BİZANS TARİHİ

İmparator X. Konstantinos Dukas’ın ölümünden sonra onun eşi Evdokia ile evlenerek Ocak 1068’de Bizans tahtına oturan IV. Romanos Diogenis, iktidara gelir gelmez Türklerin Anadolu’daki faaliyetlerine son vermek düşüncesi ile harekete geçti. Bu amaçla o, 1068 ve 1069 yıllarında Anadolu’ya iki sefer düzenledi. Ancak kalıcı bir sonuç elde edemedi.

Malazgirt zaferinin ardından Bizans-Selçuklu ilişkilerinde yeni bir dönem başlamıştır. Nitekim Malazgirt Savaşı öncesinde Anadolu’da Türk yerleşiminden söz etmek pek mümkün değilken, bu zaferden sonra Türkler artık ele geçirdikleri bölgelerde kalıcı olarak yerleşmeye başlamışlardır.

Kudüs’ü Müslümanların elinden geri almak amacıyla Papa III. Innocentius’un (1198-1216) çağrısı ile düzenlenen IV. Haçlı Seferi, Venedik Doçu Enrico Dandalo’nun (1195-1205) müdahalesi ile asıl amacından saparak Bizans İmparatorluğu’na yönelmiş ve İstanbul’un Haçlılar tarafından ele geçirilerek burada bir Latin İmparatorluğu’nun kurulması ile sonuçlanmıştır.

I. Haçlı Seferi’ne katılan asıl Haçlı orduları 1096 yılı sonbaharından itibaren İstanbul’a gelmeye başladı. İmparator I. Aleksios Komninos ile kendilerine sağlayacağı erzak ve malzeme yardımı karşılığında Anadolu’da ele geçirecekleri yerleri Bizans İmparatorluğu’na teslim edecekleri hususunda bir antlaşma yapan Haçlı liderleri, Bizans gemileriyle Anadolu yakasına geçirildiler. Pelekanon’daki karargâhta toplanan Haçlı ordusu, hazırlıklarını tamamladıktan sonra Selçuklu başkenti İznik üzerine yürüdü. Bu sırada Malatya’yı kuşatmakta olan I. Kılıç Arslan, başkentinin Haçlılar tarafından kuşatıldığını haber alınca derhal geri döndü. Ancak kuşatmayı yara-mayan Selçuklu sultanı geri çekilmek zorunda kaldı. Haftalarca süren şiddetli kuşatma karşısında daha fazla dayanamayacaklarını anlayan savunmacılar, şehri Haçlıların ele geçirmesi halinde katliam yapacaklarını bildiklerinden Bizans İmparatoru’na haber göndererek kendilerine zarar verilmeyeceği garanti edilirse İznik’i Bizans kuvvetlerine teslim edeceklerini bildirdiler. Bu teklifleri kabul edilince 18 Haziran 1097 gecesi göl tarafındaki kapıdan içeri alınan Bizans kuvvetleri şehre hâkim oldu

İkinci Haçlı Seferi (1147-1149): Büyük Selçuklu Devleti’nin Musul hâkimi İmadeddin Zengi’nin 24 Aralık 1144’de Urfa’yı ele geçirerek Urfa Haçlı Kontluğu’na son vermesi Avrupa’da büyük yankı buldu. Bu nedenle 1145 yılı Aralık ayında Papa III. Eugenius (1145-1153) yeni bir sefer çağrısında bulundu. Papanın çağrısı ile Alman imparatoru III. Konrad (1138-1152) ve Fransa kralı VII. Louis, (1137-1180) komutasında iki büyük Haçlı ordusu Avrupa’dan yola çıktı.

