BORÇLAR HUKUKU

Borçlunun üçüncü şahsa ifa yükümlülüğü tarafların anlaşmasından, kanun hükmünden ya da hâkimin hükmünden kaynaklanabilir. Hacizli bir alacağın borçlusu kanun gereği haczin ihbarından sonra ancak geçerli olarak icra memurluğuna ifada bulunabilecektir.

Borçlu ifayı serbestçe seçebilir ve alacaklının buna karışma hakkı yoktur. Seçim hakkı sahibi, bu hakkını kullanınca ifanın konusu, seçilen o edim olur ve diğer edimler borcun konusu olmaktan çıkar.

Anapara faizi, kanundan ya da tarafların bu hususta sözleşmede anlaşmalarından doğan faizdir. Tüketici kredilerindeki faiz böyledir ve sözleşmeden doğmaktadır.

Bir borcun ifa zamanının gelmesi, o borcun muaccel olması anlamına gelmektedir. Borcun muaccel olmasıyla alacaklı borcun ifasını talep etme yetkisini kullanmaya başlayabilir. İfa zamanı sözleşmeyle veya kanun tarafından belirlenebileceği gibi işin mahiyeti de ifa zamanını belirleyebilir.

Borcun ifası, kural olarak ifa yerinde yapılır ancak alacaklı ifayı, ifa yerinden başka bir yerde de kabul edebilir. Alacaklı, ifa yerinden başka bir yerde arz edilen ifayı kabule mecbur olmamasına rağmen kabul ederse böyle bir ifa ile de borç sona erer.

İki tarafa borç yükleyen sözleşmelerde ifa sırasını taraflar anlaşarak kararlaştırabilirler. Taraflar arasında böyle bir anlaşma yoksa ifa sırasını kanun, işin niteliği veya teamül belirleyebilir. Örneğin kira sözleşmesinde önce kiralayanın, hizmet sözleşmesinde işçinin ifa sırasının daha önce olacağı kanunda öngörülmüştür.

Alacaklı temerrüdü için kusur aranmaz. Temerrüt fiili bir durumdur ve buna kusurlu veya kusursuz olarak girilmesi önemli değildir.

Kusursuz ifa imkânsızlığında borç sona erer. Bu durumda karşılıklı taahhüt, yani iki taraflı bir borç varsa imkânsızlıktan önce verilen şeylerin iki tarafta borçtan kurtulacak olduğu için bunların sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre iade edilmesi gerekir. Sonradan verilmesi gereken şeylerin ise borç sona erdiği için verilmesine gerek kalmamaktadır.

Alacaklı borca uygun olmayan ifayı reddedebilir ve gereği gibi ifayı talep hakkını sürdürebilir ancak alacaklı, borcun niteliğine uymayan, yani gereği gibi olmayan ifayı reddetmek yerine kabul ederse bu durumda ortaya kötü ifa çıkar. Kötü ifa hâlinde TBK m. 112 uygulanır. Alacaklı olumlu (müspet) zararlarının tazminini isteyebilir. Buradaki zarar kavramının içine borç gereği gibi ifa edilmiş olsaydı alacaklının malvarlığının alacağı durumla şimdiki durumu arasındaki fark girmektedir.

Para borçlarında gecikmeden doğan zararın tazmini özelliklidir. Borçlu para borcunu ödemede temerrüde düşerse temerrüde düştüğü günden itibaren temerrüt faizi ödemelidir (TBK m.120). Temerrüt faizi kural olarak borcun ödendiği tarihe kadar işler. Zarar temerrüt faizinden fazla ise alacaklı, aşan kısmın tazmin edilmesini (munzam/ aşkın zarar) de istemek hakkını haizdir (TBK m. 122). Borçlu kendisine temerrüde düşmede hiçbir kusurun yüklenemeyeceğini ispat etmedikçe bu zararı da gidermekle yükümlüdür.

İfa; verme, yapma veya yapmama şeklinde olabilir. İfa verme ya da yapma şeklindeyse hukuki işlem ya da maddi fiil şeklinde yerine getirilir. Yapmamada ise olumsuz bir davranış olan kaçınma söz konusudur.

Edim niteliği itibariyle bölünebiliyorsa, kısmi ifa mümkündür. Öte yandan TBK m. 84 gereği, alacaklı kısmi ifayı kabule kural olarak mecbur değildir ancak bazı hâllerde alacaklı kısmi ifayı kabule mecburdur.

Para borçları, alacaklının ifa zamanındaki yerleşim yerinde ifa edilir. Alacaklının rızası olmadan onun banka hesabına para yatırılması suretiyle yapılacak ödeme ifa olmaz ancak alacaklı kabul ederse bu da mümkündür. Bu tür borçlara, götürülecek borç denir.

Alacaklı temerrüdü için kusur aranmaz. Temerrüt fiili bir durumdur ve buna kusurlu veya kusursuz olarak girilmesi önemli değildir.

Genel alacak zamanaşımı süresi 10 yıldır.

Temerrüd faizinin sözleşmede belirtilmesine gerek yoktur. Bu faiz vade gelince doğmakta ve ancak talep edilmesi hâlinde buna hükmedilmektedir.

İfanın mümkün olmasına rağmen borcun ifa edilemediği hâller, kötü ifa ve borçlu temerrüdü olarak ikiye ayrılır.

İhtar herhangi bir ispat ya da geçerlilik şekline tabi değildir. Borcun şekle bağlı bir hukuki muameleden doğmuş olup olmaması da bu durumda bir değişiklik oluşturmaz. Bunun istisnası TTK m. 18/III’de belirtilmiştir. Buna göre tacirler arasındaki temerrüt ihtarının noterden, iadeli taahhütlü mektupla, telgrafla ya da güvenli elektronik imza kullanılarak kayıtlı elektronik posta sistemiyle yapılması gerekir.

Borç konusu şeyi, alacaklının temerrüdünden sonra muhafaza zorunda kalan borçlunun muhafaza için yaptığı masrafları,
alacaklı vekâletsiz iş görme hükümleri uyarınca ödemekle yükümlüdür.

Faiz alacakları  5 yılda zamanaşımına uğrar.