BİZANS TARİHİ

Mevzuat: Her türlü kanun, nizam ve tüzük hükümleridir.

Bizans hukukunda yasa koyucu evliliğin şartlarını: a) Evlenme yaşını doldurmuş olmak (kızların 12, erkeklerin 14 yaşını doldurmuş olması gerekirdi) b) Evlenecek şahısların rızası, c) Yaşları küçükse kural olarak aile reisi olan babanın rızası, d) Yasa ile öngörülmüş olan şekli kuralları yerine getirmek, olarak belirlemiştir. Evlenmeye engel olan durumlara İustinianos Kanunnamelerinde, Bildirgeler’de
(institutiones’da) yer verilmekte ve akrabalık (kan bağıyla ve evlenme sonucu oluşan akrabalık dâhil olmak üzere) evliliğe engel bir durum olarak gösterilmekte ve hangi dereceye kadar akrabaların kesinlikle evlenme akdi ifa edemeyecekleri
düzenlenmektedir (ör. iki kardeş arasında, amca, dayı ile yeğeni arasında evliliğe müsaade edilmemektedir).

Ölüm Cezası, Köleleştirme, Bedensel Cezalar, Mala Yönelik Cezalar, Askeri Suçlar ve Cezalar Bizans hukukunda yer alan ceza türlerindendir.

Yukarıda verilen ceza türlerinden  uzuv kesme, kırbaçlama, saç kesilmesi, sürgün bedensel cezalar kategorisinde yer alırken köleleştirme bedensel cezalar kategorisine girmemektedir.

Hukuk alanında Roma’dan Bizans’a geçişi daha iyi anlayabilmek ve değerlendirebilmek için Roma hukukunun tarihi dönemlerini hatırlamak gerekir.

Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku:

Bizans hukukunun kaynağı olan Roma’nın siyasal tarihi, devlet örgütü biçimlerine göre dört temel döneme ayrılır. Bunlar:

1)         Krallık Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 509),

2)         Cumhuriyet (Consül’ler) Dönemi (MÖ. 509- MÖ. 27),

3)         İlk İmparatorluk (Principatus) Dönemi (MÖ. 27- MS. 235/284),

4)         İmparatorluk (Dominatus) Dönemi (MS. 284- MS. 476)’ olarak tasnif edilir.

Hukukta kaynak, kral ve senato gibi hukuku oluşturan güçleri yani “yaratıcı kaynakları” ifade edebileceği gibi, hukukun ortaya çıktığı ve yürürlükte olduğu zaman aldığı biçimi, yani “yürürlük kaynaklarını”da kastedebilir. Yürürlük kaynaklarına örnek olarak Bizans hukukunda imparator emirnameleri gösterilir.

Ancak daha çok tanınanları ise

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çıkaran imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı.

Bu dönemde kilise hukuku (kanonik hukuk) da oluşmaya başlamıştır. Kilise hukukunun temel kaynakları arasına ilk başlarda yerel düzeyde daha sonra geniş katılımlı yapılan ve kilise ile ilgili konularda hukuki düzenlemeler içeren konsil (sinod) kararları ve kilise pederlerinin belli sorunlara çözüm amacıyla yazdıkları da dâhil olmuş ve MS. 4. yüzyıl sonlarında bir “dini yasalar” (corpus canonum) bütünü oluşmaya başlamıştır.

İustinianos döneminde çok geniş kapsamlı ikinci büyük kanunlaştırma çalışması gerçekleştirildi. MS. 527 yılında tahta çıkan İustinianos, Doğu Roma İmparatorluğunda eski evrensel Roma İmparatorluğunu canlandırmayı temel hedeflerinden birisi olarak belirledi. Öncelikle, eskiden Roma İmparatorluğunun sınırları içinde yer alan batıdaki toprakları yeniden egemenliği altına almaya yöneldi. Sağladığı siyasal birliği hukuk açısından tamamlamak için imparatorluk sınırları içinde geçerli olan hukuku birleştirmek ve Klasik Dönem hukukunu zamanın toplumsal ve ekonomik gereklerine yanıt verecek ölçüde değiştirip daha işlevsel hale getirerek yeniden geçerli kılmak için harekete geçti. Bu amaçla yüzyıllarca Roma İmparatorluğunda geçerli olmuş hukuk, temel kaynaklar yani Roma hukukçularının eserleri ve Roma imparatorlarının emirnameleri elden geçirildi, ayıklandı ve değerlendirilerek tematik bir düzen içinde bir araya toplandı. Böylece İustinianos Yasa Derlemesi (Codex Justinianus) ortaya çıktı. İustinianos’un bu büyük külliyatı Ortaçağdan beri (12-13. yüzyıldan başlayarak) Corpus Iuris Civilis (Medeni Hukuk Derlemesi) olarak adlandırılmaktadır.