Anadolu’nun Türkler tarafından fethedilmesi, Türk ve dünya tarihi açısından bir dönüm noktası teşkil etmektedir. Her ne kadar IV. yüzyıldan başlayarak başta Hun, Sabir ve Bulgar olmak üzere çeşitli Türk topluluklarının Anadolu’ya gir-dikleri bilinmekteyse de XI. yüzyılın ikinci yarısına kadar bölgenin demografik yapısını değiştirecek ölçüde kalıcı bir Türk yerleşiminden söz etmek mümkün değildir.

Selçuklu fetihlerini daha önceki bu harekâtlardan farklı kılan etken Türkistan, Horasan ve Azerbaycan’dan gelen kalabalık Türkmen kitleleri ile desteklenmesidir. Ele geçirilen yerlere bu Türkmen topluluklarının iskân edilmesi sonucu Selçuklu ordularının kazandığı zaferler geçici başarılar olmaktan çıkıp kalıcı fetihler halini almıştır. Şehirli ve göçebe her sınıftan insanın gelip yerleştiği Anadolu’nun demografik yapısı hızla değişmiş ve nüfus üstünlüğü Türklere geçmiştir.

Nikiforos Votaniatis ile Süleymanşah arasındaki dostluk ve işbirliği Süleymanşah’ın 1080 yılında Votaniatis’e karşı ayaklanan Nikiforos Melisinos’u desteklemesi ile son buldu.

Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyuna mensup olan Selçukluların atası kabul edilen Dukak, X. yüzyılın ikinci yarısında Aral Gölü’nün doğusunda hüküm süren Oğuz Yabgu Devleti’nin ordu başkomutanı idi.

Tuğrul ve Çağrı Beylerin 1040 yılında Dandanakan’da Gaznelilere karşı elde ettikleri kesin zaferin ardından Merv’de toplanan kurultayda ülke hanedan mensupları arasında taksim edildi. Batı yönündeki fetihleri yürütme görevini bizzat üstlenen Tuğrul Bey ise bu amaçla ilk iş olarak devlet merkezini Nişabur’dan Rey’e nakletti.

İbrahim Yınal idaresindeki Selçuklu ordusu ile Liparitis komutasındaki Bizans ordusu arasında Erzurum Pasinler Ovası’nda gerçekleşen savaşı Selçuklu kuvvetleri kazandı (1048). Savaştan sonra karşılıklı gidip gelen elçilik heyetlerinin ardından Bizans İmparatoru IX.
Konstantinos Monomahos, Emevîler devrinde İstanbul’da inşâ edilen cami ve medresenin tamir edilmesi, okutulan hutbenin, Abbasî halifesi ve Selçuklu sultanı adına değiştirilmesi, cami’nin mihrabına Selçuklu hâkimiyet alameti olarak “ok ve yay” işaretlerinin konulması, şeklindeki istekleri kabul etti. Ancak Tuğrul Bey’in daha önce Abbasî Halifeliği’ne ödenen yıllık verginin, şimdi kendilerine ödenmesi teklifi, imparator tarafından kabul edilmeyince iki devlet arasında herhangi bir anlaşmaya varılamadı.

1054 yılında büyük bir ordu ile Doğu Anadolu’ya giren Tuğrul Bey ilk olarak Van Gölü’nün kuzeydoğusundaki Muradiye (Bergri) ve Van Gölü’nün kuzeyindeki diğer bir önemli şehir olan Erciş’i ele geçirdi.

Genel olarak 1038-1157 yılları arasında ağırlıklı olarak İran, Irak, Suriye ve Anadolu coğrafyasında hâkimiyet kurmuş olan Büyük Selçuklu Devleti döneminde Bizans İmparatorluğu’nu Makedon ve Komninos hanedanları yönetmişlerdir. Makedon Hanedanı 867-1056 yılları arasında iktidarda kalmış ve özellikle II. Vasil (976-1025) zamanında Bizans İmparatorluğu İustinianos döneminden sonra en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Oğuzlar: Oğuz Türkleri Bozok ve Üçok olarak ikiye ayrılıyor. Her biri on iki boydan 24 boy oğuzları teşkil ediyordu.

