BORÇLAR HUKUKU

Aşırı yararlanma (gabin) olgularında sözleşme baştan itibaren geçerlidir ancak iptal beyanı sözleşmeyi baştan itibaren hükümsüz hâle getirir. Bu nedenle iptal edilebilirliğin bu türünde bozulabilir geçerlilikten söz edilir.

Kamu düzenini ilgilendirecek önemdeki geçerlilik şartlarından bir veya birkaçı gerçekleşmediğinde kesin hükümsüzlük (butlan) yaptırımı devreye girer (TBK m. 27).

Sözleşmenin kesin hükümsüzlüğüne yol açan sebepler TBK m. 27 ‘de düzenlenmiştir. Bunlar; ehliyetsizlik, hukuka aykırılık, kamu düzenine aykırılık, kişilik haklarına aykırılık, ahlaka aykırılık, başlangıçtaki objektif imkânsızlıktır.

Kanunen görevlendirilmiş resmi memur aracılığıyla ve kanunen belirlenmiş usullere göre gerçekleştirilen şekle resmi şekil denir. Noterler veya tapu sicil müdürleri bu şekilde görevlendirilmiş memurlardır.

Genel işlem koşulları, taraflardan birinin, ileride yapacağı çok sayıda benzer sözleşmede kullanmak amacıyla önceden tek taraflı olarak hazırlayarak karşı tarafa pazarlık şansı sunmaksızın imzaya zorladığı sözleşme hükümlerine verilen genel addır. Kredi kartı sözleşmeleri buna örnek olarak verilebilir.

Taraflardan birinin iç iradesi ile irade açıklaması arasında uyumsuzluk olmasına karşın iki tarafın irade açıklamaları arasında uyum bulunduğunda yanılma söz konusu olur.

Esaslı yanılgıya düşen tarafa sözleşmeyi iptal hakkı tanınmıştır ancak bunun için yanılgıya düştüğünü anladığı andan itibaren 1 yıllık hak düşürücü süre içinde diğer tarafa iptal beyanında bulunması gerekir. Burada bir beyanda bulunma yüklentisi olduğunu söyleyebiliriz.

Başlangıçtaki objektif imkansızlık, ehliyetsizlik, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırlık kesin hkümsüzlük durumları iken, hata irade sakatlığı durumlarından biridir.

Hukuki işlemi bir başkası nam ve hesabına gerçekleştiren kimseye temsilci veya mümessil denir.

Aşırı yararlanmanın subjektif unsuru; taraflardan birinde belirli bir zayıflık durumunun bulunması bu durumun, sömürülmesine yol açan sözleşmeyi kurmasının nedeni olmasıdır. Kanun koyucu üç ayrı zayıflık durumunu söz konusu etmiştir: 1) Zor durumda bulunmak (müzayaka hâli), 2) Düşüncesizlik, 3) Deneyimsizlik.

Gerçek kişilerde; ayırt etme gücü bulunmayan, yani makul şekilde hareket etme yetisinden yoksun bulunan kişi tam ehliyetsiz olduğundan (TMK m.
13), böyle bir kişinin yaptığı sözleşme kesin hükümsüzdür. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Sürekli edimli sözleşmelerde borçlar ifa edilmeye başlanmışsa hükümsüzlük yaptırımının uygulanması adalete uygun olmayan sonuçlar doğurabilir. Geçersiz bir kira veya hizmet sözleşmesi birkaç ay uygulandıktan sonra hükümsüzlük anlaşılırsa böyle bir durum söz konusu olur. Hizmet sözleşmesi bakımından
TBK m. 394/III’de bu konuda özel bir düzenleme bulunur. Madde hükmü şu şekildedir: “Geçersizliği sonradan anlaşılan hizmet sözleşmesi, hizmet ilişkisi ortadan kaldırılıncaya kadar, geçerli bir hizmet sözleşmesinin bütün hüküm ve sonuçlarını doğurur.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

İsviçre Federal Mahkemesi uygulamasından ahlaka aykırı sözleşme örnekleri:

• Özel dedektife, boşanma davasına gerekçe oluşturması amacıyla diğer eşi sadakat yükümlülüğünü ihlal etmeye kışkırtmak için para vadedilmesi
• Para karşılığında bitirme ödevi veya doktora çalışmasına yardımcı olma vaadi
• Gerçek yazarın adının gizlenerek bir başkasının yazar gösterilmesi suretiyle bilimsel bir metnin yayımlanması sözleşmesi
• Memuriyet görevine atanma veya resmi bir unvan elde etme konusunda ücret karşılığı anlaşma
• Radar uyarı cihazının satışı
• Metreslik ilişkisinin sona erdirilmesinin sözleşme cezasına bağlanması
• Şikâyette bulunmamak veya şikâyetini geri almak konusunda suskunluk anlaşması

Dolayısıyla I, II, III, IV ve V doğru olduğu için cevap E seçeneğidir.

