BORSALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Bakanlar Kurulu kararı ile 04.07.2002 tarihinde Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası AŞ (VOB) kurulmuş, faaliyetlerine ve ilk işlemlerine 4 Şubat 2005 tarihinden itibaren başlamış ve faaliyetlerini 05.08.2013 tarihine kadar gelişen işlem hacmiyle sürdürmüştür.

Borsada işlemler üç farklı pazarda gerçekleştirilebilir. Bunlar Ana Pazar, Özel Emirler Pazarı ve Özel Emir İlan Pazarıdır.

Risk seviyesinin belirlenmesinde aşağıdaki sınıflandırma kullanılır:

• Risk seviyesi 0: Risk Oranı <= %75

• Risk seviyesi 1: %90 >= Risk Oranı > %75

• Risk seviyesi 2: %100 >= Risk Oranı > %90

• Risk seviyesi 3: Risk Oranı > %100

SPAN, aynı dayanak varlığa bağlı sözleşmeleri gruplandırarak analiz eder. Takasbank, SPAN risk analizini kullanarak portföylerin risk yönetimini adımlarla yapar.
• 1. Adım: Ürün Grubu Risk Analizi
• 2. Adım: Ürün Grupları Arası Risk Analizi
• 3. Adım: SPAN Risk Değerinin Hesaplanması
• 4. Adım: Başlangıç Teminatının Hesaplanması
• 5. Adım: Bulunması Gereken Teminatın Hesaplanması

Takasbank’a olan aidat, ücret, komisyon ve diğer yükümlülüklerin kendilerine verilen süre içerisinde yerine getirilmemesi durumunda ortaya çıkabilecek zararların telafisi amacıyla, genel merkezi karşı taraf üyeleri 10.000 TL, doğrudan merkezi karşı taraf üyeleri ise 5.000 TL üyelik teminatı yatırırlar.

Takasbank nezdinde bulundurulması gereken işlem teminatının en az %30’unun nakit teminattan oluşması gerekmektedir. Dolayısıyla toplam işlem teminatı içinde nakit dışı teminatların oranı en fazla %70 olabilir. Bu durumda 150.000 TL'nin %30'u 45.000 TL olur.

Piyasada teminatlar hesap tiplerine göre farklılaşabilmektedir. Takasbank nezdinde açılan hesap tipleri, dört ayrı grup altında tanımlanmaktadır. Bunlar;
• Müşteri Hesapları: Üyenin müşterileri için açılan hesaplardır.
• Global Hesaplar: Birden çok sayıda müşterinin tek bir hesabı kullanarak işlemmyaptığı hesaplardır.
• Portföy Hesapları: Üyelerin kendi portföylerine yaptıkları işlemlerin izlendiği hesaplardır.
• Piyasa Yapıcı Hesapları: Piyasa yapıcıların, piyasa yapıcılık faaliyetleri çerçevesinde gerçekleştirdiği işlemleri takip ettiği hesaptır. Aynı kurumda birden fazla piyasa yapıcı hesabı açılabilir ancak her piyasa yapıcı temsilcisinin yalnız bir piyasa yapıcı hesabı olabilir.

N = Aralık Değeri = 12 olmak üzere;

Toplam katkı payı = 300 Bin + (N-1) x 100 Bin = 1.400.000 TL'dir

Emir Türleri Kalanı Pasife Yaz (KPY), Gerçekleşmezse İptal Et (GİE), Kalanı İptal Et (KİE) ve Şarta Bağlı (SAR) şeklindedir.

Borsa İstanbul ile Saraybosna Borsası arasındaki ortaklığın hem de stratejik ortaklığın sonucu olarak SASX-10 Endeksine dayalı vadeli işlem sözleşmeleri Borsa İstanbul’da işleme açılmıştır. Bu şekilde Borsa İstanbul ile Saraybosna Borsası arasındaki bağ kullanılarak Saraybosna Borsası’nı güçlendirmek ve aynı zamanda Saraybosna Borsası’nı küresel yatırımcılara açmak amaçlanmaktadır.

Serbest pazar ekonomisine sahip ülkelerde fiyatlar piyasada gerçekleşen arz ve talebe
göre oluşmaktadır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Borsada sözleşmelere ilişkin alım, satım ve diğer işlemler VİOP İşletim Sistemi (VİOPİS)
adı verilen bilgisayarlı işlem sistemi üzerinde gerçekleşir ve burada gerçekleşen tüm işlemler işlemleri gerçekleştiren üyeleri ve üyeler vasıtasıyla Borsaya emir ileten üye müşterilerini bağlar.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Borsada işlemler üç farklı pazarda gerçekleştirilebilir. Bunlar Ana Pazar, Özel Emirler
Pazarı ve Özel Emir İlan Pazarıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Borsalarda sisteme gönderilen emirler normal seansta fiyat ve zaman önceliğine göre eşleşirler. Zaman Önceliği Kuralı: Fiyat eşitliği halinde, zaman açısından daha önce gelen
emirler önce karşılanır.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Günlük uzlaşma fiyatı, ilgili sözleşmede açık pozisyonların yeniden değerlemesinde esas alınan fiyattır. Seans sonunda günlük uzlaşma fiyatı şu şekilde hesaplanır:
Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen tüm işlemlerin miktarlarına göre ağırlıklı fiyatlarının ortalaması günlük uzlaşma fiyatı olarak belirlenir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Üyenin garanti fonu katkı payının yatırması gereken tutarın %90’ının altına düşmesi durumunda, üyeye garanti fonu katkı payı tamamlama çağrısı yapılır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Piyasada gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından Borsa’dan alınarak pozisyona dönüştürülür.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Piyasada oluşan zararlar ya da nakit dışı teminatların değerlerinin düşmesi sonucunda, bulunması gereken teminatın inebileceği en düşük seviyeye sürdürme seviyesi denir.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Tahsil edilen prim tutarı, işlem başlangıcında prim ödemeli opsiyonlarda sadece işlem gününde hesaplanır. Alım ve satım opsiyonu satış işlemi için tahsil edilen prim tutarı, işlem fiyatı ile miktar ve sözleşme çarpanı ile çarpımı suretiyle bulunur. 

Tahsil Edilen Prim = İşlem Fiyatı x Miktar x Sözleşme Çarpanı

Doğru cevap B şıkkıdır.

Piyasada alınmak istenen (ya da alınmış olan) açık pozisyonlar için Takasbank’ta bulundurulan (ya da bulundurulması gereken) teminat tutarına işlem teminatı denir.

Doğru cevap C şıkkıdır.