BORSALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Temelde altın bulundurma saikleri şöyle sayılabilir: • Kredi riskinin bulunmayışı • Politik karmaşa ve yüksek global enflasyon durumlarında yüksek likidite sağlaması • Portföy riskinin çeşitlendirilmesine ve risk-getiri profilinin iyileştirilmesine imkan vermesi • Merkez Bankalarının rezervlerinde bulunan altının ülkelerin finansal sistemleri için sigorta poliçesi gibi kabul edilmesi Fiziki formda altına yatırım yapmanın çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Finansal sistemleri yeterince gelişmemiş, bankalara ve devlete olan güvenin düşük olduğu piyasalarda taşınabilir ve kolayca pazarlanabilir olması nedeniyle altın cazip bir yatırımdır. Siyasi ve finansal sistemin istikrarlı olduğu ülkelerde ise, altın, temelde finansal yatırım aracı olarak diğer finansal varlıklarla düşük veya negatif korelasyona sahip olması sayesinde, tahvil ve paylar gibi saf finansal varlıklardan kaçan yatırımcılar tarafından talep görmektedir.

Küresel altın talebi 2012’de 2007’ye göre % 42 artış göstermiş olup 201’de 4582 tonla zirveye ulaşmıştır. 2012’de altın talebinin kırılımı şöyledir: • Mücevher % 43 • Yatırım talebi % 35 • Merkez Bankası alımları % 12 • Teknoloji ve imalat sektörleri % 10

Altın Talebi Ton 1. Hindistan 942, 2. Çin 840, 3. ABD 147, 4. Türkiye 113, 5. Tayland 95, 6. Vietnam 76, 7. Rusya 70, 8. Endonezya 58, 9. Suudi A. 49, 10. İsviçre 45, 11. Mısır 38, 12. Almanya 37, 13. B.Arap Emir. 35.

Altın dışındaki emtialar da kurumsal ve bireysel yatırımcılar için portföy çeşitlendirmesinde alternatif kaynaklardır. Ancak, çoğu emtia ekonominin bir yönünden etkilenmekte ve kendine özgü risklere maruz kalmaktadır. Gümüş de dahil olmak üzere diğer çoğu metaldeki talebin büyük bir bölümü teknoloji ve endüstriyel sektörlerden kaynaklanmaktadır. Bu tür metaller iş döngülerine daha fazla maruz kalmaktadır. Temel bir enerji kaynağı olması sayesinde yüksek likiditeye sahip olan petrol piyasası, petrolün temelde endüstriyel amaçlarla kullanılması nedeniyle iş döngülerinden altına göre daha fazla etkilenmektedir. Benzer şekilde petrol üretimi dünyanın belirli bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Örneğin petrol rezervlerinin yüzde 59’u şu anda Orta Doğu’da bulunmaktadır. Dahası, yatırımcılar petrol piyasasına türev sözleşmelerle ulaşma eğilimimde olduğundan petrole dayanan yatırımlarda karşı taraf riski artmaktadır. Altının ekonomik baskı dönemlerinde koruma sağlayabilme özelliği, altına yönelik yüksek yatırım talebine ve karlılığa dönüşmektedir. Altın her zaman diğer emtialardan daha yüksek getiri sağlamasa da tutarlı bir şekilde daha düşük oynaklık göstermiştir. Altın, endüstriyel uygulamalarda talep edilen bakır ve platin gibi metaller de dahil olmak üzere diğer emtialarla daha az korelasyona (bağıntıya) sahip olmaktadır Genellikle altının gümüşle korelasyonu iş döngülerine paralel hareket etmektedir. Ekonominin genişlediği dönemlerde korelasyon güçlenirken, daralma dönemlerinde korelasyon zayıflamaktadır. Sanılanın aksine altın ve petrol fiyatları arasında istikrarlı bir korelasyon yoktur. Bazı dönemlerde bu iki emtia aynı yönde hareket ettiği halde diğer dönemlerde zıt yönde hareket ederler. Çoğu zaman altın ve petrol arasında tutarlı bir ilişki yoktur.

