BİZANS TARİHİ

Erken Bizans döneminde imparatorluk tahtının boş kalması halinde, yeni imparator seçimle belirlenmekteydi. İmparatorun seçiminde 450 yılına kadar ordu söz hakkına sahipken 450-610 yılları arasında senato belirleyici oldu. Doğru cevap A’dır.

Augustus, evleti yöneten hanedan içinde en kıdemli olan imparatorun kullandığı unvandı. Augustus unvanı Dioklitianos döneminde (284-305) idari olarak dörtlü yönetime geçildiğinde Sezar’dan daha kıdemli olan imparator için kullanılmıştır.

Halk imparatora karşı olan sevgisini veya şikâyetlerini, taç giyme törenleri sırasında, zaferle sonuçlanan savaşlardan dönüşünde, hipodromda halka açık etkinliklere katıldığında, dini bayram günlerinde başkentin kiliselerine ayine katılmak için gittiği esnada dile getiriyordu. Halkın tutumu, imparatorun sınırsız iradesini belli ölçüde sınırlandıran manevi bir baskı unsuru olarak değerlendirilebilir. Bunun dışında, (erken ve orta Bizans döneminde etkili olan) senato ve dimos’lar (dimos=halk, günümüzde belediye) olarak adlandırılan ve o tarihte at yarışları düzenleyen spor cemiyetleri ile Bizans imparatorluğunun tarihi boyunca kurumsal olarak mevcut olan kilise ve ordu imparatorun gücünü fiilen sınırlandıran kurumsal faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır.

Senato, 5. yüzyıl ortalarında devletin işleyişinde önemli bir unsur oldu. MS. 450 yılından başlayarak senato, boşalan tahta yeni imparator seçiminde yetkiliydi.

Konstantinos, merkezi idareyi takviye etmek amacıyla, erken dönem Bizans tarihinde imparatorluk ailesinin dışında herhangi birinin gelebileceği en üst makam olan magister officiorum kadrosunu 320 yılında oluşturdu. Bütün eyaletlerin (praefectura) yönetimi, devletin güvenlikle ilgili hizmetleri, imparatorun şahsi güvenliği, saray törenlerinin düzenlenmesi, yabancı elçi heyetlerinin kabulü, posta hizmetleri gibi işler magister officiorum’a bağlı olarak çalışan kalabalık bir sivil memur grubu tarafından yürütülüyordu.

Bizans devletinin başkenti İstanbul olduktan sonra en üst yargı makamı İstanbul valisi olan prokonsül oldu. 4. yüzyıl ortalarından sonra bu makamdaki görevlinin adı şehir eparhos’u (praefectus urbi) olmuştur. Yargı yetkisi kişiler arasındaki anlaşmazlıkların tümünü kapsamaktadır. Aynı yetkilerle donatılmış bir başka yargıç grubunu da geçmişi Roma’ya dayanan ve askeri yoklama yapmaya da yetkili olan praetorlar oluşturmaktadır. Geceleri kent güvenliğinden sorumlu olan ve gece amiri manasında nikteparhoslar da (praefectus vigilum) doğrudan yargılama yetkisine sahip olmasa da yetki devri ile yargılama yapabilmektedir. İustinianos’un bir emirnamesiyle (Neara n.80) oluşturulan quaesitor adlı merci ise başkentte yaşayan yabancıların yargı işlerine bakmaktadır. Şehir eparhosu, nikteparhos’un yardımıyla ceza davalarına da bakmaktadır. Daha sonra oluşturulan dimoslar praetoru (praetoras ton dimon) nikteparhosun yerini aldı. Böylece İustinianos yasalarına göre ceza yargılaması yetkisi eparhos, dimoslar praetoru ve quaesitor olarak adlandırılan makamlara aittir.

Logotetis tu geniku adlı memur her vilayetteki (eparhia) temsilcileri aracılığıyla tahta ve devlet kurumlarına ait arazi dışındaki imparatorluk emlakının kaydını tutmakta ve ilgili arazi vergilerinin tespiti ve tahsilinden sorumluydu. Logotetis tu stratiotiku askere alma işleri ve ordu mensuplarının ücretlerinin ödenmesinden ve askeri mülklerin kayıtlarının tutulmasından mesuldü.

