BİZANS TARİHİ

Sürgün cezası kasıtlı olmayan adam öldürme, ya da çocuk düşürtme gibi ağır sayılmayan suçlar için uygulanan bir cezadır.

I. Aleksios Komninos, (1081-1118) iktidarı döneminde 1084-1095 yılları arasında çıkardığı emirnamelerle köleler de dâhil olmak üzere tüm evliliklerde dini nikâh zorunluluğu getirmiştir. İustinianos hukuku ve Eklogi, özgür bir kişini köleyle evlenmesine olanak sağlarken, İmparatoriçe İrini, (797-802) özgür bir kişinin köle bir kadınla evlenmesini yasakladı. VI. Leon ise, özgür olan eşe diğerinin özgürlüğünü satın alma ya da kendisinin de köle olarak eşinin efendisinin himayesine girmesi şartını getirdi.

Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku:

• Eski Hukuk Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 150),

• Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (MÖ. 150-MÖ. 27),

• Klasik Hukuk Dönemi (MÖ. 27-MS. 250),

• Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (MS. 250-MS. 527),

• İustinianos Dönemi (MS. 527- MS. 565) (Çelebican 1986, s.38) olmak üzere beş ana döneme ayrılır. Roma hukuku uzmanlarının aksine, Bizantinistler ise İustinianos Dönemini Bizans hukuku dönemi içinde kabul ederek bu dönem için “Erken Bizans” dönemi ifadesini tercih ederler (Troianos,-Velissaropoulou, 2002 s.183).

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çı- karan imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı. Decreta’lar (Kararlar) hukuki anlaşmazlığın taraflarınca yapılan itirazları sonuçlandıran kararlardı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Rescripta’lar (Cevaplar) ise yasanın yorumunda ortaya çıkan görüş ayrılıklarını çözmeye yönelik imparatorun tavsiye kararlarıydı (Tahiroğlu,-Erdoğmuş, 2009, s.76, Çelebican 1986, s.70-71).

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk (MÖ. 27- MS. 235/284) döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Edicta’lar (Bildirgeler), imparatorun bildirgeleri ya da beyannameleriydi ve genel nitelikli yasalardı. Yeni imparator yürürlükten kaldırmadıkça bildirgeyi çı- karan imparatorun ölümünden sonra da yürürlükte kalırlardı. Decreta’lar (Kararlar) hukuki anlaşmazlığın taraflarınca yapılan itirazları sonuçlandıran kararlardı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Rescripta’lar (Cevaplar) ise yasanın yorumunda ortaya çıkan görüş ayrılıklarını çözmeye yönelik imparatorun tavsiye kararlarıydı (Tahiroğlu,-Erdoğmuş, 2009, s.76, Çelebican 1986, s.70-71).

İmparatorluk döneminde (MS. 284-MS. 476) oluşan yeni sosyal ve ekonomik koşullar yeni ihtiyaçlar ortaya çıkmıştır. Büyük Konstantinos’tan sonra Hristiyanlığın resmi din olarak kabulüyle birlikte kilise ile ilgili konuları düzenlenmesi amacıyla çok sayıda yasa çıkarılması sonucunda yürürlükteki hukukun kontrolü, konunun uzmanı olan hukukçular için bile zorlaşmıştır. İlk derleme çalışmalarını, bu soruna çözüm bulma gayretinin bir sonucu olarak görmek gerekir. Bireysel bir girişimin ürünü olan ve imparator Adrianos’tan imparator Dioklitianos’a kadar olan imparator emirnamelerini toplandığı Grigorianos Derlemesi (Codex Gregorianus) ve sadece imparator Dioklitianos’un emirnamelerinin derlenmesiyle oluşturulmuş bir çalışma olan Ermogenianos Derlemelesinin (Codex Hermogenianus) ardından (Tahiroğlu,-Erdoğmuş, 2009, s.81), 5. yüzyıl başında imparator II. Teodosios’un(408-450) emri ile imparator Adrianos’tan (MS 76) başlayarak Konstantinos döneminde (MS. 306) çıkarılmış olanlar da dâhil olmak üzere bütün emirnameler derlenmiştir. Bu çalışmalar, MS. 438 yılında 16 kitaplık bir derleme olarak yayımlanmıştır. Derleme, II. Teodosios’un emriyle yayımlandığı için kanun gücündeydi ve Codex Theodosianus (Teodosianos Kanunları) adını taşımaktaydı (Çelebican, 1986, s.53). Daha önceki dönemlerde yapılmış olan derleme faaliyetlerinden farklı olarak derleme sırasında emirnamelerin (constitutiones) ilk metinlerindeki çelişkileri gidermek, onları daha anlaşılır kılmak ve yorum gerektirmeden uygulanmalarını sağlamak amacıyla bazı kapsamlı değişikliklere gidilmiştir. Bu değişiklikler, bazen yeni bir mevzuattan söz etmeyi haklı gösterecek boyuttaydı (Troianos,- Velissaropoulou, 2002 s.188).