İmza, irade açıklamasında bulunanı teşhis etmeye yarayan bir işaret olduğundan el yazısıyla atılması gerekir. Genellikle öz ad ve soyadını içerse de bu şart değildir. Görme engelliler imzalarını el ile atabilir ancak dilerlerse tanık bulundurulabilir (TBK m. 15/III). “İmza atamayanlar, imza yerine usulüne göre onaylanmış olması koşuluyla, parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür kullanabilirler.” (TBK m. 16/I). Doğru yanıt A seçeneğidir.

Genel işlem şartları, taraflardan birinin, ileride yapacağı çok sayıda benzer sözleşmede kullanmak amacıyla önceden tek taraflı olarak hazırlayarak karşı tarafa pazarlık şansı sunmaksızın imzaya zorladığı sözleşme hükümlerine verilen genel addır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Taraflardan biri, sözleşme yapmak istediği kimseye değil de bir başka kimseye irade açıklamasında bulunmuşsa tarafta yanılmadan söz edilir. Örneğin
A, B’ye yapmak istediği satış veya kiralama önerisini yanlışlıkla C’ye gönderirse kişide veya tarafta yanılmış olur. C bu öneriyi kabul ederse sözleşme A ile C arasında kurulmuş olur. A bu sözleşmeyi tarafta yanılma gerekçesiyle iptal edebilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Korkutma, taraflardan birinde, sözleşmenin kurulmasına yönelik irade açıklamasında bulunmazsa kendisi veya yakınlarının başına kötü bir iş geleceği konusunda bir korku uyandırılmasıdır. Tehlike, kişilik hakları (hayat, vücut tamlığı, namus) veya malvarlığı haklarına yönelik olabilir. Kanun koyucu, korkutmayı sözleşmenin tarafı veya bir üçüncü kişinin yapması arasında bir fark gözetmemiştir. Üçüncü kişi tarafından korkutulan kimse; sözleşmenin karşı tarafı bunu bilmese, bilmesi gerekmese bile sözleşmeyi iptal edebilir. Bunun için korkutulan tarafın korkunun etkisinin ortadan kalmasından itibaren 1 yıl içinde sözleşmeyle bağlı olmadığını muhataba bildirmesi gerekir. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Muvazaalı işlemde çoğu kez bir de gizli işlem bulunur. Bu olasılıkta taraflar, muvazaa anlaşması ile görünürdeki işlemin hüküm ifade etmemesine ilaveten bunun arkasında gerçekte hüküm ifade etmesini arzu ettikleri bir başka işlemi
gizler. Bu durumda nitelikli muvazaadan (mevsuf veya nispi muvazaa) söz edilir. Muris muvazaası da denilen, saklı paylı mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla görünürdeki satış sözleşmesinin arkasında kayırılan mirasçıya yapılan bağışlamanın gizlendiği olgular bu türün en çok rastlanılan örneğini oluşturur. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğrudan temsilde hukuki işlem temsil olunanın nam ve hesabına yapılırken dolaylı temsilde hukuki işlem temsilcinin kendi namına fakat temsil olunanın hesabına yapılmaktadır. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Genel temsil yetkisi kural olarak her türlü hukuki işlem için verilebilir ancak bazı hukuki işlemler ancak özel temsil yetkisiyle yapılabilir. Örneğin T özel yetkisi olmadıkça dava açamaz, sulh olamaz, hakeme başvuramaz, iflas, iflasın ertelenmesi ve konkordato talep edemez, kambiyo taahhüdünde bulunamaz, bağışlama yapamaz, kefil olamaz, taşınmazı devredemez ve bir hak ile sınırlandıramaz (TBK m. 504/III).