Manastırların başında igumenos olarak adlandırılan bir başrahip bulunuyordu.

9. yüzyıla kadar kilise ve Devletin ayrı kurumlar olmadığı yönündeki anlayış Epanagogi kanunnamesinde değişmiştir (885-886). Bu yasal düzenlemeyle ilk defa iki otoritenin varlığından söz edilmektedir. Devlet içinde birbirine eşit konumda olan en yüksek iki güç odağının yani patriklik ve imparatorluk kurumunun hak ve yükümlülükleri düzenlenmiştir. Bu yasal düzenleme kilise ile devlet arasındaki ilişkilere yönelik yeni bir yaklaşım ortaya koymuştur. Ancak imparator VI. Leon (886-912), Prohiros Nomos adlı kanunnameyle kilise ve imparatorun otoritelerinin eşitliğini savunan düzenlemeleri yürürlükten kaldırmıştır

Helenistik dönem ve Roma döneminde olmadığı gibi Bizans’ta da okul öncesi eğitim yoktu. Okul öncesi çağda bulunan çocuklar evlerinde anneleri tarafından eğitilmekteydi. Bizans’ta temel eğitim yukarıda da belirtildiği gibi kilisenin elindedir ve öğretmenlerin büyük çoğunluğu ruhban sınıfına mensup din adamları yani papazlar ve keşişlerdir. Dersler kiliselerin son cemaat yerlerinde (narteks) ya da bahçelerinde (atrium), ya da manastırların yakınında bu amaca yönelik olarak tahsis edilen ve derslik olarak kullanılan mekânlarda yapılmaktaydı. Öğrenciler sıralara değil yere oturmaktaydılar. Bu nedenle temel eğitimin verildiği bu okullara yerde eğitim verilen okullar anlamında “hemodidaskalio” adı verilmekteydi. Bu okullar ayrıca “grammatistis” olarak anılan öğretmenin adından dolayı “sholio tu grammatisti”, “kutsal yazı okulu” anlamına gelen “sholio ton ieron grammaton” ya da ders görülen yer anlamında “didaskalion” olarak da anılmaktaydı. İlkokullarda eğitim ailelerin sosyal statüsüne göre 3 ya da dört yıl sürmekteydi. Çocuklar, bu okullara 5-9 yaş arasında verilmekteydi. Bu okullarda eğitim isteğe bağlıydı. Helenistik dönemde başlamış ve Roma döneminde devam etmiş olan erkek ve kız çocukların bir arada eğitimi Bizans döneminde de sürdürülmüştür. Ancak büyük şehirlerde kız ve erkek çocuklar için ayrı okullar mevcuttu.

İsavros hanedanı (717-802) döneminde üniversite, bilinen dünyanın okulu manasında “İkumenikon Didaskalion” adını almıştır.

Nobelisimos: Daha çok imparator çocuklarının kullandığı bir unvandır. Derece olarak sezar’dan düşük kuropalatis’ten büyüktür. Kaynaklarda yeşil ve kırmızı renkte pelerin giydikleri
ve taç taktıkları bildirilen nobelisimosların imparator çocukları olmaları dışında ne iş yaptıkları söylenmemektedir. Ancak 11. yüzyıldan sonra nobelisimos unvanı yüksek derecedeki generaller için kullanılmıştır. I. Aleksios Komninos imparator olmadan önce nobelisimos unvanını kullanıyordu.
Doğru cevap E’dir.

Sarayda 10. yüzyılda Protospatarios unvanını kullanan “sakallılar” ve “hadımlar” adlı iki gruba rastlanır. Doğru cevap A’dır.

Doğru cevap: D şıkkı

Doğru cevap: D şıkkı

Doğru cevap: C şıkkı

Doğru cevap: E şıkkı

Doğru cevap: B şıkkı

Doğru cevap: A şıkkı

Doğru cevap: D şıkkı