupon kesme, toplama vs gibi işlemler tamamen ortadan kalkmıştır.

Pay Sahipliği Bilgisi: Pay ihraç etmiş MKK üyesi kurumlar, aksi yatırımcılarca talep edilmedikçe, ortaklarının kimler olduğuna dair bilgiyi MKK’dan alabilmektedir. Söz konusu bilgi Sermaye Piyasası Kurulu kararı uyarınca 7 gün gecikme ile verilmekle birlikte, geçerli bir sebebin varlığı halinde talep üzerine güncel şekilde de temin edilebilmektedir.

Kaydi sistemle birlikte, 21. yüzyıl ihtiyaç ve teknolojisine uygun kağıtsız kıymetli haklar sistemine geçilmiştir. Kaydi sistem, sahteciliğin önlenmesi, gerçek hak sahipleri ile kayıtlardaki hak sahipleri ile kayıtlardaki hak sahipleri arasında uyumun sağlanması, hak sahipliğine ilişkin devir zincirinin kesintisiz kayıt altına alınması gibi, piyasanın hukuki işleyişi için gerekli temel güvenceleri sağlamıştır.