BORSALARIN YAPISI VE İŞLEYİŞİ

Birincil piyasa yeni çıkarılmış tahvil, pay gibi menkul kıymetlerin şirketler ya da hükümetler tarafından ilk alıcılara satıldığı finansal piyasadır. İkincil piyasa ise daha önce çıkarılmış menkul kıymetlerin ikinci elden alınıp satıldığı finansal piyasadır. İkincil piyasalarda menkul kıymetler, bu menkul kıymetleri ihraç eden şirketlerden bağımsız bir şekilde, şirkete bir fon girişi olmadan alınır ve satılırlar. Chicago Borsası, New York Borsası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası gibi borsalar daha önce çıkarılmış menkul kıymetlerin alınıp satıldığı ikincil piyasalardır.

Tahviller, kurumların uzun vadeli finansman ihtiyaçlarının giderilmesinde kullandıkları borçlanma araçlarındandır. Tahviller genellikle 5- 10 yıl gibi uzun vadeli olarak çıkarılan, orta ve uzun vadeli borçlanma araçlarındandır. Ülkemizde özel kurum tahvillerinde vade en az 2 yıl, devlet tahvillerinde ise bir yıldır.

Örgütlenmiş piyasalarda borsaya kote olmuş şirketlerin menkul kıymetleri belirli kurallar çerçevesinde alınıp satılırlar. Organize piyasalarda merkezi bir yerde menkul kıymet alıcıları ve satıcıları ya da onların temsilcileri ya da brokerleri karşılaşır.

Örgütlenmemiş, diğer bir ifade ile serbest piyasalarda pek çok finansal kurum telefon, telex, fax ve bilgisayarlarla birbirleriyle iletişime geçerek, fonların transferi gerçekleşir.

Brokerlar bir komisyon karşılığında fon arz edenlerle talep edenleri karşılaştıran kurumlardır. Brokerlar kendi nam ve hesabına değil, başkaları nam ve hesabına işlem yaparlar. Dealerlar başkaları ve kendi nam ve hesabına işlem yapan aracı kurumlardır. Bu kurumlara pazar yapıcı kurumlar da denir. Onlar piyasada fiyatlar ucuz iken alış, fiyatlar yüksek olduğunda satış yaparak piyasanın etkin çalışmasında önemli rol oynarlar.

Vadeleri bir yıl veya bir yıldan daha kısa olan menkul kıymetlerin alınıp satıldığı piyasalar para piyasaları olarak adlandırılmaktadır.

Para piyasasının üç özelliği öne çıkmaktadır. Bunlar; kredilerin geri ödenmeme riski çok azdır, vadeler kısadır, para piyasası araçlarının paraya dönüştürme maliyetleri düşüktür şeklinde ifade edilebilir. Para piyasalarının temel kurumu bankalardır.

Finansal piyasalarda farklı amaçlarla işlem yapan kişi ve kurumları; yatırımcı, spekülatör, arbitrajcı ve hedger olarak gruplandırılmak mümkündür.

Payların geçmiş fiyat ve miktar verilerinden faydalanarak, basit olarak “satın al ve tut” yatırım politikasına göre daha fazla getirinin elde edilebileceği piyasalara zayıf formda etkin piyasalar denir.

Piyasada Tek Fiyat Oluşturma: Borsalar, çok sayıda alıcıyı ve satıcıyı bir araya getirerek tek bir fiyatın oluşmasını en iyi şekilde sağlayan ortamlardır. Borsa bültenlerinin yayınlanmasıyla da, borsada oluşan fiyatlar bir ülkenin, hatta dünyanın her yerinde uygulanabilir hale gelmektedir. Menkul kıymet işlemleri organize olmayan piyasalar da bile olsa, bu işlemlerde fiyatlar borsada oluşan fiyatları baz alacağı için borsalar doğru fiyatlandırmada önemli rol oynayacaklardır. Böylece, küçük tasarruf sahiplerinin fiyat konusunda aldatılma olasılığı engellenmiş olmaktadır.

Nasdaq 1971 yılında Amerika’da kurulan ilk elektronik borsadır. ABD’nin ve dünyanın en büyük ikinci borsasıdır. Açılımı national association of securities dealers automated quotations (menkul kıymet aracıları ulusal birliği otomatik emirleri)’dir. 

