BİZANS TARİHİ

Bizans hukukunda anlaşmalı boşanma konusunda kilisenin etkisiyle eşlerin bu hakkına yasak getirilmiştir. Süreç içinde yasak yumuşatılsa da  10. yüzyıldan sonra yapılan düzenlemelerde anlaşarak boşanma konusunun Bizans hukuk yaşamında hiç yer almadığı görülür. Yasal nedenleri olmadan evliliği sonlandıran eş için ağır para cezası öngörülmekteydi. Eğer bunu yapan kadınsa   para cezası yanında yasalar onun manastıra kapatılmasını öngörüyordu, bu yaptırım daha sonra erkeği de kapsadı. Doğru cevap B’dir.

Eklogi Kanunnamesinde, suç türleri ve cezalar, olabildiğince kesin çizgilerle her bir eylem için ayrı ayrı belirlenmiş ve keyfiliğin             önüne geçilmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede ölüm cezası, şehirde kasıtlı olarak çıkarılan yangın ve ölümle sonuçlanan soygun suçları dışında, başka cezalarla değiştirilmiştir. Yangına sebebiyet verenler yakılmak suretiyle ölüm cezasına çarptırılmaktaydı. Eklogi’nin getirdiği ceza sistemi izleyen yüzyıllarda büyük ölçüde muhafaza edilmiştir. Doğru cevap D’dir.

Sürgün cezası kasıtlı olmayan adam öldürme, ya da çocuk düşürtme gibi ağır sayılmayan suçlar için uygulanan bir cezadır. Roma’da iki tür sürgün cezası vardı. Daha hafif olan ve relegatio olarak adlandırılan sürgün cezası, hükümlünün belirli bir yerde zorunlu ikametini gerektiriyordu. Daha ağır olan deportatio ise, suçlunun malvarlığının müsaderesi ve vatandaşlık sıfatının kaybı sonucunu doğuruyordu. Erken Bizans döneminde, İustinianos Derlemesinde, her iki sürgün cezası da mevcuttu. Doğru cevap D’dir.

Bizans’ta egemen din olarak kendini kabul ettiren Hıristiyanlığın felsefesine ve insana olan yaklaşımına ters düşse de, kölelik kurumu imparatorluğun tarihi boyunca varlığını sürdürdü. Roma’dan Bizans’a geçiş sürecinde kölelerin hukuki durumunda da iyileşmeler görüldü. Manastır mülkleri içinde bulunan çiftliklerde de çok sayıda köle çalıştırılmaktaydı. 9. Yüzyıl başlarında yaşamış olan Aziz Teodoros Studitis, manastırların köle bulundurmalarını yasaklamıştı. 13. Yüzyılda ise Selanik Piskoposu Efstatios denetimi altında bulunan çok sayıda köleyi vasiyetle özgür bırakmıştır. Doğru cevap C’dir.

Bizans hukukunun kaynağı olan Roma’nın siyasal tarihi, devlet örgütü biçimlerine göre dört temel döneme ayrılır. Bunlar:

1) Krallık Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 509),
2) Cumhuriyet (Consül’ler) Dönemi (MÖ. 509- MÖ. 27),
3) İlk İmparatorluk (Principatus) Dönemi (MÖ. 27- MS. 235/284),
4) İmparatorluk(Dominatus)Dönemi(MS.284-MS.476)’olarak tasnif edilir.

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı.

Kilise hukukunun temel kaynakları arasına ilk başlarda yerel düzeyde daha sonra geniş katılımlı yapılan ve kilise ile ilgili konularda hukuki düzenlemeler içeren konsil (sinod) kararları ve kilise pederlerinin belli sorunlara çözüm amacıyla yazdıklarıda dâhil olmuş ve MS. 4. yüzyıl sonlarında bir “dini yasalar” (corpus canonum) bütünü oluşmaya başlamıştır.