Türkiye Altın Piyasası Türkiye’deki altın piyasasında önde gelen kuruluşlar şunlardır: • Darphane Temel olarak, tedavül ve hatıra paraların ve cumhuriyet altınlarının basımı, kıymetli madenlerin analizi ve ticaretinin düzenlenmesi ve her türlü resmi damga ve mührün, madalya ve nişanın üretimi; pasaport, nüfus cüzdanı, damga ve harç pulları başta olmak üzere tüm kıymetli kağıt ve güvenlikli kağıdın imalatıyla uğraşmaktadır. • Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Altınlarının tek yasal üreticisidir. • İstanbul Altın Rafinerisi İstanbul Altın Rafinerisi 1996 yılında kurulmuş olup Anonim Şirket statüsündedir. 4 milyon YTL ödenmiş sermayesi bulunan şirket yıllık 90 ton altın üretim kapasitesine sahiptir. Dünyada en yüksek kalite olarak kabul edilen 99.99% saflıkta üretim yapma teknolojisine sahiptir.

1993 yılında Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar’da yapılan değişikliklerle altının fiyatının belirlenmesi ile ithalatı ve ihracatı serbestleştirilmiştir. Altın ticaretinin liberalleştirilmesi yönünde alınan kararlarla, altının ithal ve ihraç aşamasında kolaylıklar getirilmiştir. Bu gelişmeler sonucunda sektörde yaşanan hızlı büyüme, ekonomik açıdan büyük potansiyel taşıyan altın konusunda yeni kararlar alınmasını hızlandırmıştır. İstanbul Altın Borsasının kuruluş amaçları arasında; son yıllarda kazandığı ivme ile hızla büyümekte olan altın sektörü ile finans sektörü arasında köprü görevini üstlenmek, sektörün kurumsallaşmasına, uluslararası rekabete açılmasına ve altının önemli ihracat kalemlerinden biri durumuna gelmesine katkı sağlamak, kıymetli madenlerin dünya piyasalarına paralel şartlarda işlem gördüğü bir piyasa ortamını oluşturmak, teşkilatlı bir kurum kimliğinde likidite sağlamak, kıymetli maden işlemlerinde referans fiyatı belirlemek, başta altın olmak üzere kıymetli madenlere dayalı yatırım araçları vasıtasıyla finansal ürün yelpazesini genişleterek ulusal ve uluslararası piyasalara entegrasyonu sağlamak ve ayrıca kıymetli taş işlemleri ile de sektöre ihtiyaç duyduğu alanlarda organize piyasa şartları sunmak sayılabilir. Kıymetli madenler ve kıymetli taşlar alanında organize ve şeffaf bir piyasa olmasının yanı sıra Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü mevzuattan kaynaklanan bazı görevleri de yerine getirmektedir. Kıymetli maden ve kıymetli taş işlemleri İstanbul Altın Borsası yerine Borsa İstanbul A.Ş. bünyesinde kurulan Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Bankaların, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Zorunlu Karşılık Yükümlülük hesaplarına ait altınları Türkiye’de, Borsa İstanbul A.Ş. kasasında TCMB hesabı altında saklanmaktadır. Borsa İstanbul Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası’nda spot işlem gören kıymetli madenler şunlardır: • Altın • Gümüş • Platin • Paladyum.

Kıymetli Madenler Piyasasında işlemler, üye işlem temsilcileri tarafından seans salonunda bulunan işlem terminalleri veya uzaktan erişim ile iletilen emirlerin otomatik eşleşme kuralına göre en iyi alım ve en iyi satım emirlerinin birbirini karşılaması suretiyle gerçekleşmektedir. İşlemler, fiyat ve zaman önceliği kurallarına uygun olarak çok fiyat yöntemine göre yürütülmektedir. Sisteme girilen alım ve satım emirleri bilgi dağıtım ekranları vasıtasıyla aynı anda üyelere ve uluslararası piyasalara ulaştırılmaktadır. Kıymetli Madenler Piyasasında hafta sonu ve tatil günleri dâhil olmak üzere kesintisiz seans yapılır. Günlük seans 16:00’da başlatılır ve bir sonraki iş günü 16:00’ya kadar devam eder. Günlük Borsa Bülteni 16:00 itibarıyla alınır ve duyurulur. Takas işlemleri iş günlerinde mesai saatleri içinde gerçekleştirilir. Takas işlemleri, Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası Bölümü ile İstanbul Takas ve Saklama Bankası (Takasbank) ve onun anlaşmalı olduğu muhabir banka aracılığıyla yürütülür.