İustinianos döneminde çok geniş kapsamlı ikinci büyük kanunlaştırma çalışması gerçekleştirildi. MS. 527 yılında tahta çıkan İustinianos, Doğu Roma İmparatorluğunda eski evrensel Roma İmparatorluğunu canlandırmayı temel hedeflerinden birisi olarak belirledi. Öncelikle, eskiden Roma İmparatorluğunun sınırları içinde yer alan batıdaki toprakları yeniden egemenliği altına almaya yöneldi. Sağladığı siyasal birliği hukuk açısından tamamlamak için imparatorluk sınırları içinde ge- çerli olan hukuku birleştirmek ve Klasik Dönem hukukunu zamanın toplumsal ve ekonomik gereklerine yanıt verecek ölçüde değiştirip daha işlevsel hale getirerek yeniden geçerli kılmak için harekete geçti. Bu amaçla yüzyıllarca Roma İmparatorluğunda geçerli olmuş hukuk, temel kaynaklar yani Roma hukukçularının eserleri ve Roma imparatorlarının emirnameleri elden geçirildi, ayıklandı ve de- ğerlendirilerek tematik bir düzen içinde bir araya toplandı. Böylece İustinianos Yasa Derlemesi (Codex Justinianus) ortaya çıktı. İustinianos’un bu büyük külliyatı Ortaçağdan beri (12-13. yüzyıldan başlayarak) Corpus Iuris Civilis (Medeni Hukuk Derlemesi) olarak adlandırılmaktadır.

Corpus Iuris Civilis 528-534 yılları arasında altı yıllık bir süre içinde hazırlanmıştır.

Medeni hukuk derlemesi (Corpus Iuris Civilis) dört temel bölümden oluşur.

Corpus Iuris Civilis, Bizans İmparatorluğunda derlenmiş olmasına rağmen dili Latinceydi.

I. Aleksios Komninos, (1081-1118) iktidarı döneminde 1084-1095 yılları arasında çıkardığı emirnamelerle köleler de dâhil olmak üzere tüm evliliklerde dini nikâh zorunluluğu getirmiştir. İustinianos hukuku ve Eklogi, özgür bir kişini köleyle evlenmesine olanak sağlarken, İmparatoriçe İrini, (797-802) özgür bir kişinin köle bir kadınla evlenmesini yasakladı. VI. Leon ise, özgür olan eşe diğerinin özgürlüğünü satın alma ya da kendisinin de köle olarak eşinin efendisinin himayesine girmesi şartını getirdi.

Yangına sebebiyet verenler yakılmak suretiyle ölüm cezasına çarptırılmaktaydı. 

Iustinianos sonrası kanunnamelerde özgürlüğünü kaybetme cezası nadiren uygulanmaktadır. Failin, diğer cezaların yanı sıra özgürlüğünün de elinden alınması, kendi rızasıyla geri gelen asker kaçakları ve düşmana, askeri önemde yasak malzeme temin edenler için uygulanmaktaydı.

Uzuv kesme, kırbaçlama, saç kesilmesi ve sürgün bedensel cezalardır.

