BİZANS TARİHİ

Antik Yunan kentinde bu merkezlere agora adı verilir.

Erken Hristiyanlık dönemi mimarisinin de ilk örneği olarak tanımlanan Suriye’de Dura Evropos’taki ev kilisesinin vaftiz odasında bulunan Tevrat ve İncil’den konuların işlendiği freskolardır.

Dördüncü evre olarak adlandırılan 12. yüzyıl sonu- geç Bizans dönemi, seramik üretiminde bölgesel üslupların hâkim olduğu dönemdir.

Kufi, 8. yüzyılda kurulmuş bir Arap kenti olan Kufa’da ortaya çıkan hat sanatında kullanılan bir yazı türüdür.

İkonaklast/İkonaklazma (İkonakırıcılık): Yunancadaki eikon (ikona ya da img ve klao (kırmak ya da yıkmak) sözcüklerinden gelir ve sözcük anlamıyla imgelerin kasıtlı olarak yok edilmesi anlamındadır. Bizans Sanatında 726 ila 842 yılları arasında hâkim olan tasvir kırıcı süreç ikonoklast akım olarak tanımlanır.

Fresko: Yaş sıva üzerine suda çözülmüş boya pigmentleri kullanılarak yapılan duvar resmidir.

Pagan: Eski Yunan ve Roma’da çoktanrılı inanç sistemine verilen addır.

Martirum: İsa’nın yaşamı ile ilişkili bir olayın geçtiği bir yerde ya da bir din şehidinin (Martyr) mezarı üzerine inşa edilen genellikle merkezi plan özelliği taşıyan Erken Hıristiyan yapısıdır.

Bazilika: İçi, iki sıra sütunla, ortadaki daha geniş ve yüksek olmak üzere üç sahına bölünmüş, dikdörtgen planlı yapı biçimidir. Roma döneminde mahkeme salonu olarak kullanılan bazilikalar, Erken Hıristiyan ve Ortaçağ mimarisinde yaygın uygulanan bazilikal planlı kiliselere örnek olmuşlardır.

Kiliselerde bema, ambon, solea, templon, altar, kiborum, sintranon, katedra ve kripta adı verilen litürijik işlevli kuruluşlar ve mekânlara sahiptir.

Altar: Hıristiyanlık öncesi çeşitli dinlerde hayvanların üzerinde kurban edildiği taş masa. Kiliselerde ise üzerinde İsa’nın bedenini simgeleyen ekmeğin ve yine İsa’nın kanını simgeleyen şarabın bulunduğu, genellikle taştan ya da madenden yapılmış dört ya da daha çok destekle taşınan bir üst tabladan oluşan masadır.

7. yüzyıl süresince, Bizans İmparatorluğu kendini tam Milano’da San Lorenzo, Kudüs’te Anastasis Rotondası, Pamukkale’de Aziz Filip Martirumu merkezi planlı yapıların önemli örnekleri arasında gösterilir.

Vaftiz sözcüğü Grekçe kökenlidir ve “suya batırma-daldırma” anlamı taşır. Vaftizhaneler içinde vaftiz töreni yapılan ve genellikle de merkezi planlı Hıristiyan dinsel yapılarıdır.

842 yılında İkonoklast akım’ın sona ermesinden İstanbul’un latinler tarafında işgal edildiği 1204 yılına kadar olan süreç, Bizans sanatı ve mimarlığında, doğru cevap olan D seçeneğinde belirtildiği üzere “Orta Bizans Dönemi” olarak ele alınmaktadır.

İsa’nın yaşamı ile ilişkili bir olayın geçtiği bir yerde ya da bir din şehidinin mezarı üzerine inşa edilen, genellikle merkezi plan özelliği taşıyan Erken Hıristiyan yapısı doğru cevap olan E seçeneğinde verilen Martirum olarak adlandırılmaktadır.

Orta Bizans dönemi kiliselerinin karakteristik plan tipi doğru cevap olan B seçeneğinde belirtildiği üzere “Kapalı Yunan Haçı”dır. Kapalı Yunan Haçı planlı kiliseler ortada merkezi alanı kaplayan, dört destek üzerine oturan pandantif geçişli bir kubbe, orta mekânın dik ekseninde tonoz örtülü haç kolları, çapraz ekseninde ise kubbe ya da tonoz örtülü köşe odalarından oluşmaktadır. Kapalı Yunan Haçı planlı kiliseler “Kompleks-Gelişmiş Tip” ve “Basit Tip” olmak üzere iki grup altında değerlendirilir.

Gotik Mimari, doğru cevap olan A seçeneğinde belirtildiği üzere, Avrupa’da Ortaçağ sanatında bir üslup evresidir. Avrupa’da ülkelere göre ortaya çıkış ve bitiş dönemleri farklı olmakla birlikte 12. Yüzyıl ile 14. Yüzyıl arasında etkin olan bir üsluptur. Mimarlıktaki en belirgin özelliği sivri formlar ve geniş vitraylı açıklıklar yaratmasına olanak sağlayan sütrüktür sistemidir.

Hipodrom, Agora, Forum ve Revak Bizans mimarisine özgü formlar iken Ziggurat Mezopotamya mimarisine özgü bir yapı formudur.

Erken Hıristiyanlık döneminde kiliseler, mezarlar, sivil ve resmi yapıları freskolar ile süslenmiştir. Bu döneme ait en eski örnek aynı zamanda Erken Hıristiyanlık dönemi mimarisinin de ilk örneği olarak tanımlanan Suriye’de Dura Evropos’taki ev kilisesinin vaftiz odasında bulunan Tevrat ve incil’den konuların işlendiği freskolardır.

Orta Bizans Dönemi’nde ikonoklast akımın son bulmasının ardından yoğun bir resimsel faaliyet başlamıştır. Bu dönem resim sanatının en önemli özelliklerinden birisi konuların düzenlenişinde hiyerarşik bir sistem uygulanmasıdır. Bu düzenlemeye göre kilisenin en yüksek kısmı olan kubbenin merkezinde genellikle İsa Pantakrator yani mutlak hâkim Tanrı’ya ayrılır. Bu tasvirlerde İsa kimi zaman başmeleklerle çevrilidir.