Yeniden arınma olarak bilinen “Anakatharsis” düşüncesiyle uygulamaya konulan ilk yasa metni, Epanagogi (ya da sonraki adıyla İsagogi) olmuştur. Epanagogi’nin tanziminde (885-886) Patrik Fotios da yer almış ve bu nedenle metinde kilisenin etkisi belirgindir. Yasa metniyle kilise ile Devlet arasındaki ilişkiler yeniden düzenlenmiş ve patrikle imparator devlet içinde birbirine eşit en yüksek iki iktidar gücü olarak tanımlanmış ve yetkileri kesin bir şekilde belirlenmiştir. Epanagogi’nin tanzim edilmesi öncesinde tüm mevzuat bir araya getirilmiş ve gereksiz görülen düzenlemeler yürürlükten kaldırılmıştır. Geriye kalan bölümler ise 40 kitaptan oluşan esas yasa metnini teşkil etmiştir. İustinianos kanunnamesinin Latince metinleri Yunanca çevirileri ile metne dâhil edilmiştir.

Bizans hukukunda yasa koyucu evliliğin şartlarını: a) Evlenme yaşını doldurmuş olmak (kızların 12, erkeklerin 14 yaşını doldurmuş olması gerekirdi) b) Evlenecek şahısların rızası, c) Yaşları küçükse kural olarak aile reisi olan babanın rızası, d) Yasa ile öngörülmüş olan şekli kuralları yerine getirmek, olarak belirlemiştir.

Göze mil çekilerek kör etme cezası da uzuv kesme cezaları arasında yer almaktadır. İmparatorun iktidarına yönelen suçlarda, ihanetin önlenmesi konusunda çok etkili bir ceza olarak uygulanmıştır.

Toprakla birlikte alınıp satılan kölelere (dulopariki) yani serflere kısaca değinmek gerekirse, duloparikos teriminin 10., 11. ve 12. yüzyıllara ait çok sınırlı sayıda Bizans metninde geçtiği görülmektedir. Bu metinlerde dulopariki (douloparoikoi) ve pariki (paroikoi) ayrımı yapılmaktadır. Duloparikos kendine ait olmayan bir toprağa bağlı ve onu işlemekle yükümlü olan ve toprağın satışı durumunda onunla devredilen özgür olmayan kişidir. Bu sıfat babadan oğla geçmektedir. Duloparikos ve ailesi ürettikleri ürünün bir bölümünü efendilerine karşılıksız vermek ve kendilerinden istendiğinde başka şahsi hizmetler de sunmakla yükümlüydüler.

Roma hukuku; eski hukuk dönemi, klasik öncesi hukuk dönemi, klasik hukuk dönemi, klasik sonrası hukuk dönemi ve iustinianos dönemi olarak 5 ana döneme ayrılmıştır. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

İustinianos Dönemi, Roma hukukunun ayrıldığı beş ana bölümden biridir. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.

Hukukta, halk meclisleri, praetorlar, senato, hukukçular ve imparatorlar yaratıcı kaynaklar olarak geçmektedir. Doğru cevap C seçeneğinde verilmektedir.

Mandata'lar (Talimatlar) yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlardır. Doğru cevap E seçeneğinde verilmektedir.

Rescripta bir düzenleme biçimidir. Doğru cevap B seçeneğinde verilmektedir.

Konsil yani Sinod, öğreti ve kilise düzeni ile ilgili sorunları çözümlemek üzere toplanan piskopos ve din bilginlerinden oluşan kuruldur. Doğru cevap A seçeneğinde verilmektedir.