BORSALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Paylar, anonim şirketler tarafından çıkarılır ve şirketin sermayesine belirli bir katılma payını temsil eder.

Rüçhan hakkı, pay sahiplerinin yeni çıkarılacak paylardan öncelikle satın alma hakkıdır.

İşleyen teşebbüs değeri,bir işletmenin bir bütün olarak, çalışır durumda devredilmesi halindeki değerdir.

Paylar ana sözleşemde aksine bir hüküm yoksa sahiplerine eşit haklar sağlar. Bu tür paylara adi pay denir.

Pay satarak fon sağlamayı tercih eden ancak yönetimi de ellerinden kaçırmak istemeyen işletmelerin, oy hakkı olmayan imtiyazlı pay ihraç etmeleri uygun olur.

Büyük şirketlerin çoğu, tek bir yatırımcının sahip olamayacağı kadar büyüklüğe sahiptirler. Örneğin, bir bilgisayar yazılım firması olan Microsoft’un Ağustos 2018 tarihindeki piyasa değeri yaklaşık olarak 836 milyar dolardır. Bir yatırımcının Microsoft firmasının borsadaki tüm paylarına sahip olabilmesi için, 836 milyar dolarının olması gerekir. Bu nedenle, Microsoft, değişik sayılarda payı elinde bulunduran yüz binlerce kişinin ortak malı konumundadır. Bu yatırımcılara, ortaklar, hissedarlar veya pay sahipleri denir.

Pay sahiplerinin kendine özgü birçok hakları vardır. Bunlar:

Anonim ortaklıkların, sermaye piyasasından sağladıkları sermaye fonları karşılığında, yatırımcılara verdikleri finansal varlıkların pay olarak nitelendirilebilmeleri için TTK’da belirtilen şekil şartlarını taşıması gerekir. Buna göre bir payın, ortaklığın ticaret unvanını, sermaye tutarını, kuruluş tarihini, bu tarihteki sermaye tutarını, çıkarılan payın tertibini, bunun tescili tarihini, senedin türünü ve itibarî değerini, kaç payı içerdiğini belirtmesi ve şirket adına imza etmeye yetkili olanlardan en az ikisi tarafından imza edilmiş olması şarttır.

Bedelsiz paylar, dağıtılmayan kârlar, yeniden değerleme değer artış fonu, sabit varlıkların satışından elde edilen kazançlar veya iştiraklerdeki değer artışlarının sermayeye eklenmesi nedeniyle çıkarılan ve işletmeye fon girişi sağlamayan paylardır. Bedelsiz paylar mevcut ortaklara bir bedel alınmaksızın payları oranında dağıtılır.

Pay sayısının çoğaltılması, işletmenin paylarının piyasa fiyatlarının düşürülmesi amacıyla yapılır. Özellikle, işletmenin paylarının piyasa fiyatlarının çok artmış olması, paylarına olan talebi zaman içerisinde azaltmaktadır. Bu nedenle, payların piyasa fiyatındaki artış yavaşlamakta veya durmaktadır. Bu durumda işletmeler, paylarına olan talebi devam ettirmek için, payların sayısını çoğaltarak, fiyatını düşürürler.

Pay satarak fon sağlamayı tercih eden, ancak, yönetimi de ellerinden kaçırmak istemeyen ortaklar, oy hakkı olmayan imtiyazlı paylar ihraç ederler. Ancak, bu tür menkul kıymetlerin sermaye piyasasında pek çekici olmadıklarını da belirtmek gerekir. İmtiyazlı pay sahipleri, işletme varlıklarının likit hale dönüştürülmesinde veya geriye kalan değerin dağıtımında adi pay sahiplerinden önce ve tahvil sahiplerinden sonra hak sahibidirler.

Borsa İstanbul’da dört ana piyasa vardır. Bunlar; pay piyasası, borçlanma araçları piyasası, vadeli işlem ve opsiyon piyasası, kıymetli madenler ve kıymetli taşlar piyasasıdır. Borsa İstanbul’un tüm piyasalarında işlemler elektronik olarak gerçekleştirilmekte ve oluşan piyasa bilgileri anında duyurulmaktadır.

İşlem Hacmi: Payda gerçekleşen her sözleşmedeki pay sayıları ile işlem fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır. Tüm payların işlem hacimleri toplamı, pay piyasasının toplam işlem hacmini oluşturur.

Aracı kuruluşlar müşterileriyle alım satıma aracılık, portföy yöneticiliği, yatırım danışmanlığı, repo-ters repo, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç işlemi yapmaya başlamadan önce, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadır. Bu sözleşme, aracı kuruluşla müşteri arasındaki ilişkiyi genel olarak düzenleyen, başlangıçta bir kez yapılan ve münferit işlemlerin esasını oluşturan bir çerçeve anlaşmasıdır. Hesap açılıp, sözleşme yapıldıktan sonra, yatırımcı aracı kurum temsilcisine alım satım emrini verir. Bu emre müşteri emri adı verilir.

Borsa İstanbul pay piyasasında hesaplanan endeksler;

Borçlanma araçları piyasası hem kesin alım-satım işlemleri hem de repo-ters repo işlemleri için tek organize piyasadır.

Borsalar organize piyasalar ya da tezgah üstü piyasalar olarak işlemler gerçekleştirebilirler

İşlem hacmi, payda gerçekleşen her sözleşmedeki pay sayıları ile işlem fiyatlarının çarpılması sonucu bulunan miktardır.

Limit fiyatlı emir, bir menkul kıymeti, belirlenmiş bir fiyattan satma veya satın alma emridir.

Kurumsal yönetim endeksine dahil olmak için asgari kurumsal yönetim derecelendirme notu 10 üzerinden 8 değil 10 üzerinden 7 olması gerekmektedir. Ayrıca her bir ana başlık için notun asgari 10 üzerinden 6,5 olması gerekir.