Vadeli İşlem Sözleşmesinin ekonomik faydaları şunlardır: • Yatırımcılar için altını yeni bir yatırım aracı olarak sunarak portföy çeşitlenmesi sağlamak • Altın ile ilgili varlık ve borç yükümlülüğü içerisinde bulunan gerçek veya tüzel kişiler için etkin bir risk yönetiminin oluşmasını sağlamak • İşletmelere gelecekteki fiyat belirsizliğinin ortadan kalkması açısından rekabet avantajı sağlamak • Yeni bir yatırım aracı olarak piyasa derinliğini arttırılmasına katkı sağlaması

Elmas ve kıymetli taş işlemleri, Borsa personeli ve üye temsilcilerinin de bulunduğu, Piyasa işlemlerine yönelik olarak hazırlanan seans salonunda gerçekleştirilir. Alıcı ve satıcı üyeler seans salonunda elmas ve diğer kıymetli taşların incelenmesine, tartılmasına ve görüşülmesine uygun olarak hazırlanan ortamda bir araya gelirler. Piyasada işlem görecek elmas ve kıymetli taşların, fiziki olarak işlem görmesi zorunludur. Alıcı ve satıcı tarafların aralarında anlaşmaya varmaları halinde, işlem formları doldurularak borsa görevlisine teslim edilir. Her bir elmas ve kıymetli taş özellikli olduğundan, elmas ve kıymetli taşın alım satımına ilişkin değerlendirmeler alıcı ve satıcı tarafından yapılır, Borsa tarafından işlemlerin karat miktarı kayda alınır. Borsa, Piyasada gerçekleşen işlemlerle ilgili olarak taraf olmaz ve herhangi bir yükümlülük taşımaz. Borsa bünyesinde gerçekleşen işlemlerin kaydı, alıma ve satıma taraf olanların onayıyla işlemin gerçekleştiği işgünü içerisinde Piyasa yetkilileri tarafından yapılır.

Altının tarihi insanlık tarihi eski Mısır uygarlığına kadar gitmektedir. M.Ö. 5000 yıllarında bakırla alaşım halindeki altını çıkarmaya başlayan Mısırlılar, M.Ö. 3900 yıllarında altını eriterek işlemeye başlamışlardır. Doğru cevap A'dır.

Dünya altın üretiminin büyük bir bölümü dört sanayileşmiş ülke ABD, Kanada, Avustralya ve Güney Afrika'da yapılmaktadır. Rusya ise bu ülkeler arasında yer almamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Dünya altın mücevherat ihracatında birinci sırada yer alan ülke İtalya'dır. Yıllık üretiminin yaklaşık %80'ini ihraç etmektedir. Doğru cevap C'dir.

Çoğu aktif olarak alınıp satılan emtianın üretimi dünyanın belirli bölgelerinde yoğunlaşma eğilimindedir. Platinin, %80'i Güney Afrika'da üretilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Cumhuriyet altınlarının tek yasal üreticisi, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü'dür. Doğru cevap E'dir.

Lidya Kralı Karun, M.Ö. 630'da altın madenlerinden elde ettiği altından para basmak amacıyla Ege'de dünyanın ilk rafineri ve darphanesini kurmuş ve Lidya, yeryüzünde parayı kullanan ilk uygarlık olmuştur.

1467 yılında İstanbul'da kurulan Kapalıçarşı, dünyanın ilk kapalı alışveriş merkezidir. Doğru cevap B'dir.

1993 yılında Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar'da yapılan değişikliklerle altının fiyatının belirlenmesi ile ithalatı ve ihracatı serbestleştirilmiştir. Doğru cevap C'dir.

Kıymetli Madenler Piyasasında hafta sonu ve tatil günleri dahil olmak üzere kesintisiz yani 24 saat seans yapılır. Günlük seans 16:00'da başlatılır ve bir sonraki iş günü 16:00'a kadar devam eder. Doğru cevap E'dir.

Vadeli işlem yapan piyasa katılımcıları; fon yöneticileri, kuyumcular, yatırım amaçlı işlem yapanlar ve arbitrajcılar olarak sıralanabilir. Doğru cevap D'dir.

Emtialar temel olarak 4 gruba ayrılmaktadır: • Petrol, doğal gaz ve kömür gibi enerji kaynakları • Kıymetli madenler ve temel madenler • Tahıl gibi tarım ürünleri • Koyun, inek gibi çiftlik hayvanları. Doğru cevap E'dir.