BİZANS TARİHİ

Anadolu, Bizans İmparatorluğu sınırları içindeki diğer bölgelerle karşılaştırıldığında çok daha önemli bir konuma sahipti. Bölge, verimli topraklarında yetişen ürünleri ile İstanbul’un yiyecek ihtiyacını karşılayan bir tahıl ambarı, toplanan vergilerle önemli bir gelir kaynağı idi. Hepsinden önemlisi Bizans’ın askerî gücünün temelini oluşturmaktaydı. Zira ordunun en kalabalık ve seçkin birlikleri Anadolu eyaletlerinde bulunmaktaydı. Bunun doğal bir sonucu olarak da Bizans’ın en güçlü hanedanlarının ve en kudretli komutanlarının yetiştiği bir coğrafyaydı. Bütün bunların dışında Doğu-batı, kuzey-güney istikametinde tüm ülkeyi baştan sona kateden yollara sahip bölge stratejik açıdan da önemliydi.

1243 yılında Baycu Noyan (1230-1260) komutasındaki Moğol ordusu karşısında Kösedağ’da yaşanan hezimet Anadolu Selçuklu Devleti açısından bir dönüm noktasıdır. Bu tarihten sonra Moğollara tâbi hale gelen Selçuklular ile Bizans arasındaki ilişkiler farklı bir boyut kazanmıştır.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleymanşah'tır.

İstanbul’un yanı başındaki İznik’i ele geçiren Süleymanşah, burasını kurduğu devletin merkezi yaptı.

I. İzzeddin Keykavus’un saltanatı döneminde Bizans-Selçuklu ilişkilerindeki önemli gelişmelerden birisi de, Trabzon İmparatorluğu’nun Anadolu Selçuklu Devleti’ne tabi hale gelmesidir.

Tuğrul ve Çağrı Beylerin 1040 yılında Dandanakan’da Gaznelilere karşı elde ettikleri kesin zaferin ardından Merv’de toplanan kurultayda ülke hanedan mensupları arasında taksim edildi. Batı yönündeki fetihleri yürütme görevini bizzat üstlenen Tuğrul Bey ise bu amaçla ilk iş olarak devlet merkezini Nişabur’dan Rey’e nakletti. Böylece daha önce Anadolu topraklarında Türkmenler tarafından yürütülen akınların yerini Selçuklu ordularının fetihleri alacaktı.

Sultan Alp Arslan Dönemi (1063-1072)

Tuğrul Bey’in 4 Eylül 1063’de ölmesi üzerine o sırada Horasan genel valisi olan
Çağrı Bey’in oğlu Alp Arslan, Selçuklu tahtına oturdu. Aynı dönemde Bizans tahtında X. Konstantinos Dukas (1059-1067) bulunmaktaydı. Başkent sivil aristokrasisinin temsilcisi olan X. Konstantinos Dukas’ın aldığı malî önlemler çerçevesinde ordudaki asker mevcudunu azaltma kararı, imparatorluk açısından olumsuz sonuçlar doğurdu.

Amcası Tuğrul Bey’in batı siyasetini devam ettiren sultan Alp Arslan, ülke içinde
düzeni sağladıktan sonra 22 Şubat 1064’de Gürcistan ve Doğu Anadolu seferine
çıktı.

Haçlı Seferleri düşüncesinin doğuşunda siyasî, sosyal ve ekonomik sebeplerin çok daha etkili olduğu anlaşılmaktadır. Ortaçağ Avrupası’nda uzun zamandır devam eden açlık, yoksulluk ve topraksızlık sorunu Avrupalı soyluları çözüm aramaya sevk etmekteydi. Ayrıca Batı Kilisesi’nin bu dönemde Bizans İmparatorluğu’nun içinde bulunduğu zayıf durumu değerlendirerek kudretini doğuda yayma isteği böyle bir seferi zorunlu kılıyordu (Demirkent, 1997, s.1-2).

I. Haçlı seferinin sonucu olarak islam dünyası içinde Antakya, Urfa, Trablusşam ve Kudüs’te 4 tane Haçlı şehir devleti kuruldu.

Üçüncü Haçlı Seferi (1189-1192)

11 Mayıs 1189’da yola çıkan II. Friedrich Barbarossa Macaristan üzerinden Bizans topraklarına girdi. İstanbul’a ulaştıktan sonra Bizans imparatoru II. İsakios Angelos (1185-1195) ile görüşen Alman imparatoru, ordusunu 1190 yılı Mart’ında
Çanakkale Boğazı’ndan Anadolu yakasına geçirdi. Balıkesir-Alaşehir üzerinden Denizli’ye ulaşan Haçlı ordusu buradan Anadolu içlerine doğru ilerlemeye başladı. Yolculuk sırasında Selçuklu kuvvetleri tarafından zaman zaman saldırıya uğrayan Alman ordusu 17 Mayıs’ta Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti Konya’ya girdi. II. Kılıç Arslan’ın (1155-1192) oğullarından Kutbeddin’in Haçlı ordusunu engellemeye yönelik girişimleri başarısızlıkla sonuçlandı. Konya’da pek fazla kalmayan II. Friedrich Barbarossa, Selçuklu sultanı ile anlaştıktan sonra yoluna devam etti ve Torosları aşarak Silifke’ye ulaştı. Ancak 10 Haziran 1190’da askerleri Göksu Nehri kenarında II. Friedrich Barbarossa’nın cesedini buldular. İmparator’un ölümü ordusunun dağılmasına sebep oldu. Askerlerin büyük kısmı deniz yoluyla Avrupa’ya dönerken geri kalan kuvvetlerle yola devam eden II. Friedrich Barbarossa’nın oğlu Antakya’ya gelerek babasının cesedini burada Antakya katedralinde defnetti.

