BORÇLAR HUKUKU - Deneme Sınavı - 4

Sürekli edimli sözleşmelerde borçlar ifa edilmeye başlanmışsa hükümsüzlük yaptırımının uygulanması adalete uygun olmayan sonuçlar doğurabilir. Geçersiz bir kira veya hizmet sözleşmesi birkaç ay uygulandıktan sonra hükümsüzlük anlaşılırsa böyle bir durum söz konusu olur. Hizmet sözleşmesi bakımından
TBK m. 394/III’de bu konuda özel bir düzenleme bulunur. Madde hükmü şu şekildedir: “Geçersizliği sonradan anlaşılan hizmet sözleşmesi, hizmet ilişkisi ortadan kaldırılıncaya kadar, geçerli bir hizmet sözleşmesinin bütün hüküm ve sonuçlarını doğurur.

Doğru yanıt A seçeneğidir.

İsviçre Federal Mahkemesi uygulamasından ahlaka aykırı sözleşme örnekleri:

• Özel dedektife, boşanma davasına gerekçe oluşturması amacıyla diğer eşi sadakat yükümlülüğünü ihlal etmeye kışkırtmak için para vadedilmesi
• Para karşılığında bitirme ödevi veya doktora çalışmasına yardımcı olma vaadi
• Gerçek yazarın adının gizlenerek bir başkasının yazar gösterilmesi suretiyle bilimsel bir metnin yayımlanması sözleşmesi
• Memuriyet görevine atanma veya resmi bir unvan elde etme konusunda ücret karşılığı anlaşma
• Radar uyarı cihazının satışı
• Metreslik ilişkisinin sona erdirilmesinin sözleşme cezasına bağlanması
• Şikâyette bulunmamak veya şikâyetini geri almak konusunda suskunluk anlaşması

Dolayısıyla I, II, III, IV ve V doğru olduğu için cevap E seçeneğidir.

İmza, irade açıklamasında bulunanı teşhis etmeye yarayan bir işaret olduğundan el yazısıyla atılması gerekir. Genellikle öz ad ve soyadını içerse de bu şart değildir. Görme engelliler imzalarını el ile atabilir ancak dilerlerse tanık bulundurulabilir (TBK m. 15/III). “İmza atamayanlar, imza yerine usulüne göre onaylanmış olması koşuluyla, parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür kullanabilirler.” (TBK m. 16/I). Doğru yanıt A seçeneğidir.

Genel işlem şartları, taraflardan birinin, ileride yapacağı çok sayıda benzer sözleşmede kullanmak amacıyla önceden tek taraflı olarak hazırlayarak karşı tarafa pazarlık şansı sunmaksızın imzaya zorladığı sözleşme hükümlerine verilen genel addır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Taraflardan biri, sözleşme yapmak istediği kimseye değil de bir başka kimseye irade açıklamasında bulunmuşsa tarafta yanılmadan söz edilir. Örneğin
A, B’ye yapmak istediği satış veya kiralama önerisini yanlışlıkla C’ye gönderirse kişide veya tarafta yanılmış olur. C bu öneriyi kabul ederse sözleşme A ile C arasında kurulmuş olur. A bu sözleşmeyi tarafta yanılma gerekçesiyle iptal edebilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Korkutma, taraflardan birinde, sözleşmenin kurulmasına yönelik irade açıklamasında bulunmazsa kendisi veya yakınlarının başına kötü bir iş geleceği konusunda bir korku uyandırılmasıdır. Tehlike, kişilik hakları (hayat, vücut tamlığı, namus) veya malvarlığı haklarına yönelik olabilir. Kanun koyucu, korkutmayı sözleşmenin tarafı veya bir üçüncü kişinin yapması arasında bir fark gözetmemiştir. Üçüncü kişi tarafından korkutulan kimse; sözleşmenin karşı tarafı bunu bilmese, bilmesi gerekmese bile sözleşmeyi iptal edebilir. Bunun için korkutulan tarafın korkunun etkisinin ortadan kalmasından itibaren 1 yıl içinde sözleşmeyle bağlı olmadığını muhataba bildirmesi gerekir. Dolayısıyla doğru cevap E seçeneğidir.