Böylece İustinianosYasa Derlemesi (Codex Justinianus) ortaya çıktı. İustinianos’un bu büyük külliyatı Ortaçağdan beri (12-13. yüzyıldan başlayarak) Corpus Iuris Civilis (Medeni Hukuk Derlemesi) olarak adlandırılmaktadır.

Corpus Iuris Civilis 528-534 yılları arasında altı yıllık bir süre içinde hazırlanmıştır.

Medeni hukuk derlemesi (Corpus Iuris Civilis) dört temel bölümden oluşur.

Gaius: MS. 130-180 yılları arasında yaşamış Romalı hukukçu ve yazar. Gaius’un Institutiones dışında Lex XII Tabularum (Oniki Levha Yasaları) üzerine bir yorum, Romalı yüksek yöneticilerin fermanları üzerine bir inceleme gibi yapıtları bulunmaktadır.

Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku:
• Eski Hukuk Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 150),
• Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (MÖ. 150-MÖ. 27),
• Klasik Hukuk Dönemi (MÖ. 27-MS. 250),
• Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (MS. 250-MS. 527),
• İustinianos Dönemi (MS. 527- MS. 565) (Çelebican 1986, s.38) olmak üzere beş ana döneme ayrılır.

Bizans hukukunun kaynağı olan Roma’nın siyasal tarihi, devlet örgütü biçimlerine göre dört temel döneme ayrılır. Bunlar:
1) Krallık Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 509),
2) Cumhuriyet (Consül’ler) Dönemi (MÖ. 509- MÖ. 27),
3) İlk İmparatorluk (Principatus) Dönemi (MÖ. 27- MS. 235/284),
4) İmparatorluk (Dominatus) Dönemi (MS. 284- MS. 476)’ olarak tasnif edilir.

Yürürlük kaynaklarına örnek olarak Bizans hukukunda imparator emirnameleri gösterilir. Ancak daha çok tanınanları ise
• Codex Theodosianus olarak bilinen Teodosios Kanunnameleri (435-438),
• Codex Justinianus olarak adlandırılan İustinianos Kanunnameleri, (529-534)
• III. Leon (717-741) döneminde çıkarılan Eklogi,
• I. Vasil (867-886) zamanında çıkarılan Epanagogi,
• VI. Leon (886-912) zamanında çıkarılan Vasilika,
• Konstantinos Armenopulos (1320-1380) tarafından 1354 yılında yazılan ve altı kitaptan oluştuğu için Eksavivlos adını alan ve 1946 yılına kadar Yunanistan’da da uygulanmış olan Yasalar Elkitabı (Proheiron Nomon) olarak sıralayabiliriz.

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta,
Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çıkaran imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı. Decreta’lar (Kararlar) hukuki anlaşmazlığın taraflarınca yapılan itirazları sonuçlandıran kararlardı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Rescripta’lar (Cevaplar) ise yasanın yorumunda ortaya çıkan görüş ayrılıklarını çözmeye yönelik imparatorun tavsiye kararlarıydı (Tahiroğlu, Erdoğmuş, 2009, s.76, Çelebican 1986, s.70-71).

Edicta’lar (imparator bildirgeleri) toplumun bütününe yönelen düzenlemeler olduğu için hukukun her alanına ilişkin kurallar içerebilmekteydi. Diğer üç düzenleme türü ise doğası gereği daha dar bir kesime hitap etmekteydi ve bunların dili oldukça yalındı. Oysa genel nitelikli yasa özelliği taşıyan Edicta’lar yasama faaliyetinin ana unsurunu oluşturmaktaydı ve yapısal olarak incelendiklerinde
“praefatio” (önsöz), “narratio” (öyküleme), “dispositio” (gerekçe) ve epilogos (sonsöz) olmak üzere dört bölümden oluşmaktaydılar.

Konsil (Sinod): Öğreti ve kilise düzeni ile ilgili sorunları
çözümlemek üzere toplanan piskopos ve din bilginlerinden
oluşan kurul.