1243 yılında Baycu Noyan (1230-1260) komutasındaki Moğol ordusu karşısında Kösedağ’da yaşanan hezimet Anadolu Selçuklu Devleti açısından bir dönüm noktasıdır. Bu tarihten sonra Moğollara tâbi hale gelen Selçuklular ile Bizans arasındaki ilişkiler farklı bir boyut kazanmıştır. Selçukluları mağlup eden Moğolların kendi hâkimiyet sahalarına da girmelerinden endişelenen III. İoannis Dukas Vatacis, (1222-1254) Moğollara karşı Selçuklu sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1245) ile antlaşma yaptı. Fakat III. İoannis Vatacis’in beklentilerinin aksine Moğollar İznik İmparatorluğu topraklarına herhangi bir saldırıda bulunmadı.
Kösedağ bozgunu Anadolu Selçuklu Devleti açısından tam anlamıyla bir felaketle sonuçlanırken Bizans açısından siyasî, askerî ve ekonomik yönden olumlu ve
olumsuz yönde etkileri olmuştur. Her şeyden önce bu yenilginin ardından Moğol
boyunduruğu altına giren Anadolu Selçuklu Devleti’ni İznik İmparatorluğu’na
karşı bir rakip olmaktan tamamen çıkarmıştı.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Kutalmışoğlu Süleymanşah (1077-1086)
ile kardeşleri Mansur, Devlet ve Alp İlig’in, Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanı Alp
Arslan’ın (1064-1072) 1072 yılındaki ölümünün ardından Anadolu’ya geldikleri
bilinmektedir. Kutalmışoğullarından Alp İlig ve Devlet ilk olarak Urfa ve Birecik
taraflarına gelirken diğer iki kardeş Süleyman ve Mansur ise kendilerine destek
veren Türkmenlerle Orta Anadolu’ya geldiler. Süleymanşah 1075 yılında Bizans
valisi Martavkosta’nın elinden Konya’yı, ardından da Romanos Makri idaresindeki Konya Takkeli dağının yamacındaki Gevale kalesini ele geçirdi. Süleymanşah
kısa bir süre içerisinde zorluk çekmeden Konya’dan İznik’e kadar olan bölgeleri
hâkimiyeti altına aldı.

Yeni Bizans imparatoru I. Aleksios Komninos (1081-1118) batıdaki Norman tehlikesi sebebiyle doğu sınırında sükûneti sağlamak amacıyla 1081 yılında Süleymanşah ile bir barış antlaşması imzaladı. Bu antlaşma ile Süleymanşah da doğuda fetihler yapma fırsatı yakalamış oldu. 1082 yılında Tarsus’u ertesi yıl Adana, Misis ve Anazarba’yı ele geçirerek hemen hemen bütün Çukurova bölgesini fetheden Süleymanşah, 1085 yılında Antakya’yı alarak Suriye’ye kadar ilerledi.

I. Kılıç Arslan’ın 1107 yılında Büyük Selçuklu Devleti beylerinden Çavlı ile yaptığı
savaşta hayatını kaybetmesinden oğlu Şahinşah’ın (1110-1116) iktidarı ele geçirmesine kadar Selçuklu tahtı üç yıl boş kaldı. Bu süre içinde Anadolu Selçuklu
Devleti büyük bir sarsıntı geçirdi.

Nitekim Malazgirt Savaşı öncesinde Anadolu’da Türk yerleşiminden söz etmek pek mümkün değilken, bu zaferden sonra Türkler artık ele geçirdikleri bölgelerde kalıcı olarak yerleşmeye başlamışlardır.

Kutsal toprakların kâfirlerin işgalinden kurtarılması sloganıyla başlayan bu hareketin, dinî amaçlarla yapıldığı vurgulanmaya çalışılmıştır.

İznik’i Bizans’a kaptıran I. Kılıç Arslan ise Konya’yı yeni devlet merkezi olarak seçti.

II. Haçlı Seferi birincisinin aksine Haçlılar açısından tam anlamı ile başarısızlıkla sonuçlanmış, Bizans imparatoru I. Manuil Komninos’un uyarılarına kulak asmayarak Selçuklu topraklarından geçmeye kalkan Alman ve Fransız orduları neredeyse tamamen imha edilmiştir.

İstanbul’un Latinler tarafından işgal edilmesinden çok kısa bir süre önce I. Andoronikos Komninos’un (1183-1185) torunları Aleksios ve David ise Trabzon’u ele geçirerek Trabzon İmparatorluğu’nu kurmuşlardı.

Selçuklu fetihlerini daha önceki bu harekâtlardan farklı kılan etken Türkistan, Horasan ve Azerbaycan’dan gelen kalabalık Türkmen kitleleri ile desteklenmesidir. Ele geçirilen yerlere bu Türkmen topluluklarının iskan edilmesi sonucu Selçuklu ordularının kazandığı zaferler geçici başarılar olmaktan çıkıp kalıcı fetihler halini almıştır. Şehirli ve
göçebe her sınıftan insanın gelip yerleştiği Anadolu’nun demografik yapısı hızla
değişmiş ve nüfus üstünlüğü Türklere geçmiştir.