Askeri konuları düzenleyen yasalar konuları itibarıyla dört grup düzenleme içermekte ve bunların ihlali suç teşkil ettiğinden her bir maddede yaptırımlar yer almaktadır. Birinci grup yasalar askerlerin yükümlülükleri, disiplin ve askeri hiyerarşiye riayet konularıyla ilgilidir. İkinci grup yasalar birlik komutanlarına yöneliktir. Burada sayılan suçlara, itaatsizlik, askerlere zarar verici eylemelerde bulunma, erlere öngörülen izinlerin verilmemesi, bir kalenin düşmana teslim edilmesi örnek verilebilir. Üçüncü grup yasalar savaş döneminde ve muharebe esnasında işlenen suçları düzenlemektedir. Askerin sancağı yitirmesi, silahlarını bırakıp safını terk etmesi, düşman saflarına geçmesi gibi suçlara “kelle cezası” ölüm cezası uygulanmaktaydı. Dördüncü grupta yer alan askeri yasalar askerlikten kaçmak amacıyla askeri birlikler dışında işlenen suçlar ve askerlerin genel yü- kümlülükleriyle ilgili konuları kapsamaktadır (Kolyas, 2001, s. 303-311). İmparatora karşı işlenen ve vatana ihanet kabul edilen suçun işlenmesi halinde, fail ölüm cezasına mahkûm edilip malları müsadere edilmekte ve ölümünden sonra hatırası da mahkûm edilmekteydi (damnatio memoriae). Bu failin hatı- rasını anımsatabilecek her türlü izin ortadan kaldırılması demekti (Troianos,- Velissaropoulou, 2002 s.285)

5. yüzyıl başında imparator II. Teodosios’un(408-450) emri ile imparator Adrianos’tan (MS 76) başlayarak Konstantinos döneminde (MS. 306) çıkarılmış olanlar da dâhil olmak üzere bütün emirnameler derlenmiştir. Bu çalışmalar, MS. 438 yılında 16 kitaplık bir derleme olarak yayımlanmıştır. Derleme, II. Teodosios’un emriyle yayımlandığı için kanun gücündeydi ve Codex Theodosianus (Teodosianos Kanunları) adını taşımaktaydı.

Doğru cevap C'dir.

Medeni hukuk derlemesi (Corpus Iuris Civilis) dört temel bölümden oluşur. Birinci bölüm, hukuk kurumları anlamına gelen “Institutiones”tir. İkinci bölüm, düzenlenmiş tam bir derleme anlamına gelen “Digesta” ya da “Pandektis”’tir.  Medeni hukuk derlemesinin üçüncü bölümü “Codex” adını taşır. Çalışmanın son bölümünü yeni emirnameler manasına gelen (Latince) “Novellae” ya da (Yunanca) “Neares”ler oluşturur.

Doğru cevap B'dir.

Hukuk tarihçileri arasında Roma ve Bizans hukuku dönemlerinin kesin çizgilerle ayrımı konusunda görüş birliği olmadığı görülür. Hukuk alanında Roma’dan Bizans’a geçişi daha iyi anlayabilmek ve değerlendirebilmek için Roma hukukunun tarihi dönemlerini hatırlamak gerekir. Roma hukuku uzmanlarına göre Roma hukuku: • Eski Hukuk Dönemi (MÖ. 753-MÖ. 150), • Klasik Öncesi Hukuk Dönemi (MÖ. 150-MÖ. 27), • Klasik Hukuk Dönemi (MÖ. 27-MS. 250), • Klasik Sonrası Hukuk Dönemi (MS. 250-MS. 527), • İustinianos Dönemi (MS. 527- MS. 565) olmak üzere beş ana döneme ayrılır. Roma hukuku uzmanlarının aksine, Bizantinistler ise İustinianos Dönemini Bizans hukuku dönemi içinde kabul ederek bu dönem için “Erken Bizans” dönemi ifadesini tercih ederler. Doğru cevap B’dir.

