BİZANS TARİHİ

Bizans Hukuk Kaynakları Olarak Roma Hukukunun Kaynakları s.156-161

BİZANS HUKUK SİSTEMİNDE AİLE KURUMU s. 163

Iustinianos Dönemi ve Medeni Hukuk Derlemesi (527 - 565) s.159

Roma Hukukundan Bizans Hukukuna Geçiş s.155

Eski hukuk dönemi, Klasik öncesi hukuk dönemi, Klasik hukuk dönemi ve İustinianos dönemi Roma hukuku dönemlerindendir.

Corpus Iuris Civilis olarak da bilinen Medeni Hukuk derlemesi, ) İnstitutiones, Codex, Digesta ve Novellae (Neares) olmak üzere dört bölümden oluşur.

Eklogi adını taşıyan kanunname III. Leon döneminde çıkarılmıştır.

Daha önce başka bir evlilik yapmamış olmak Bizans Hukuku içinde evlilik şartları arasında değildir.

Eklogi kanunnamesiyle sürgün cezası konusunda yargıca sınırsız takdir yetkisi verilmemiştir.

Katolikoi Krites ton Romaion adı altında kurulan yüksek mahkeme, Geç Bizans döneminde III. Andronikos tarafından kurulmuştur.

Şehirlerdeki lonca ve meslek gruplarının çalışma kurallarını belirleyen kanun Eparhikon Vivlion’dur.

Bizans’ta kölelik kurumunun 13. yüzyıldan sonra yaygınlaştığı gerçek dışı bir ifadedir.

Tek taraflı iradeyle boşanma konusunda ilk zamanlar herhangi bir kısıtlama yokken ilerleyen dönemlerde Hristiyan imparatorlar bu konuda ciddi kısıtlamalar getirdi. İustinianos Derlemesinde boşanma sebepleri erkek için:

a) Kadının bildiği ancak eşine söylemediği vatana ihanet suçu,

b) Zinadan mahkûmiyet

c)Doğrudan ya da dolaylı olarak kocanın canına kast edilmesi,

d) Ahlak dışı iş ve eylemlerdi (Neara 117.8).

Kadınlar için ise:

a) Kocanın vatana ihanet suçu işlemesi

b) Doğrudan ya da dolaylı olarak kadının canına kast edilmesi,

c) Kadının manevi şahsiyetinin rencide edilmesi d) Kocanın sürekli olarak evlilik dışı ilişkilere sahip olmasıydı (Neara 117.9).

Bu nedenler dışında İustinianos hukukunda eşlerin doğrudan kusurundan kaynaklanmayan üç boşanma nedeni sayılmaktadır:

a) Evliliğin başından itibaren var olan erkeğin iktidarsızlığı

b) Birlikte ya da tek taraflı bir kararla keşiş hayatının tercih edilmesi

c)Uzun sürmüş esirlik durumu. Esirin hayatta olduğu haberinin alınmasından itibaren beş yıl geçmesi halinde boşanma kendiliğinde gerçekleşmekteydi.

Anılan dönem içinde hukuk alanında yapılan derleme çalışmalarının niteliği
de siyasi gelişmelere paralel bir seyir izlemekte ve önceki yüzyıllardaki düzeyin altında bulunmaktadır. En kayda değer çalışma Selanik yüksek yargıcı Konstantinos Armenopulos’un (1320-1380) 1345 tarihli Proheiron Nomon (Yasalar Elkitabı)
ya da diğer adıyla Eksavivlos (Hexabiblos-Altı Kitap) adlı derlemesidir. Ekleriyle
birlikte altı kitaptan oluşan bu derlemede medeni hukuk ve ceza hukukuna ait
yasa metinleri sınıflandırılmıştır. Armenopulos, derleme sırasında önceki yıllarda
yapılmış derlemelere ve yasalara dayanarak daha çok hukukun uygulayıcılarına
yani yargıçlara hitap eden bir çalışma ortaya koymuştur. Eksavivlos, Osmanlı idaresi döneminde özellikle kilise Mahkemeleri tarafından adalet dağıtılması sırasında çok geniş ölçüde yararlanılan bir hukuk kaynağı haline dönüşmesi nedeniyle
önemlidir. Çok yaygın olması sonucu Yunanistan müstakil devlet olduktan sonra
da (1829) en sık başvurulan yasa derlemesi olmuştur.

İustinianos Dönemi Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku, Bizantinistlere göre Bizans hukuku dönemi içinde kabul edilir.

Altı kitaptan oluştuğu için Eksavivlos adını alan ve 1946 yılına kadar Yunanistan’da da uygulanmış olan Yasalar Elkitabı (Proheiron Nomon) 1354 yılında Konstantinos Armenopulos (1320-1380) tarafından yazılmıştır.

Roma-Bizans hukukunda yasanın yorumunda ortaya çıkan görüş ayrılıklarını çözmeye yönelik imparatorun tavsiye kararları anlamına gelen terim Mandatalardır.

Corpus Iuris Civilis (Medeni Hukuk Derlemesi) Bizans imparatoru I. İustinianos döneminde yazılmıştır.

I. Aleksios Komninos, (1081 - 1118) iktidarı döneminde 1084 - 1095 yılları arasında çıkardığı emirnamelerle köleler de dâhil olmak üzere tüm evliliklerde dini nikâh zorunluluğu getirmiştir.

Uzun süren esaret durumu Bizans hukukuna göre eşlerin doğrudan kusurlarından kaynaklanmayan boşanma sebeplerindendir.