BORÇLAR HUKUKU

Kusura dayalı haksız fiil sorumluluğu için fiil, hukuka aykırılık, kusur, zarar ve nedensellik bağı olarak beş şart aranmaktadır.

Nispi haklar, belirli kişi yahut kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır. Alacak hakkı, eşler arası sadakat yükümlülüğü bunun örneklerindendir.

Zarar verenin değil zarar görenin rızası hukuka aykırlığı ortadan kaldıran durumlardan birisidir. Zarar gören fiile rıza göstermiş ise fiil hukuka aykırı sayılmaz ancak bu rızanın belirli şartları taşıması gerekir.

Türk Borçlar Kanunu’nda yer alan kusursuz sorumluluk hâllerine zorunluluk hâlinde verilen zarardan sorumluluk (TBK m. 64/II), ayırt etme gücü bulunmayanların sorumluluğu (TBK m. 65), adam çalıştıranın sorumluluğu (TBK m. 66), hayvan bulunduranın sorumluluğu (TBK m. 67), yapı malikinin sorumluluğu (TBK m. 69), tehlike sorumluluğu (TBK m. 71) örnek olarak verilebilir. Sivil hava araçları işletenlerin sorumluluğu Türk Sivil Havacılık Kanunu'nda, Çevreyi kirletenlerin ve çevreye zarar verenlerin sorumluluğu Çevre Kanunu'nda, ev başkanının sorumluluğu ve taşınmaz malikinin sorumluluğu ise Türk Medeni Kanunu'nda yer alan kusursuz sorumluluk halleridir.

Hakkaniyet sorumluluğu başlığı altında düzenlenen hükümde kanun koyucu, “Hakkaniyet gerektiriyorsa; hâkim, ayırt etme gücü bulunmayan kişinin verdiği zararın, tamamen veya kısmen giderilmesine karar verir.” şeklindeki ifadesi ile zarara yol açanın ayırt etme gücü olmasa dahi sorumluluğunun doğabileceğini
düzenlemiştir.

Tehlike sorumluluğu için yalnızca ticari işletmeler için değil, esnaf işletmeleri ve hatta ticari amaç güden iktisadi amaçla kurulan diğer işletmeler için de geçerlidir. İşletmenin kendisinin mahiyeti örneğin elektrik üreten nükleer santraller, tehlikeli madde üreten işletmeler bu kapsama girecektir. Mahiyeti dışında faaliyetinde kullanılan malzemeler, araçlar ve güçler de işletmeyi tehlikeli kılabilir. Tehlike sorumluluğundan bahsedilebilmesi için işletmenin faaliyeti ile doğan zarar arasında uygun nedensellik bağının kurulabilmesi gerekir.İşletme sahibi ve varsa işleten, işletmenin faaliyetinden doğan zararlardan müteselsil olarak sorumlu olacaklardır. Tehlike sorumluluğu kapsamında doğan zararlar denkleştirme usulüne göre giderilir.

TBK m. 54 sınırlı sayıda olmamak kaydıyla beden bütünlüğünün ihlali durumunda talep edilecek kalemleri (1) tedavi giderleri, (2) kazanç kaybı, (3) çalışma gücünün azalmasından ya da yitirilmesinden doğan kayıplar ve (4) ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan kayıplar olarak saymıştır. Destekten yoksun kalma tazminatı ise, ölen kişinin desteğinden yoksun kalan kimselere ödenir.

Haksız fiil sebebiyle tazminat alacağı; mağdurun, zararını ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Kanun koyucu bu iki yıllık nispi nitelikteki süre dışında on yıllık mutlak nitelikte bir süre de belirlemiştir. Haksız fiilin işlendiği tarihten itibaren on yıl geçti ve zarar gören tazminat talebini ileri sürmedi ise alacak zamanaşımına uğrar.

Saldırıyı defetmek bakımından işlevsel olmayan savunma fiilleri de haklı savunma kapsamı dışındadır. Vücut bütünlüğüne yahut malvarlığına yönelik bir saldırı karşısında cinsel dokunulmazlığa yönelen bir hukuka aykırı fiil, haklı savunma niteliği taşımayacaktır.

Haksız fiil, mağdura verdiği zarar yanında birtakım ekonomik yararlar da sağlamış olabilir. Bu yararların, belirlenen zarardan düşülmesi/mahsup edilmesi gerekmektedir. Mağdurun haksız fiil nedeniyle elde ettiği yararların zarar miktarından düşülmesi/mahsup edilmesi işlemine denkleştirme denilmektedir.

Fedakârlığın
denkleştirilmesi esasına dayanan sorumluluk ise,
zarar verici bir davranışın hukuka aykırılığına engel
olan bir sebebe rağmen failin sorumlu tutulmasında görülür. TBK m. 64/II hükmünde düzenlenen
ıztırar hâli fedakârlığın denkleştirilmesi düşüncesine
örnek olarak verilebilir.

Çevre Kanunu
m. 28 hükmünde düzenlenen çevreyi kirletenin
sorumluluğu gibi sorumluluklar tehlike esasına dayanan sorumluluk tiplerine örnek olarak verilebilir.

Bazen kanun koyucu kusursuz sorumluluğu
yararlanma esası ile kabul etmiştir. Sorumlu olan
kişiyi, o şeyden en üst derecede yararlanan kişiye
göre belirlemiştir. TBK m. 69 hükmünde düzenlenen yapı malikinin sorumluluğu ve MK m. 730
hükmünde düzenlenen taşınmaz malikinin sorumluluğu bu esasa dayanan kusursuz sorumluluk
hâlleridir.

Tehlike kusur sorumluluğunun unsurlarından biri değildir.

Buna karşın bazı haklar vardır ki bunların
ihlal edilmesinin hukuka aykırılık teşkil etmesi için
kanunen özel bir koruma normunun varlığı aranır.
Nispi haklar, belirli kişi yahut kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır

Alacak hakkı nispi bir haktır. Mutlak haklardan biri değildir.

Bunun yanında bazı özel hukuk kurallarınca
öngörülen yetkilerin kullanılması da hukuka aykırılığı ortadan kaldırabilir. Örneğin anne ve babanın
çocuk üzerinde sahip olduğu velayet hakkı, çocuğun seyahat, haberleşme ve yerleşme özgürlüğünü
kısıtlama yetkisi verir

Fiili zarar, kişinin malvarlığının aktifindeki
azalmayı yahut pasifindeki artmayı ifade eder.

Kusura dayalı haksız fiil sorumluluğu için fiil, hukuka aykırılık, kusur, zarar ve nedensellik bağı olarak beş şart aranmaktadır. Zarar gören kişinin, zarar verenden tazminat talep edebilmesi için bu beş şartın varlığını bir arada ortaya koyması, ispat etmesi gerekmektedir.

Hukuka aykırılığı kaldıran rızayı gösteren kişinin ayırt etme gücüne sahip olması, iradesinin yanılma (hata), aldatma (hile) yahut korkutma ile sakatlanmamış olması da şarttır.