Muvazaalı işlemde çoğu kez bir de gizli işlem bulunur. Bu olasılıkta taraflar, muvazaa anlaşması ile görünürdeki işlemin hüküm ifade etmemesine ilaveten bunun arkasında gerçekte hüküm ifade etmesini arzu ettikleri bir başka işlemi
gizler. Bu durumda nitelikli muvazaadan (mevsuf veya nispi muvazaa) söz edilir. Muris muvazaası da denilen, saklı paylı mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla görünürdeki satış sözleşmesinin arkasında kayırılan mirasçıya yapılan bağışlamanın gizlendiği olgular bu türün en çok rastlanılan örneğini oluşturur. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Doğrudan temsilde hukuki işlem temsil olunanın nam ve hesabına yapılırken dolaylı temsilde hukuki işlem temsilcinin kendi namına fakat temsil olunanın hesabına yapılmaktadır. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Genel temsil yetkisi kural olarak her türlü hukuki işlem için verilebilir ancak bazı hukuki işlemler ancak özel temsil yetkisiyle yapılabilir. Örneğin T özel yetkisi olmadıkça dava açamaz, sulh olamaz, hakeme başvuramaz, iflas, iflasın ertelenmesi ve konkordato talep edemez, kambiyo taahhüdünde bulunamaz, bağışlama yapamaz, kefil olamaz, taşınmazı devredemez ve bir hak ile sınırlandıramaz (TBK m. 504/III).

Temsil olunan tarafından geri alınmadıkça süreli temsi yetkisi, sürenin geçmesiyle sona erer. Temsilcinin veya temsil olunanın ölümü, gaipliği, fiil ehliyetinin kısıtlanması ve iflası da temsil yetkisini sona erdirir. Tüzel kişilerde kişiliğin sona ermesi de bu sonucu doğurur. Dolayısıyla doğru yanıt E seçeneğidir.

Kusura dayalı haksız fiil sorumluluğu için fiil, hukuka aykırılık, kusur, zarar ve nedensellik bağı olarak beş şart aranmaktadır. Zarar gören kişinin, zarar verenden tazminat talep edebilmesi için bu beş şartın varlığını bir arada ortaya koyması, ispat etmesi gerekmektedir.

Hukuka aykırılığı kaldıran rızayı gösteren kişinin ayırt etme gücüne sahip olması, iradesinin yanılma (hata), aldatma (hile) yahut korkutma ile sakatlanmamış olması da şarttır.

Verilen zararın önlenmesi amaçlanan tehlikeden daha büyük olmaması gerekir.

Muhtemel zarar ise hukuka aykırı fiilin gerçekleştiği anda var olmayan ancak ek bir rizikonun gerçekleşmesi ile meydana gelecek zararlardır. Bu tip muhtemel zararlar, hukukumuzda tazminat kapsamına dahil edilmemektedir.

Hafif ihmalde, zarar veren dikkatli ve özenli bir bireyin göstermesi gereken özeni göstermediği için kusurlu olacaktır. Örneğin alkollü sürücünün bir kişiye çarpması ağır ihmal iken yağışlı havada ani ve sert fren yaparak veya karlı havada uygun lastik takmayarak aracı kaydıran sürücünün bir kişiye çarpması hafif ihmal olarak değerlendirilebilir.

Öncelikle sorumluluğun doğması için gerekli diğer koşullar (hukuka aykırı fiil, zarar, uygun illiyet bağı), olayda mevcut olmalıdır. Bir kişi ayırt etme gücüne sahip olsaydı sorumlu tutulmayacağı bir olaydan, sadece ayırt etme gücüne sahip olmaması ve hakkaniyetin gerektirmesi nedeniyle sorumlu tutulmamalıdır. Zira burada her ne kadar bir kusursuz sorumluluk hâli söz konusu olsa da öncelikle bir haksız fiilin, zararın ve illiyet bağının varlığı tespit edilebilmelidir.

Şayet adam çalıştıranın işletmesi bir zarara sebep olursa, artık özen sorumluluğundan değil, organizasyon sorumluluğundan bahsedilecektir. Zira işletmenin düzeni ile ilgili sorumluluk, TBK m. 66 hükmünün 3. fıkrasında şu şekilde düzenlenmiştir: Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür.

Tehlike sorumluluğu için aranan diğer bir şart, önemli ölçüde tehlike arz eden bir işletmenin faaliyetini gerçekleştirmesi dolayısıyla zararın açığa çıkmasıdır. Bu şart tazminat sorumluluğunun olmazsa olmazıdır.

Tazminat davası bir eda davası niteliğinde olup bu dava ile mağdur, haksız fiil failinden uğradığı zararın tazmin edilmesini talep eder. Tazminat davasında genel olarak zararın belirli bir miktar para ile (nakden) giderilmesi söz konusu olmakla birlikte örneğin bir eşyanın iadesi, tamir edilmesi şeklinde (aynen) tazminata hükmedilmesi de mümkündür.

Haksız fiil aynı zamanda suç teşkil ediyorsa ve ceza davası zamanaşımı süresi 10 yıldan fazla ise bu zamanaşımı süresi hem iki yıllık normal zamanaşımı süresinin hem de 10 yıllık üst sürenin yerini alacaktır.