Resmi bir düzenleyicisi olmayan, tezgah üstü piyasalarda (OTC) işlem gören menkul kıymetler için alım-satım fiyatlarının gösterildiği otomatik bilgi ağı olarak New York’ta kurulmuş olan özel borsadır. Dünya’nın teknoloji borsası olarak kabul edilir.

Birincil piyasa yeni çıkarılmış tahvil, pay gibi menkul kıymetlerin şirketler ya da hükümetler tarafından ilk alıcılara satıldığı finansal piyasadır. Doğru cevap A'dır.

Belirli bir fiziki yeri ve çalışma düzeni olan, hukuki ve yönetsel kuralları saptanmış, ilgili kurum ve kuruluşların denetimi ve gözetimi altında çalışan piyasalara organize (örgütlenmiş) piyasalar denir. Örneğin paylar için New York Borsası (NYSE), Chicago Borsası ve Borsa İstanbul organize piyasalardır. Örgütlenmiş piyasalarda borsaya kote olmuş şirketlerin menkul kıymetleri belirli kurallar çerçevesinde alınıp satılırlar. Organize piyasalarda merkezi bir yerde menkul kıymet alıcıları ve satıcıları ya da onların temsilcileri ya da brokerleri karşılaşır. Doğru cevap C'dir.

Vadeleri bir yıl veya bir yıldan daha kısa olan menkul kıymetlerin alınıp satıldığı piyasalar para piyasaları olarak adlandırılmaktadır. Para piyasasının üç özelliği öne çıkmaktadır. Bunlar; kredilerin geri ödenmeme riski çok azdır, vadeler kısadır, para piyasası araçlarının paraya dönüştürme maliyetleri düşüktür şeklinde ifade edilebilir. Para piyasalarının temel kurumu bankalardır. Para piyasasında işlem gören finansal araçlar ise ticari krediler, banka kredileri, alacak senetleri, teminat ve kefalet mektupları, finansman bonoları, repo ve ters repo, menkul kıymetleştirilmiş finansal araçlar ve hazine bonolarıdır. Doğru cevap B'dir.

Finansal varlıkların, araya bir kurum girmeksizin aracısız el değiştirmesi doğrudan finansman, aracılar vasıtasıyla el değiştirmesi dolaylı finansman denir. Fon fazlası olan birimlerle fon açığı olan birimlerin doğrudan karşılaşması finansal işlemler içinde oldukça küçük bir yer tutar.

Nasdaq 1971 yılında Amerika’da kurulan ilk elektronik borsadır. ABD’nin ve dünyanın en büyük ikinci borsasıdır. Açılımı national association of securities dealers automated quotations (menkul kıymet aracıları ulusal birliği otomatik emirleri)’dir. Doğru cevap C'dir.

Londra Borsası 300 yılın üzerinde bir geçmişe sahiptir. Modern anlamda ilk organize borsa Londra’da 1801 yılında kurulmuştur. Doğru cevap A'dır.

Türkiye’deki organize menkul kıymet piyasalarının kökleri 19.yüzyılın ikinci yarısına kadar uzanmaktadır. İlk menkul kıymetler piyasası Kırım Savaşı’nı takiben 1866 yılında Osmanlı İmparatorluğu zamanında kurulmuş olan “Der Saadet Tahvilat Borsası”dır.

İşlem Hacmi: Borsada belirli bir sürede işlem görmüş payların toplam değerini ifade eder. İşlem hacmi piyasanın likidite gücünün ve derinliğinin önemli bir unsurudur. Derinlik piyasada çeşitli fiyatlardan çok sayıda alıcı ve satıcının olmasını ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Nasdaq 1971 yılında Amerika’da kurulan ilk elektronik borsadır. ABD’nin ve dünyanın en büyük ikinci borsasıdır. Doğru cevap B'dir.

ABD’de organize olmuş 9 adet menkul kıymet borsası bulunmaktadır. Bunlardan New York Stock Exchange (NYSE) ve American Stock Exchange(AMEX) ulusal borsa, diğerleri bölgesel borsadır. ABD’de ayrıca 3 adet vadeli ve opsiyon borsası vardır. Doğru cevap C'dir.