Hukukta kaynak, kral ve senato gibi hukuku oluşturan güçleri yani “yaratıcı kaynakları” ifade edebileceği gibi, hukukun ortaya çıktığı      ve yürürlükte olduğu zaman aldığı biçimi, yani “yürürlük kaynaklarını”da kastedebilir. Hukukun ortaya çıktığı ve yürürlükte olduğu zaman aldığı biçim hukukun “yürürlük kaynaklarını” oluşturur ve Roma’da siyasal dönemlere göre bunlar kanunlar (lex), praetor beyannameleri, senato kararları, imparator emirnameleri ve İustinianos döneminde Corpus Iuris Civilis’in bölümleridir. Doğru cevap A’dır.

Roma-Bizans hukukunun en önemli yürürlük kaynaklarından ve “Constitutiones principum” olarak adlandırılan imparator emirnameleri İlk İmparatorluk döneminde ortaya çıkmış olup ilk başlarda Edicta, Decreta, Rescripta, ve Mandata  olmak üzere dört farklı düzenleme biçimini kapsamaktaydı. Mandata’lar (Talimatlar), yasaların uygulanmasıyla ilgili olarak imparatorun memurlarına yönelik yazılı talimatlarıydı. Doğru cevap C’dir.

Grigorianos ve Ermogenianos, Roma İmparatorluğu’nun Geç döneminin en önemli hukukçularındandı. Ermogenianos MS. 293-295 yıllarında kendi adıyla anılan kanun derlemesini gerçekleştirmiştir. Bu çalışma Roma hukukuna yönelik ilk derleme girişimidir. Grigorianos kanun derlemesi ise MS.291 yılında yapılmıştır. Her iki kanun derlemesi de daha sonraki yıllarda yapılan Teodosios ve İustinianos derleme çalışmaları için temel kaynak olmuştur. Doğru cevap D’dir.

1204-1453 Yılları Arasındaki dönem içinde hukuk alanında yapılan derleme çalışmalarının niteliği de siyasi gelişmelere paralel bir seyir izlemekte ve önceki yüzyıllardaki düzeyin altında bulunmaktadır. En kayda değer çalışma Selanik yüksek yargıcı Konstantinos Armenopulos’un 1345 tarihli Proheiron Nomon (Yasalar Elkitabı) ya da diğer adıyla Eksavivlos adlı derlemesidir. Ekleriyle birlikte altı kitaptan oluşan bu derlemede medeni hukuk ve ceza hukukuna ait yasa metinleri sınıflandırılmıştır. Armenopulos, derleme sırasında önceki yıllarda yapılmış derlemelere ve yasalara dayanarak daha çok hukukun uygulayıcılarına yani yargıçlara hitap eden bir çalışma ortaya koymuştur. Eksavivlos, Osmanlı idaresi    döneminde özellikle kilise Mahkemeleri tarafından adalet dağıtılması sırasında çok geniş ölçüde yararlanılan bir hukuk kaynağı haline dönüşmesi nedeniyle önemlidir. Çok yaygın olması sonucu Yunanistan müstakil devlet olduktan sonra da en sık başvurulan yasa derlemesi olmuştur. Mahkemeler, bu derleme sayesinde resmen İustinianos mevzuatını uygulamışlar ve Eksavivlos Yunanistan’ın ilk Medeni Yasasını oluşturmuştur. Doğru cevap D’dir.

Bizans hukukunda yasa koyucu evliliğin şartlarını: a) Evlenme yaşını doldurmuş olmak (kızların 12, erkeklerin 14 yaşını doldurmuş olması gerekirdi) b)Evlenecek şahısların rızası, c) Yaşları küçükse kural olarak aile reisi olan babanın rızası, d) Yasa ile öngörülmüş olan şekli kuralları yerine getirmek, olarak belirlemiştir. Evlenmeye engel olan durumlara İustinianos Kanunnamelerinde, Bildirgeler’de (institutiones’da) yer verilmekte ve akrabalık (kan bağıyla ve evlenme sonucu oluşan akrabalık dâhil olmak üzere) evliliğe engel bir durum olarak gösterilmekte ve hangi dereceye kadar akrabaların kesinlikle evlenme akdi ifa edemeyecekleri düzenlenmektedir. Doğru cevap B’dir.