Tuğrul ve Çağrı Beyler, 27 Mayıs 1040’da Gazneli hükümdarı Mesud’u (1031-1041) Dandanakan Savaşı’nda mağlup ederek Selçuklu Devleti’ni kurdular (Turan, 1996,1, s.111-112).

Bizans İmparatorluğu ile Büyük Selçuklu Devleti arasındaki ilişkiler Çağrı Bey’in 1015/1016’da üç bin kişilik bir süvari birliği ile Van Gölü havzasındaki Ermeni Vaspurakan Krallığı’nın topraklarını hedef alan keşif mahiyetindeki akınıyla başlar.

Amcası Tuğrul Bey’in batı siyasetini devam ettiren sultan Alp Arslan, ülke içinde düzeni sağladıktan sonra 22 Şubat 1064’de Gürcistan ve Doğu Anadolu seferine çıktı. Gürcistan’da fetihler yaparak bölge hâkimlerini itaat altına alan Alp Arslan Anadolu’ya dönerek diğer kuvvetleri ile birleşti.

Bu dönemde Anadolu’da faaliyetlerde bulunan Selçuklu beyleri içinde en meşhur olanı hiç şüphesiz Afşin Bey idi. Antep, Antakya ve Malatya civarında fetihler yapan Afşin Bey daha sonra İç Anadolu Bölgesi’ne girerek 1067 yılında Kayseri’yi zapt etti. Ertesi yıl Suriye’ye kadar inen Bizans ordusunun arkasından dolaşarak İstanbul-Kilikya yolu üzerindeki Amuriyye (Amorion) Kalesi’ni ele geçirdi. Son olarak 1070 yılında Alp Arslan’nın önünden kaçarak Anadolu’ya giren ve daha sonra Bizans’a sığınmak için İstanbul’a giden Selçuklu Şehzadesi Erbasan’ı takip eden Afşin Bey İstanbul Boğazı’nın Anadolu kıyısındaki Kadıköy’e kadar ilerledi. Erbasan ve yanındakilerin kendisine teslimi için imparator’a haber gönderen Afşin Bey, bu isteği kabul edilmeyince yolu üzerindeki tüm Bizans yerleşim birimlerini yağmalayarak geri döndü (Turan, 1996,1, s.176).

26 Ağustos Cuma günü Malazgirt-Ahlat arasındaki Rahve Ovası’nda tarafların karşı karşıya geldiği savaşta, Bizans ordusu neredeyse tamamen imha edildiği gibi imparator IV. Romanos Diogenis de tutsak alındı. Esir Bizans İmparatoru ve Alp Arslan arasında bir antlaşma imzalandı. Ancak Alp Arslan tarafından ülkesine dönmesi için serbest bırakılan IV. Romanos Diogenis, İstanbul’daki muhalif grup tarafından yapılan darbe ile iktidardan indirildi. Devrik imparatorun tahtta yeniden hak iddia etme ihtimaline karşı gözlerine mil çekilmesi ve İstanbul’da hapse atılmasının ardından hayatını kaybetmesi ile bu antlaşma da geçersiz oldu (Ostrogorsky, 1991, s.319).

Roma Kilisesi, tüm Hıristiyanların en büyük temsilcisinin Papa olması gerektiğini iddia ederken, bu fikre itiraz eden Doğu Kilisesi, patrikliklerin kendi bölgelerinde özerk bir yapıda olmalarını savunuyordu. Taraflar arasındaki bu çatışma 16 Temmuz 1054’te Roma heyetinin Ayasofya’da Patrik Kirularios ve etrafındakilerini aforoz ettiğini buna karşılık Patrikliğin de Roma heyetindekileri aforoz ettiğini açıklamasıyla sonuçlandı. Böylece shisma hareketi gerçekleşerek İstanbul ve Roma Kiliseleri birbirinden tamamen kopmuş oldu.